Παρά την τεράστια δημοτικότητά της, η East Side Gallery έχει παραμεληθεί, έχει αφεθεί να αποσυντεθεί και έχει τεμαχιστεί. Από τη μία έχουμε τα κομμάτια που έχουν πωληθεί και το υπόλοιπο χάσκει σαν ένα νεκρό μουσείο. Αυτό το έργο τέχνης που αντιπροσωπεύει ένα σύμβολο για τη μη βίαιη υπέρβαση των τοίχων μεταξύ των ανθρώπων αλλά και των τοίχων του μυαλού τους, εξακολουθεί να ζει, γιατί αντηχεί τις σύγχρονες ανάγκες μας.

Τον Νοέμβριο του 1989, ο γερμανός καλλιτέχνης Dave Monty εμπνεύστηκε από ένα παράνομο έργο ζωγραφικής σε ένα τείχος στην Potsdamer Platz και ξεκίνησε το έργο τέχνης East Side Gallery. Βοηθός του, η Christine MacLean, μία σκοτσέζα που ζει στο Βερολίνο. Η MacLean ήταν παθιασμένη με το σχέδιο από την αρχή και, καθώς ήταν πιθανότατα η μόνη αιτούσα για τη δουλειά, την πήρε αν και ποτέ δεν έκανε ούτε σύμβαση έργου, ούτε πήρε αμοιβή.

Αυτό το πάθος για αυτή τη μοναδική ανοιχτή γκαλερί εξακολουθεί να καίει μέσα της σήμερα, 30 χρόνια αργότερα. Όταν ο Monty αποσύρθηκε από το έργο λίγους μήνες αργότερα, η MacLean επέμενε και αγωνίστηκε να κερδίσει σωστά τον ανεπίσημο τίτλο της “Μητέρα της East Side Gallery”.

Με την άδεια των συνοριοφυλάκων που ήταν υπεύθυνοι για το τείχος εκείνη την εποχή, οι Monty και MacLean κάλεσαν καλλιτέχνες από την Ανατολική και Δυτική Γερμανία να έρθουν και να ζωγραφίσουν τμήμα μήκους 1,3 χιλιομέτρων.

Δεν υπήρχε διαδικασία επιλογής, ο καθένας ήταν ελεύθερος να ζωγραφίζει. Μόνο οι ρατσιστικές εικόνες κι αυτές που προωθούσαν τις διακρίσεις δεν επιτρεπόταν να ζωγραφιστούν. Ωστόσο, τέτοιες εικόνες δεν υποβλήθηκαν καθώς δεν ανταποκρίνονταν στο πνεύμα της εποχής.

H Teresa Casanueva, η Sabine Kunz, η Christine MacLean και η συντονίστρια της βραδιάς, Kathrin Schrader  | Φωτογραφία: Reto Thumiger, Pressenza.

 

Δυο καλλιτέχνες που ζωγράφισαν στην East Side Gallery, η Teresa Casanueva και η Sabine Kunz, κάθισαν δίπλα στην MacLean και μίλησαν για την ιστορία τους σε μια εκδήλωση συζήτησης στις 7 Νοεμβρίου στην Inselgalerie. Μία άλλη από τις καλλιτέχνες, η Rosemarie Schinzler, καθόταν στο ακροατήριο. Και οι τρεις είπαν ότι η συμμετοχή τους σε αυτό το πρότζεκτ ήταν μια εμπειρία που άλλαξε τη ζωή τους.

“Οι νέοι καλλιτέχνες γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια του έργου στο East Side Gallery και η νεανική ζωτικότητα τους δημιούργησε μια διεθνή κοινότητα”, εξήγησε η Sabine Kunz. Πρέπει να φανταστεί κανείς ότι 115 καλλιτέχνες συναντήθηκαν σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και δημιούργησαν ένα έργο μήκους 1,3 χιλιομέτρων. “Σκέψεις ελευθερίας ήταν διάχυτες στον αέρα όπως και η ελπίδα για ένα νέο ξεκίνημα,” είπε η Kunz.

“Το έργο της East Side Gallery ήταν ακριβώς το αντίθετο από όσα σηματοδοτούσε το τείχος”, πρόσθεσε η Teresa Casanueva. “Ο διαχωρισμός έγινε συνδετικότητα, δημοκρατία και ελευθερία. Ορισμένες εικόνες προειδοποίησαν για τους κινδύνους του μέλλοντος. Είναι η έκφραση αυτής της νέας εποχής που είναι ορατή στην East Side Gallery και όχι το παρελθόν που κανείς δεν ήθελε πια”, συνέχισε η Casanueva.

Το έργο τέχνης της Teresa Casanueva’s μετά την ολοκλήρωσή του (επάνω). Αυτό το κομμάτι του τείχους πωλήθηκε στην εταιρία Trockland Management GmbH. Η εικόνα κάτω δείχνει την σημερινή κατάσταση στην οποία βρίσκεται το “ιστορικά διατηρητέο” έργο τέχνης. Η φωτογραφία είναι της Teresa Casanueva.

Η μεγαλύτερη υπαίθρια γκαλερί στον κόσμο είναι ένα από τα πιο επισκέψιμα μέρη στη Γερμανία. Η Γερουσία του Βερολίνου άφησε να επιδεινωθεί η κατάσταση αυτού του κομματιού του τείχους με τα χρόνια, επιτρέποντας την πώληση οικοπέδων μεταξύ του Τείχους και του ποταμού Spree και χάνοντας τις ευκαιρίες να τα αγοράσει πίσω. Ακόμη και η δυναμική διεθνής διαδήλωση το 2013 δεν κατάφερε να εμποδίσει τον πολυτελές οικιστικό πύργο “Living Levels” ή το τερατώδες συγκρότημα ξενοδοχειακών και πολυτελών συγκυριαρχιών του επενδυτή Heskel Nathaniel (Trockland Management GmbH). Και τα δύο κατασκευαστικά έργα προωθήθηκαν από τη Γερουσία του Βερολίνου ενάντια στη βούληση της πλειοψηφίας των Βερολινέζων, αν και ο νόμος Denkmalschutzgesetz (νόμος περί μνημείων και ιστορικών κτιρίων) απαγορεύει στην πραγματικότητα την ανέγερση οποιουδήποτε νέου κτιρίου, αν αυτό θίγει την ευαισθησία και την ύπαρξη ικανής περιοχής γύρω από κάθε ιστορικό μνημείου. Αρχικά, ένα σύνολο 24 τμημάτων τοιχώματος, δηλαδή περίπου 3,5 φωτογραφίες, έπρεπε να τραβηχτούν έξω από την East Side Gallery, πράγμα που για άλλη μια φορά δείχνει ότι οι νόμοι στο Βερολίνο δεν ισχύουν εξίσου για όλους. Κουρασμένοι από τη συζήτηση και τις διαμαρτυρίες σχετικά με αυτή τη δυσάρεστη εξέλιξη για την κουλτούρα της μνήμης, τα τμήματα του χώρου που “ενοχλούσαν” μεταφέρθηκαν στο “Stiftung Berliner Mauer” (Ίδρυμα Τείχους του Βερολίνου).

Κάποιοι αναγνώστες και αναγνώστριες ίσως σε αυτό το σημείο να σκεφτούν “και τι έγινε” αν αναλογιστεί κανείς τον μαζικό αριθμό τουριστών που έρχονται για να τραβήξουν selfie φωτογραφίες μπροστά από αυτές τις ζωγραφιές.

Προβολή στην πίσω πλευρά της East Side Gallery ως ένδειξη αλληλεγγύης με το κίνημα των χιλιανών διαδηλωτών και εναντίον της άγριας καταστολής της κυβέρνησης του Piñera. (Φωτογραφία: Maga Navarette, Pressenza).

 

Η γκαλερί East Side αντιπροσωπεύει μια κουλτούρα μνήμης που μας θυμίζει το “μετά” των χαρούμενων ημερών της αυτοκατακτούμενης ελευθερίας και όχι το “πριν” της ουδέτερης ζώνης. Κατά τη γνώμη μου είναι το μοναδικό μνημείο στο Βερολίνο που σημαίνει μεταμόρφωση. Δεν είναι ένα μνημείο για τα εγκλήματα και τα βάσανα του παρελθόντος, αλλά για την υπερνίκηση της καταπίεσης και του πόνου. Είναι ένα κομμάτι τοίχου που αρχικά στάθηκε για να δηλώσει υποταγή και καταπίεση και στη συνέχεια μετατράπηκε σε σύμβολο για το αντίθετο, την ελευθερία, την αφύπνιση, τη δημοκρατία και την ελπίδα. Κάτι που μόνο η τέχνη και η δημιουργικότητα των ανθρώπων μπορεί να επιτύχει. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η East Side Gallery είναι τόσο μοναδική και αξίζει να προστατευθεί, να κρατηθεί ζωντανό το πνεύμα και η μετασχηματιστική δύναμη που χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ.

Παρόλο που το Ίδρυμα Berliner Mauer θα καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για τη διατήρηση του τμήματος της γκαλερί, έχοντας μεγαλύτερη οικονομική υποστήριξη από τη Γερουσία του Βερολίνου, θα το μετατρέψει σε νεκρό κομμάτι μέρους του μουσείου, καθώς μόνο οι συντηρητές θα μπορούν να το ακουμπήσουν.

Στο τέλος της βραδιάς στο Inselgalerie, η Christine MacLean εξέφρασε τα εξής:

“Το Ίδρυμα Berliner Mauer είναι ένα θεσμικό όργανο και είναι πολύ περιοριστικό. Η East Side Gallery είναι μοναδική και έτσι δεν περιορίζεται στους στενούς ορισμούς των ισχυόντων νόμων προστασίας μνημείων. Θα μπορούσατε να το ονομάσετε street art επειδή ήταν τέχνη στο δρόμο, αλλά ούτε περί αυτού πρόκειται, επειδή η τέχνη του δρόμου είναι φευγαλέα και προσωρινή. Το East Side Gallery δεν χωράει σε καμία κατηγορία και απαιτεί άλλη λύση που δεν έχει βρεθεί ακόμη. Κατά τη γνώμη μου, η καλύτερη λύση θα ήταν να μετατραπεί σε μνημείο της χαράς. Η χαρά, η απόλαυση, ήταν η αίσθηση που αισθάνθηκε η καθεμία και ο καθένας μας εκείνη τη στιγμή. Και πόσα μνημεία για τη χαρά υπάρχουν στον κόσμο; Δεν είναι πιο ηθικό να εξαπλώνεται η χαρά από τη φρίκη και τον τρόμο; ”

Οι πολιτικοί και τα θεσμικά όργανα που θέλουν να διατηρήσουν τις θέσεις τους φοβούνται ότι η αίσθηση της χαράς μπορεί να ξυπνήσει τις μάζες από την παραίτησή τους και να κάνει τους ανθρώπους που περπατούν στους δρόμους, να κλονίσουν μη βίαια και δημιουργικά το θεμέλιο του καταστροφικού και καταπιεστικού συστήματος που ωφελεί μόνο μια μικρή μειονότητα κατά τη διάρκεια της συνέχισης της αναζήτησης ενός καλύτερου και πιο ανθρώπινου κόσμου.

Ακριβώς επειδή δεν γνωρίζουμε ακόμα την ακριβή διαδρομή προς αυτόν, δεν σημαίνει ότι αυτός ο νέος, πιο ανθρώπινος κόσμος δεν υπάρχει. Και η έκθεση East Side Gallery μας το θυμίζει με τα έργα της.

Περισσότερα για την ιστορία της East Side Gallery μέχρι σήμερα μπορεί να διαβάσει κανείς στο βιβλίο της Christine MacLean’s Christine MacLean „Berlin East Side Gallery Berlin – Two Berlins One Wall“.

Περισσότερα άρθρα για την East Side Gallery στην Pressenza

 

——————-

Μετάφραση: Pressenza Athens.