«Όπως ο πλανήτης γυρίζει γύρω από ένα κεντρικό σώμα, εκτός από την περιστροφή γύρω από τον άξονά του, έτσι και ο μεμονωμένος άνθρωπος συμμετέχει στην πορεία εξέλιξης της ανθρωπότητας την ώρα που ακολουθεί και την πορεία της δικής του ζωής».[i]
Σε καιρούς σημαδεμένους από πολέμους, πολιτικές αναταραχές, ανεργία, κλιματική αλλαγή, οι μετακινήσεις πληθυσμών φέρουν τη δυνατότητα να εμπλουτίσουν, να ενισχύσουν, να ανοίξουν μια κλειστή κοινωνία, να επανα-δημιουργήσουν συνεκτικά ανθρώπινα δίκτυα, να επανα-φέρουν τη ροή σε κοινωνικές συνδέσεις που έχουν ακινητοποιηθεί από πολώσεις.
Στην πόλη της Σπάρτης παρά την αρνητική τοποθέτηση της Δημοτικής Αρχής για την εγκατάσταση προσφύγων σε ξενοδοχείο της πόλης και την μετέπειτα σύσταση «επιτροπής για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που συνδέονται με την άφιξη των προσφύγων στην πόλη»[ii], ο λόγος και η πράξη πολιτών, συλλόγων και σωματείων πληθαίνουν και συσπειρώνουν τους κατοίκους σε δράσεις αλληλεγγύης. Προεξέχουσες για τη συμβολική τους σημασία είναι οι ανακοινώσεις της Ένωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης του νομού[iii] και του Συλλόγου Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λακεδαίμονος «Ο Πλήθων»[iv].
Έτσι διαψεύδεται καθημερινά η θέση του δημάρχου Σπαρτιατών Πέτρου Δούκα: «Τέτοιες εγκαταστάσεις,[..] διαταράσσουν βάναυσα τις ζωές των κατοίκων και τις κοινωνικές ισορροπίες», θέση που εκδραματίστηκε με ακραίες εκφράσεις από ομάδα πολιτών την ημέρα της άφιξης των προσφύγων έξω από το ξενοδοχείο εγκατάστασης τους.
Συγκινητική είναι η συνέργεια των γενεών, καθώς η Ένωση Συνταξιούχων διαθέτει το χώρο της για τις εργασίες και τις δράσεις της Επιτροπής Αλληλεγγύης στους Πρόσφυγες[v], που συστάθηκε με πρωτοβουλία φοιτητών και μαθητών, καθώς και η συσπείρωση και ενεργοποίηση ομάδων όπως η Activate Now[vi], η Ερασιτεχνική Θεατρική Ομάδα Λακωνίας, η Περίπολος Μάνης, το Κοινωνικό Φαρμακείο, η Ομάδα Γυναικών Σπάρτης- μέλος της Ομοσπονδίας Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ) κ.α.
(Φωτογραφία: Ρένα Ξηροφώτου)
Η πρωτοβουλία «Γνωρίζοντας την Σπάρτη στους Πρόσφυγες» έλαβε χώρα στην πόλη, επ΄ ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Μεταναστών, με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Σπάρτης, του Ερυθρού Σταυρού, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας. Η ξενάγηση των προσφύγων στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης έγινε από την Μαρία Τσούλη, αρχαιολόγο, προϊσταμένη στο τμήμα Προϊστορικών Κλασσικών Αρχαιοτήτων της Εφορείας Λακωνίας. Η ίδια μας είπε:
«Είναι χαρά της υπηρεσίας να διαθέσει αρχαιολόγους προκειμένου να υποδεχθούν τους επισκέπτες και να τους μιλήσουν για τις αρχαιότητες του μουσείου. Βλέπω ανθρώπους που ενδιαφέρονται πάρα πολύ κι ορισμένοι έχουν γνώσεις κι έχουν κι αντίστοιχες παραστάσεις από τις δικές τους χώρες, ειδικά αυτοί που είναι από τη Συρία. Λόγω του ότι τη ρωμαϊκή περίοδο τουλάχιστον ο πολιτισμός είναι κοινός, έχουμε τα ίδια αντικείμενα πολιτισμού και στην Ελλάδα και στην Ανατολή και βεβαίως στην Ιταλία. Για εμάς η πρώτη επαφή είναι εντυπωσιακή. Είναι χαρά μας να υποδεχόμαστε τέτοιο κοινό και γενικότερα ευπαθείς ομάδες στο μουσείο. Η πρωτοβουλία υπήρξε πρώτα από την πλευρά των προσφύγων. Είχαν ήδη εκδηλώσει ενδιαφέρον κι εμάς μας ζητήθηκε πλέον από το Ινστιτούτο Σπάρτης ως αίτημα έτοιμο. Οποτεδήποτε υπάρξει άλλο αίτημα εμείς θα ανταποκριθούμε».
Η «υποδοχή» -εκ νέου- των προσφύγων στο κατώφλι του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης, σηματοδοτεί ένα άνοιγμα ψυχικό και κοινωνικό. «Υποδοχή» με την έγνοια μιας συνάντησης σε ένα χώρο που μπορεί να τη διευκολύνει. Κόμβος συνάντησης μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, μεταξύ προσωπικών και συλλογικών αφηγημάτων.
«Από τον καιρό του Οδυσσέα, γνωρίζουμε πως κάθε Οδύσσεια είναι μια αφηγηματοποίηση της απόδοσης της ταυτότητας»[vii]. Ο πολιτισμός ως τμήμα της ταυτότητας, είναι σημαντικό να γίνεται σεβαστός κι από τα δύο μέρη.
Ο Αθανάσιος Βλήτας, εκ μέρους του Ινστιτούτου Σπάρτης[viii] μιλά για την πρωτοβουλία: «Σκοπός μας είναι να γνωρίσουν οι νεοφερθέντες πρόσφυγες τον πολιτισμό της περιοχής που τους φιλοξενεί αυτή τη στιγμή, έτσι ώστε όταν φύγουν στις χώρες μετεγκατάστασής τους να είναι πρεσβευτές της πατρίδας μας εν γένει και ειδικότερα της Σπάρτης και του πολιτισμού που αυτή φέρει»[ix].
Ο Αλαντίν, από τους λίγους πρόσφυγες που μιλούν αγγλικά, μας λέει:
«Ευχαριστώ πολύ όσους μας βοήθησαν να έρθουμε εδώ, δεν ξέραμε τι είναι η Σπάρτη και σήμερα αποκτήσαμε πληροφορίες για τον πλούσιο πολιτισμό της. Είμαι τυχερός που είμαι εδώ. Αν μπορείτε, θα ήταν καλό όπως σήμερα να κάνουμε τέτοιες επισκέψεις σε όλη την πόλη».
Πατεράδες κρατάνε στους ώμους τα παιδιά τους, μητέρες στους κόρφους τους. Στέκονται μπρος σε ενεπίγραφες στήλες των ρωμαϊκών χρόνων με τα ονόματα των άλλοτε ζώντων νικητών, σε ενεπίγραφα σήματα τάφων νεκρών πολεμιστών, σε αναθήματα νικητών των αγωνισμάτων του ιερού της Ορθίας Αρτέμιδος κατά τις γιορτές μετάβασης των παιδιών της Αρχαίας Σπάρτης από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση. Τα παιδιά που ξεναγούνται σήμερα με τους γονείς στο Μουσείο, έχουν κάνει αυτή τη μετάβαση επί του πραγματικού νωρίς στη ζωή τους, καθώς ήρθαν αντιμέτωπα με μια αγριότητα που ξεπερνά κάθε νόημα, και που ίσως ποτέ δεν θα μπορέσει να ειπωθεί μέχρι τέλους. Φωτογραφίζονται μπροστά από τα αρχαία εκθέματα -αντικείμενα σα να θέλουν να διασώσουν κάτι από τα δικά τους χαμένα αντικείμενα που ποτέ δεν θα επαναοικειοποιηθούν. Αντικείμενα που, πίσω στην πατρίδα τους, συνοδεύουν τους δικούς τους νεκρούς.
Ο διερμηνέας μεταφράζει στη γλώσσα τους. Αφουγκράζομαι πως μιλούν στα παιδιά τους και σκέφτομαι ότι η πατρίδα που διέσωσαν είναι η μητρική τους γλώσσα.
«Εμείς οι εξόριστοι, γράφει (η Χάνα Άρεντ) το 1943, χάσαμε την εστία μας, την οικειότητα της καθημερινής μας ζωής, χάσαμε το επάγγελμά μας, τη σιγουριά ότι έχουμε κάποια χρησιμότητα σ΄ αυτό τον κόσμο. Αλλά προπαντός χάσαμε τη μητρική μας γλώσσα, δηλαδή τις φυσικές μας αντιδράσεις, την απλότητα των χειρονομιών και την αυθόρμητη εκδήλωση των συναισθημάτων μας. Η μητρική γλώσσα είναι το μοναδικό πράγμα που μπορούμε να πάρουμε μαζί απ΄ την παλιά πατρίδα μας, και εγώ πάσχισα πάντα να διατηρήσω ανέπαφο και ζωντανό αυτό το αναντικατάστατο πράγμα. Γιατί η γλώσσα ήταν το μόνο αγαθό που δεν μπορούσαν να μας αποσπάσουν, το μόνο μέρος του σπιτιού μας που είχαμε ακόμα υπό τον έλεγχο μας»[x].
(Φωτογραφία: Ρένα Ξηροφώτου)
Κάτοικοι της πόλης συνοδεύουν τους πρόσφυγες στην ξενάγηση. Η Ράνια με τη Λεϊλά ανταλλάσσουν τηλέφωνα, συναινούν να συναντηθούν ώστε να πάνε με τα παιδιά τους παιδική χαρά, σινεμά, στο πάρκο. Αγκαλιάζονται καθώς αποχωρίζονται. Η Ράνια λέει:
«Ήταν μια ωραία δράση. Θα ήθελα να γίνουν κι άλλες με περισσότερους πρόσφυγες. Να δούμε ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι, τι έκαναν στη χώρα τους, πως μπορούν να κάνουν κι αυτό το πράγμα εδώ πέρα, για να ενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο. Νομίζω ότι έχουμε να μάθουμε από αυτούς τους ανθρώπους. Είναι κι ο γιός μου μαζί μου εδώ. Δεν πήγε σχολείο σήμερα. Είναι πολύ ενθουσιασμένος».
Η Λεϊλά χαμογελά πλατιά. Μιλά για αυτό το «όχι ακόμη» στο οποίο προσκρούει το αίτημά των παιδιών να πάνε σχολείο και η άμεση ανάγκη για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ειδικά των προσφύγων που ταλαιπωρούνται από χρόνιες παθήσεις.
Η Χάιδω δίνει εικαστικά υλικά στα παιδιά –οικουμενική γλώσσα η ζωγραφική. Ρωτά να μάθει αν υπάρχουν εγκυμονούσες, ώστε να ετοιμάσουν με τις φίλες της, την «υποδοχή» των νεογέννητων στην πόλη, όλα τα απαραίτητα μιας νέας άφιξης στη ζωή. Μας λέει:
«Είμαστε μια ομάδα φίλες που βοηθάμε κάθε φορά που χρειάζεται, αφού και στο παρελθόν έχουν έρθει πρόσφυγες στον τόπο μας. Δεν γνωρίζουμε ποιες ακριβώς είναι οι ανάγκες τους. Περιμένουμε από τον Ερυθρό Σταυρό κι όποιες άλλες ομάδες αλληλεγγύης μπορούν, να μας ενημερώσουν να βοηθήσουμε».
Η πρώτη σύσταση των προσφύγων κατά την άφιξη τους στην πόλη, υπήρξαν τα στατιστικά στοιχεία: 286 άτομα εκ των οποίων 149 παιδιά. 69 στον αριθμό από 0 – 5 ετών. 54 από 6 – 12 ετών. Από Συρία το 85%, το υπόλοιπο από το Ιράκ. Ελεγμένοι ιατρικά, χρόνια στην Ελλάδα, στην παρούσα στιγμή βρίσκονται σε διαδικασία ασύλου.
Αυτή η αριθμητική καταγραφή των ανθρώπων είναι μία πτυχή, άλλης τάξεως από την έγνοια της ανθρώπινης πληθυντικότητας κατά Χάνα Άρεντ. «Ο Γκύντερ Άντερς το λέει με ακόμη μεγαλύτερη έμφαση από την Άρεντ, εγγράφοντας μια ενική πληθυντικότητα στην καρδιά της ακεραιότητας του εκάστου: «Αυτό που θέλω να πω είναι ότι ο άνθρωπος είναι άνθρωποι, ότι υπάρχει μόνο στον πληθυντικό. Το «άνθρωποι» δεν είναι ο πληθυντικός του ενικού «άνθρωπος», κάθε άνθρωπος είναι ήδη μια μορφή του «άνθρωποι» στον ενικό»[xi].
Στον κήπο του μουσείου, οι άνθρωποι αψηφώντας τη δυσκολία της ομιλίας μιας ξένης γλώσσας, δημιουργούν κοινές εμπειρίες επινοώντας έναν από κοινού κώδικα επικοινωνίας που αρνείται τη μισαλλοδοξία και το ρατσισμό. Οι ξένοι δεν είναι όλοι ίδιοι. Οι οικείοι δεν είναι όλοι ίδιοι. Σε αυτές τις ανθρώπινες στιγμές, γίνεται φανερό ότι καθένας είναι δυνατόν να παρευρίσκεται με την ετερότητα του και να συνδιαλέγεται χωρίς να απειλείται ή να απειλεί, χωρίς να συνθλίβεται ή να συνθλίβει την ετερογένεια του άλλου.
Η μετάβαση από το φόβο για το ξένο στον σεβασμό για το έτερο του άλλου, αποτελεί δικαίωμα για όλους μας.
[i] S. Freud, Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας
[ii] Όπως είχε ανακοινωθεί στη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου της 4/12/2019
[iii] https://www.pressenza.com/el/2019/12/elme-h-sparth-den-eixe-kai-oute-exei-anagkh-apo-teixh/
[iv] https://www.pressenza.com/el/2019/12/anakoinvsh-gia-tous-prosfuges/
[v] https://www.pressenza.com/el/2019/11/neolaia-spartis-stekomaste-me-allileggii-sta-thimata-tu-polemou/
[vi] https://www.pressenza.com/el/2016/02/omada-activate-now-h-drasi-gia-mas-einai-antidrasi/
[vii] Μπαρμπαρά Κασσέν, Η Νοσταλγία – Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του; , εκδόσεις Μελάνι.
[viii] Το Ινστιτούτο Σπάρτης είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που σκοπό έχει την ανάδειξη και τη προβολή του πολιτισμού της Σπάρτης
[x] Μπαρμπαρά Κασσέν, Η Νοσταλγία – Πότε λοιπόν είναι κανείς σπίτι του; , εκδόσεις Μελάνι.
[xi] Το ίδιο
