Παρά τις δεσμεύσεις και τους προγραμματισμούς αμφότερων των πρόσφατων ελληνικών κυβερνήσεων, χιλιάδες παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας είναι αποκλεισμένα από την κανονικότητα που δικαιούνται: το σχολείο.
Για τα προσφυγόπουλα, το σχολείο παραμένει μια συνταγματικά κατοχυρωμένη υπόσχεση.
«Με λένε Χούμα Μπαχράμι, είμαι 17 χρονών», λέει ντροπαλά στα ελληνικά, η Χούμα όταν έρχεται η σειρά της την ώρα του μαθήματος των ελληνικών, σε ένα από τα δεκάδες προγράμματα ανεπίσημης εκπαίδευσης που λειτουργούν στη χώρα.
Για τη Χούμα είναι η πρώτη φορά στη ζωή της που κάθεται σε θρανίο και έχει δικά της βιβλία και τετράδια.
«Θέλω να πάω σχολείο για να γίνω γιατρός, να βοηθάω τους αρρώστους και να τους κάνω καλά», εξηγεί μέσω μεταφραστή η 17χρονη μαθήτρια, η οποία έφυγε με την οικογένειά της από το χωριό τους στα σύνορα του Ιράν με το Ιράκ, επειδή ο πατέρας της ήταν πολιτικοποιημένος Κούρδος και κινδύνευε η ζωή τους.
Παρότι η Χούμα είναι εδώ και ενάμιση χρόνο πρόσφυγας στην Ελλάδα, δεν έχει έρθει ακόμα η πρώτη της μέρα στο δημόσιο σχολείο. Το ίδιο συμβαίνει εξάλλου και για άλλα 16.000 παιδιά πρόσφυγες.
Σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν πάνω από 24.000 προσφυγόπουλα προσχολικής και σχολικής ηλικίας.
Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, σήμερα στην Ελλάδα υπάρχουν πάνω από 24.000 προσφυγόπουλα προσχολικής και σχολικής ηλικίας, όμως σύμφωνα με τις δηλώσεις της υφυπουργού Σοφίας Ζαχαράκη, μόλις 8.000 φοιτούν σε σχολεία. Ειδικοί λένε πως παρόλο που πέρσι υπήρχαν περισσότερα προσφυγοπούλα στις τάξεις, πάλι δεν ήταν αρκετά, αφού τα στοιχεία του Υπουργείου Παιδείας υποδεικνύουν πως 13.000 παιδιά προσφύγων και μεταναστών γράφτηκαν σε δημόσια σχολεία στην Ελλάδα, ήτοι μόλις 4 στα 10 είναι εγγεγραμμένα.
Συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα
Το θέμα της πρόσβασης των προσφυγόπουλων στην δημόσια εκπαίδευση συζητήθηκε στη Βουλή στις 9 Δεκεμβρίου, όπου η υφυπουργός απάντησε σε επερώτηση του βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Νίκου Φίλη, πρώην υπουργού Παιδείας. Ευθύνες και κατηγορίες αντάλλαξαν αμφότεροι.
«Πέρσι είχατε 12,5 χιλιάδες παιδιά στο σύνολο. Φέτος ήδη φοιτούν 8.000 παιδιά και θα αυξηθούν, καθώς αυξάνονται οι μονάδες στις οποίες τα παιδιά πηγαίνουν και φοιτούν», είπε από το βήμα της Βουλής, η κυρία Ζαχαράκη και πρόσθεσε πως έχουν ήδη προσληφθεί 1.140 δάσκαλοι και καθηγητές, ενώ πέρσι ήταν 1.600 στο σύνολο. «Μου μιλάτε για τα νησιά. Ξέρετε πότε ξεκίνησαν τα παιδιά πέρσι στη Σάμο; Τον Φεβρουάριο. Τα παιδιά ξεκίνησαν να πηγαίνουν σχολείο τον Φεβρουάριο! Από τη Μόρια πήγαν τα παιδιά στο σχολείο;» συμπλήρωσε.
Μέχρι σήμερα πάντως, στα νησιά κατοικούν 14.000 παιδιά και ελάχιστα πάνε σχολείο.
Σύμφωνα με τον ελληνικό νόμο και το Σύνταγμα, όλα τα παιδιά που βρίσκονται στην Ελλάδα έχουν το δικαίωμα στην εκπαίδευση, ανεξαρτήτως του αν έχουν χαρτιά, ή όχι, αν γεννήθηκαν εδώ ή σε άλλη χώρα, αν οι γονείς τους ζουν εδώ νόμιμα ή είναι χωρίς χαρτιά, ακόμα και αν δεν μιλάνε την ελληνική.
Όπως πολλά από τα παιδιά που φτάνουν στην Ελλάδα, έτσι και η Χούμα και τα αδέρφια της δεν πήγαν ποτέ σχολείο στην πατρίδα τους, επειδή το χωριό τους ήταν χιλιόμετρα μακριά από το κοντινότερο σχολείο.
«Ήρθαμε στην Ελλάδα για μια καλύτερη ζωή και για να πάμε σχολείο», λέει η Χούμα. «Δεν ξέρουμε ποια είναι η διαδικασία για να γραφτούμε στο σχολείο. Έχουμε ζητήσει τρεις φορές από την ΜΚΟ που μας βρήκε το σπίτι να μας γράψει στο σχολείο, αλλά δεν το έχει κάνει».
Προς το παρόν η Χούμα παρακολουθεί μαθήματα ελληνικών και αγγλικών σε ένα πρόγραμμα μη τυπικής εκπαίδευσης που οργανώνει η ΜΚΟ Έλιξ από το 2016, με σκοπό να ετοιμάσει και να βοηθήσει παιδιά για το σχολείο.
Από τα 571 παιδιά που φοιτούν στην Έλιξ από τον Σεπτέμβρη, τα 200 είναι εκτός του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος.
Με πρόσχημα τα εμβόλια
Όπως και για την Χούμα, έτσι και για τα περισσότερα παιδιά οι γονείς τους είτε δεν γνωρίζουν ότι τα παιδιά τους έχουν δικαίωμα να γραφτούν στο σχολείο, είτε αντιμετωπίζουν άρνηση από τον διευθυντή του σχολείου.
«Πολλοί διευθυντές λένε ότι δεν υπάρχει χώρος στο σχολείο τους για τα παιδιά», εξηγεί ο Σάββας Καλοκαιρινός, κοινωνικός λειτουργός στην Έλιξ. «Έχει χρειαστεί να πάμε στον Συνήγορο του Παιδιού για να διευθετήσουμε τέτοια ζητήματα. Φυσικά για μια οικογένεια προσφύγων που προσπαθεί μόνη της να γράψει το παιδί της, είναι συχνά ακόμα πιο δύσκολο», συμπληρώνει.
Ακόμα, η κατάργηση απόδοσης ΑΜΚΑ στους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες έχει σαν αποτέλεσμα τα χιλιάδες παιδιά που ζουν στη χώρα μας να μην έχουν πρόσβαση στην πρωτοβάθμια περίθαλψη και άρα και στα εμβόλια.
«Στα νοσοκομεία τα παιδιά μπορούν να εμβολιαστούν, αλλά βρίσκουμε ραντεβού στην καλύτερη περίπτωση τρεις μήνες μετά», εξηγεί ο Καλοκαιρινός. «Λίγοι διευθυντές είναι αυτοί που δεν θα προχωρήσουν σε διαγραφή αν τα έγγραφα δεν έχουν προσκομισθεί τρεις μήνες μετά. Μόνο με τη βοήθεια του Συνηγόρου του Παιδιού ή της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης τα καταφέρνουμε, αφού πολλοί διευθυντές ψάχνουν για δικαιολογίες».
Έλλειψη τμημάτων ένταξης
Ακόμα όμως και μετά την εγγραφή των παιδιών τα προβλήματα είναι πολλά, αφού πολλά προσφυγόπουλα χωρίς καμία προετοιμασία ή βοήθεια στην τάξη, καταλήγουν στα πρωινά τμήματα μαζί με τους υπόλοιπους μαθητές.
Αυτή τη στιγμή στην Αττική και στα νησιά δεν υπάρχει καμία Δομή Υποδοχής για την Εκπαίδευση των Προσφυγοπαίδων (ΔΥΕΠ). Δεν λειτουργούν τα απογευματινά τμήματα που είναι μόνο για προσφυγόπουλα μέχρι να μάθουν ελληνικά και να ενταχθούν σε πρωινά τμήματα. «Οι ΔΥΕΠ και οι Τάξεις Ένταξης είναι αυτές που θα βοηθήσουν το παιδί να μην νιώσει απομονωμένο», λέει ο Καλοκαιρινός. «Διαφορετικά το παιδί θα νιώσει περιθωριοποιημένο, θα είναι επιρρεπές σε bullying και θα οδηγηθεί σε παθογένειες, αυτοτραυματισμούς, και άλλα παρόμοια»
Στο τμήμα του υπουργείου που είναι υπεύθυνο για το συντονισμό της εκπαίδευσης προσφύγων έχουν μείνει μόλις τρεις υπάλληλοι από τους 11 που υπήρχαν.
Βέβαια, οι καθυστερήσεις είναι φυσικό επακόλουθο, αφού στο τμήμα του υπουργείου που είναι υπεύθυνο για το συντονισμό της εκπαίδευσης προσφύγων έχουν μείνει μόλις τρεις υπάλληλοι από τους 11 που υπήρχαν.
Ακόμα, υπήρξαν προβλήματα μεταφορών των παιδιών από καταυλισμούς σε σχολεία, επειδή είχε λήξη η σύμβαση με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης. Το πρόβλημα μπορεί να αποκαταστάθηκε στις 24 Οκτώβρη, ωστόσο στη Μαλακάσα, για παράδειγμα, δεν υπάρχουν αρκετές σχολικές μονάδες για να καλύψουν τα παιδιά που ζουν στον καταυλισμό.
Επόμενα βήματα
Οι ΔΥΕΠ στα νησιά έχει προγραμματιστεί να λειτουργήσουν με το νέο έτος, οπότε και θα προσληφθούν Συντονιστές Εκπαίδευσης Προσφύγων. Τον Ιανουάριο αναμένονται και περαιτέρω προσλήψεις για την στελέχωση των ΔΥΕΠ από τους ήδη υπάρχοντες πίνακες των εκπαιδευτικών -βέβαια η διαδικασία προβλέπεται πολύπλοκη, αφού στη μέση της χρονιάς πολλοί εκπαιδευτικοί δύσκολα θα μετακινήσουν τις οικογένειές τους.
Προς το παρόν, για τους έφηβους, πολλοί εκ των οποίων βρίσκονται εκτός σχολείου 3 ή και περισσότερα χρόνια, υπάρχουν λίγες επιλογές, ενώ η συντριπτική τους πλειοψηφία είναι εκτός εκπαιδευτικού συστήματος. ΔΥΕΠ στα Γενικά Λύκεια δεν υπάρχουν, ενώ κάποιοι επιλέγουν να πάνε στο ΕΠΑΛ ή στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας, τα οποία ήδη δεν επαρκούν ούτε για τους Έλληνες.
Μεταξύ άλλων, ο Συνήγορος του Παιδιού στην ετήσια αναφορά του για την πρόσβαση των προσφυγόπουλων στην παιδεία αναφέρει πως «δεν υπήρξε οποιαδήποτε πρόβλεψη ένταξης για τα παιδιά άνω των 15 ετών» και προτείνει: «Ενίσχυση της ένταξης των παιδιών άνω των 15 ετών στο εκπαιδευτικό σύστημα, ιδίως μέσω της λειτουργίας φροντιστηριακών μαθημάτων παράλληλα με το κανονικό πρόγραμμα ή/και ειδικού “ταχείου” μαθησιακού προγράμματος που να καλύπτει τις μαθησιακές ανάγκες του πληθυσμού των προσφυγόπουλων μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα και της διεύρυνσης του θεσμού του σχολείου δεύτερης ευκαιρίας ώστε να καλύψει και την πρωτοβάθμια εκπαίδευση σε ό,τι αφορά τις ηλικίες αυτές».
Εάν η κυβέρνηση πράγματι υλοποιήσει το σχέδιο που έχει προαναγγείλει για την μεταφορά από τα νησιά στην ενδοχώρα 20.000 προσφύγων -από τους οποίους γύρω στα 6.000 θα είναι παιδιά-, θα πρέπει να υπάρξει παράλληλος συντονισμός για το πού θα πάνε σχολείο αυτά τα παιδιά.
Η Τουρκία σε καλύτερη θέση από την Ευρώπη
Ακόμα και στην υπόλοιπη Ευρώπη τα παιδιά αντιμετωπίζουν συνεχώς νομικά και γραφειοκρατικά εμπόδια στην πρόσβαση στο σχολείο, ενώ όπως φαίνεται, η Τουρκία έχει καλυτερεύσει την εκπαιδευτική συνθήκη για τα προσφυγόπουλα.
Σύμφωνα με μια έκθεση της Ύπατης, της Unicef και του Διεθνή Οργανισμού Μετανάστευσης το περασμένο Σεπτέμβρη «το μεγαλύτερο ποσοστό παιδιών και εφήβων προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη ούτε πάνε σχολείο, ούτε εκπαιδεύονται σε κάποιο τεχνικό επάγγελμα, ούτε έχουν δουλειά. […] Στην Τουρκία όμως, το Σεπτέμβριο του 2019, το 63% των ανήλικων Σύρων προσφύγων πήγαιναν σχολείο».
Ασυνόδευτα παιδιά εκτός σχολείου
Εμπόδια υπάρχουν ακόμα και για τα 5.300 ασυνόδευτα ανήλικα παιδιά που βρίσκονται στη χώρα μας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης, τα περισσότερα δεν ζουν σε ασφαλές και σταθερό περιβάλλον και άρα είναι εκτός σχολείου. Μόλις 1.100 ζουν σε δομές φιλοξενίας. Αντιθέτως, 1.800 ζουν ακόμα στα νησιά σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, 1.200 ζουν σε επισφαλείς συνθήκες, είτε στο δρόμο, είτε με ενήλικες που δεν είναι συγγενείς τους, ενώ άλλα 260 παιδιά βρίσκονται σε κελιά σε αστυνομικά τμήματα ανά τη χώρα περιμένοντας να ανοίξει μία θέση σε κάποιο κέντρο φιλοξενίας για να μεταφερθούν. Από τα τυχερά παιδιά είναι η 14χρονη Αλίνα που περιμένει από το Σεπτέμβρη με αδημονία για να πάει σχολείο. Είναι από την Καμπούλ του Αφγανιστάν και μπορεί να διαβάζει συλλαβιστά ελληνικά.
Με τη βοήθεια του Καλοκαιρινού, γράφτηκε σε ένα δημόσιο σχολείο μόλις πριν από λίγες εβδομάδες και είναι πλέον ενθουσιασμένη.
«Στο σχολείο στο Αφγανιστάν σταματήσαμε να πηγαίνουμε τον τελευταίο χρόνο, γιατί οι συγκρούσεις στην Καμπούλ ήταν καθημερινές», εξηγεί η Αλίνα. «Ήταν πολύ δύσκολο, αλλά έπρεπε να καθόμαστε σπίτι όλη μέρα. Μόνο ο πατέρας μου έβγαινε για να πάει στη δουλειά του».
Η Αλίνα και τα εφτά αδέρφια της έφυγαν με τους γονείς της από την Καμπούλ.
«Τα αφήσαμε όλα πίσω», λέει και εξηγεί στο Solomon MAG με ένα αθώο χαμόγελο πως ο πατέρας της πούλησε το σουπερμάρκετ που είχε στην Καμπούλ για να έρθουν στην Ευρώπη. «Τώρα δεν έχουμε τίποτα. Για αυτό θέλω να κάνω κάτι για τον εαυτό μου και την οικογένειά μου».
