Γράφει ο Νίκος Στεργίου*
Θυμάστε την τρύπα του όζοντος; Εκείνη που ανακαλύφθηκε το 1985 και οδήγησε το 1987 στην Συνθήκη του Μόντρεαλ και που φέτος παρουσίασε (ευτυχώς) την μικρότερη έκταση επάνω από την Ανταρκτική από το 1985 που πρωτο-παρατηρήθηκε.[1] Η κύρια αιτία για την καταστροφή του προστατευτικού (και σωτήριου για όλες τις μορφές ζωής στον πλανήτη μας) στρώματος του όζοντος (O3) ήταν η υπερβολική χρήση χλωροφθορανθράκων (CFC) που χρησιμοποιούνταν ευρέως ως προωθητικά αέρια και σε ψυκτικές συσκευές όπως τα κλιματιστικά, ενώ επίσης σημαντικά συμβάλλουν τόσο τα καυσαέρια (από την κυκλοφορία των οχημάτων, βλ. καύση παραγώγων του πετρελαίου) όσο και τα αέρια απόβλητα των εργοστασίων. [2]
Εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι το γεγονός ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις όλων των κρατών του πλανήτη, ήταν υπεύθυνες για τα 2/3 της έκλυσης χλωροφθορανθράκων στην ατμόσφαιρα. Χρειάστηκε να περάσουν σχεδόν 20 χρόνια για να έχουμε τις πρώτες σχετικές αναφορές για το θέμα. Και δεν είναι το μόνο για το οποίο δεν έχουμε κατάλληλη πληροφόρηση, σε σχέση με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των στρατιωτικών εξοπλισμών παγκοσμίως. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει για δύο κυρίως λόγους: ο ένας είναι ότι οι κυβερνήσεις δεν τηρούν λόγους διαφάνειας στην αποτύπωση των πραγματικών μεγεθών των καυσίμων και πρώτων υλών που χρησιμοποιούν για να συντηρούν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις. Ο άλλος είναι ότι στις έρευνες για το περιβάλλον, σπανίως εκλαμβάνουμε τις στρατιωτικές δυνάμεις μιας χώρας ως «βιομηχανία» αν και μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι αυτές συμπεριφέρονται ως τέτοια. [3]
Ένας άλλος λόγος όμως, εξαιρετικά σημαντικός, για την μη ύπαρξη πολλών δεδομένων σχετικά με το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των στρατιωτικών δυνάμεων, είναι το «κενό» στο «Πρωτόκολλο του Κυότο» το 1997. Αυτό το «κενό» ήταν το επίτευγμα των ΗΠΑ στις διαπραγματεύσεις του ΟΗΕ για το κλίμα, που προηγήθηκαν του Πρωτοκόλλου: οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εκτός συνόρων αλλά και τα καύσιμα που χρησιμοποιούνται από τα στρατεύματα, εξαιρούνται από την υποχρέωση για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου! Ως αποτέλεσμα, οι χώρες που έχουν υπογράψει το Πρωτόκολλο του Κυότο, δεν υποχρεώνονται να αναφέρουν στον ΟΗΕ τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (κυρίως CO2) από τις διεθνείς αεροπορικές και θαλάσσιες μετακινήσεις τους ή αυτών από τις επιχειρήσεις που διεξάγουν μαζί με άλλες χώρες. Αν και η οι ΗΠΑ τελικά, δεν υπέγραψαν ποτέ το Πρωτόκολλο του Κυότο(!) αυτές οι εξαιρέσεις έγιναν ο διεθνής κανόνας για τις αναφορές των στρατιωτικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Ο αντίκτυπος αυτής της τακτικής φάνηκε ακόμα και στην Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή το 2015: δεν υπάρχει σε κανένα σημείο της συμφωνίας αναφορά για την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου από στρατιωτική δράση και πουθενά στο κείμενο δεν θα βρείτε τον όρο «στρατιωτική/ό/ός» (“military”). [4]
Μιλώντας για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των στρατιωτικών δυνάμεων, κυρίως αναφερόμαστε σε στρατιωτικές δραστηριότητες στα στρατόπεδα, στις βάσεις εκτός συνόρων και σε εμπόλεμη δράση. Αυτά περιλαμβάνουν την παραγωγή στρατιωτικού υλικού (πρώτες ύλες, αλυσίδα εφοδιασμού, τελικό στάδιο παραγωγής), στρατιωτικές βάσεις και στρατόπεδα (ενεργειακή κατανάλωση, τρόφιμα και διαχείριση απορριμμάτων) και τέλος, τη χρήση μέσων μεταφοράς και μηχανημάτων (αεροπλάνα, πλοία και οχήματα ξηράς). [5] Μια παράθεση οικονομικών στοιχείων, θα δείξει το μέγεθος αυτής της χρήσης: το 2018 οι στρατιωτικές δαπάνες, έσπασαν το φράγμα των 1.8 τρις (!!!) US$, κατατάσσοντας αυτή την «οικονομία» ως την δεύτερη παγκοσμίως. [6]
Κοιτώντας με περισσότερη προσοχή και ακρίβεια το ζήτημα, μόλις φέτος, είχαμε την πρώτη μετά από πολλές δεκαετίες, τεκμηριωμένη και εμπεριστατωμένη έρευνα για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του στρατού ενός κράτους. Η καθηγήτρια Neta C. Crawford του πανεπιστημίου της Βοστόνης, δημοσιοποίησε μια έρευνα [7] για την χρήση καυσίμων από το Πεντάγωνο των ΗΠΑ τον περασμένο Ιούνιο. Η έρευνα έδειξε ότι το Πεντάγωνο είναι ο μεγαλύτερος θεσμικός καταναλωτής πετρελαίου στον κόσμο, κατατάσσοντάς το έτσι ως την μεγαλύτερη πηγή αερίων του θερμοκηπίου στον πλανήτη (οι ΗΠΑ είχαν στρατιωτικές δαπάνες ύψους άνω των 700 δις US$ το 2018, υπερδιπλάσιες από τη δεύτερη Κίνα). Δυστυχώς, είναι δύσκολο ή απίθανο να βρεθούν αντίστοιχες έρευνες για άλλες χώρες, όμως εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος και την σύνδεση που έχουν οι στρατιωτικές δαπάνες με την εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, καθώς η κύρια πηγή ενέργειας για την στρατιωτική βιομηχανία και τον στρατό κάθε χώρας είναι το πετρέλαιο και τα παράγωγά του. Στα παραπάνω στοιχεία, θα πρέπει να προσθέσουμε και το περιβαλλοντικό αποτύπωμα στα πεδία των συγκρούσεων ή ακόμα και των ασκήσεων, που περιλαμβάνει εκτός της έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου, απελευθέρωση τοξικών ουσιών στην ατμόσφαιρα και το έδαφος, την μόλυνση των υδάτων, την καταστροφή της χλωρίδας και της πανίδας και την βίαιη μετακίνηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, και φυσικά την ανυπολόγιστη απώλεια ζωών.
Η «μάχη» για την ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής χρειάζεται να περιλαμβάνει με σαφήνεια, το αίτημα για μείωση των εξοπλιστικών δαπανών και την κατεύθυνση αυτών των χρημάτων σε άλλους τομείς, όπως η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων μιας χώρας με σαφή βιώσιμη κατεύθυνση στην διαχείριση των πηγών ενέργειας και των πρώτων υλών. Αυτή η «μάχη» χρειάζεται να συμπεριλάβει την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων, μιας οικουμενικής απειλής που ήδη μετράει αρκετά ατυχήματα (στον βυθό της θάλασσας βρίσκονται ήδη τουλάχιστον 50 πυρηνικές κεφαλές και 11 στρατιωτικοί πυρηνικοί αντιδραστήρες) [8], περιβαλλοντικές καταστροφές μόνιμου χαρακτήρα (πεδία δοκιμών) και χιλιάδες απώλειες ζωών από τις 2 βόμβες στην Χιροσίμα και το Ναγκασάκι αλλά και από τα πεδία των πυρηνικών δοκιμών.
Κανένας στρατός δεν είναι ανίκητος, έχει δείξει η ιστορία. Και ο αγώνας των απλών ανθρώπων απέναντι στον «γίγαντα» της κουλτούρας της ανάγκης διατήρησης ισχυρών στρατών και πυρηνικών όπλων (τα δεύτερα μάλλον για μια πιθανή εξωγήινη εισβολή…), μετράει ήδη μια νίκη στο ανώτερο διπλωματικό επίπεδο: την Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων. [9] Ας παραδειγματιστούμε και ας βάλουμε στο τραπέζι της συζήτησης για την κλιματική αλλαγή, αυτό που δεν λέγεται: το κόστος του «δεινόσαυρου» του πολέμου.
—————–
* Πρόεδρος του Ελληνικού τμήματος της οργάνωσης “Κόσμος Χωρίς Πολέμους και Βία”.
—————–
Παραπομπές:
[3] http://www.ipb.org/wp-content/uploads/2017/03/briefing-paper.pdf
[5] https://www.sgr.org.uk/sites/default/files/2019-07/SGR_Military-carbon-bootprint_London19.pdf
[6] https://www.sipri.org/sites/default/files/2019-08/yb19_summary_eng_1.pdf
[8] http://www.ipb.org/wp-content/uploads/2017/03/briefing-paper.pdf
