Γράφουν οι Claas Kirchhelle, Ερευνητικός Συνεργάτης από το Oxford Martin School/ Μονάδα Ιστορίας του Φαρμάκου, του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ο Adam Roberts, Αντιμικροβιακή Χημειοθεραπεία και Ανθεκτικότητα της Σχολής του Λίβερπουλ για Τροπικές Ασθένειες και ο Andrew Singer, Χημικός Οικολόγος του Κέντρου για την Οικολογία και την Υδρολογία.
Τα αντιβιοτικά είναι από τα πιο σημαντικά φάρμακα που είναι γνωστά στην ανθρωπότητα, αλλά εξαντλούμε αυτή την κρίσιμη πηγή. Απαιτείται αποφασιστική δράση για να διατηρηθεί η πρόσβαση σε αυτά. Αυτό περιλαμβάνει την επανεξέταση της εμπιστοσύνης μας στις ιδιωτικές εταιρείες και την καθιέρωση της δημόσιας ιδιοκτησίας για κρίσιμα τμήματα της σειράς παραγωγής αντιβιοτικών.
Από τη δεκαετία του 1930, τα αντιβιοτικά έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο που θεραπεύουμε τις ασθένειες, από τη σύφιλη μέχρι τον τύφο. Έχουν ενεργοποιήσει όλο και πιο σύνθετες μορφές χειρουργικής επέμβασης και μεταμόσχευσης οργάνων. Έχουν προστατεύσει άτομα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως εκείνα που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία για θεραπεία καρκίνου, από απειλητικές για τη ζωή λοιμώξεις. Και διευκόλυναν την εκβιομηχάνιση της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων. Τόσο σημαντικό μας είναι να έχουμε αντιβιοτικά, που ορισμένοι ερευνητές τα συγκρίνουν με τις βασικές υποδομές, όπως τα νοσοκομεία και οι υπηρεσίες ασθενοφόρων.
Αλλά αυτή η υποδομή κινδυνεύει. Μετά από δεκαετίες αυξανόμενης χρήσης, τα αντιβιοτικά μας όπλα έχουν φθαρεί. Ο λόγος για αυτό είναι η φυσική επιλογή: κάθε χρήση ενός αντιβιοτικού μπορεί να επιλέξει βακτήρια που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά. Επειδή οι ανταγωνιστές τους σκοτώνονται από αντιβιοτικά, αυτά τα ανθεκτικά βακτήρια μπορούν να πολλαπλασιαστούν ταχέως και να μεταβιβάσουν τα γονίδια ανθεκτικότητας στους απογόνους τους και συχνά σε άλλα μη συγγενή βακτηρίδια. Τα τελευταία 80 χρόνια, η χρήση αντιβιοτικών από τον άνθρωπο έχει επιλέξει μικροβιακούς πληθυσμούς, των οποίων η αντίσταση στα φάρμακά μας είναι όλο και πιο αποτελεσματική.
Wellcome Collection, CC BY
Η ανάπτυξη αντιβιοτικών δεν συνέχισε να συμβαδίζει με την ταχεία εξέλιξη μικροβίων. Μετά από μια χρυσή εποχή καινοτομίας μεταξύ των δεκαετιών του ‘30 και του ‘70, η δεκαετία του ‘80 είδε τις παγκόσμιες επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη των αντιβιοτικών (R & D) να σταματούν – ακριβώς τη στιγμή που παλαιότερες σημαντικές ασθένειες, όπως η φυματίωση και ο τύφος, γίνονται όλο και πιο δύσκολες να θεραπευθούν. Ο λόγος για αυτό ήταν η έλλειψη κέρδους.
Παρά τις επαναλαμβανόμενες δημόσιες προειδοποιήσεις, οι ιδιωτικές εταιρείες δεν επιθυμούσαν να επενδύσουν σε φάρμακα που θα μπορούσαν να ληφθούν μόνο για μικρό χρονικό διάστημα και να υπόκεινται σε περιορισμούς χρήσης λόγω του ότι η μακρόχρονη χρήση δημιουργεί αντιμικροβιακή αντοχή. Αντ ‘αυτού, η σύγχρονη εμπειρία έδειξε ότι η επένδυση σε φάρμακα κατά του καρκίνου και στατίνες, των οποίων η κατανάλωση γίνεται για μεγάλες περιόδους ή η επένδυση σε θεραπείες ασθενειών κάποιου είδους life style, όπως για παράδειγμα το πόδι ενός αθλητή, θα ήταν πολύ πιο προσοδοφόρα από τη χορηγία σε περαιτέρω έρευνα που να αφορά τα αντιβιοτικά.
Η σειρά παραγωγής για νέα αντιβιοτικά έχει εγκαταλειφθεί περισσότερο από ποτέ. Στην πραγματικότητα, έχουν περάσει 35 χρόνια από τότε που μια νέα κατηγορία αντιβιοτικών, με ξεχωριστό νέο τρόπο αντιβακτηριακής δράσης, έχει εισέλθει στην αγορά.
Όλο το διάστημα, τα βακτηρίδια έχουν βελτιώσει την άμυνά τους. Μέχρι το 2016, μια σημαντική έκθεση που χρηματοδοτήθηκε από τη βρετανική κυβέρνηση προέβλεπε 10 εκατομμύρια θανάτους ετησίως από ανθεκτικότητα στα αντιβιοτικά έως το 2050, αν δεν υπήρχε κάποιου είδους προληπτική δράση και παρότρυνε τόσο την παγκόσμια κοινότητα, όσο και ιδιωτικές εταιρείες να επανεπενδύσουν σε νέα έρευνα για τα αντιβιοτικά. Αυτές οι προειδοποιήσεις, για να τεθούμε ως προς το θέμα αυτό διεθνώς σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, έχουν γίνει έκτοτε από διάφορες οργανώσεις και οργανισμούς, όπως από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μέχρι τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα.
Μια χαλασμένη αλυσίδα παραγωγής
Αλλά η ανάπτυξη παραμένει ακίνητη, παρά τις πολλές προσπάθειες να καταστεί η εμπορική ανάπτυξη αντιβιοτικών πιο ελκυστική. Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει σημαντική δημόσια χρηματοδότηση της ιδιωτικής ανάπτυξης, με εκτεταμένες επιδοτούμενες έρευνες και κλινικές δοκιμές, καθώς και κίνητρα, όπως ανταμοιβές εισόδου στην αγορά, ταχύτερη χορήγηση αδειών, επιπρόσθετες τιμές για νέα αντιβιοτικά στις ΗΠΑ και νέο μοντέλο Netflix για το δημόσιο σύστημα υγείας (NHS England) για πρόσβαση σε αντιβιοτικά. Παρ ‘όλα αυτά, δεν προέκυψε νέα κατηγορία αντιβιοτικών.
Ακόμη χειρότερα, η εισροή δημόσιου χρήματος άνω των 520 εκατομμυρίων στερλίνων από το 2016 δεν εμπόδισε τη βιομηχανία από περαιτέρω ανάθεση συμβάσεων. Μεταξύ του 2016 και του 2019, μεγάλοι φαρμακευτικοί παραγωγοί, όπως η Sanofi, η Novartis και η AstraZeneca, έκλεισαν τα τμήματα ανάπτυξης των αντιβιοτικών τους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το κλείσιμο καλά χρηματοδοτούμενων τμημάτων βιομηχανικής έρευνας και μια κρίσιμη παγκόσμια απώλεια ανθρώπινου κεφαλαίου και εμπειρογνωμοσύνης στην έρευνα και ανάπτυξη αντιβιοτικών. Σύμφωνα με μια πρόσφατη ανασκόπηση, υπάρχει “τώρα έλλειψη ειδικών με εξειδίκευση για να οδηγήσουν ερευνητικά προγράμματα που χρησιμοποιούν ελπιδοφόρες νέες μεθόδους ανίχνευσης αντιβιοτικών”.
Παρόλο που οι διεθνείς μη κερδοσκοπικές οργανώσεις κινητοποιούν περαιτέρω δημόσιο χρήμα για να επιδοτήσουν την κερδοσκοπική ανάπτυξη, είναι αμφίβολο αν αυτό το πρότυπο δημόσιου-ιδιωτικού τομέα θα αποφέρει καρπούς. Μετά από πάνω από τρεις δεκαετίες ανεπάρκειας της αγοράς και ενόψει μιας κρίσιμης συρρίκνωσης της όποιας δραστηριότητας της βιομηχανίας έχει απομείνει, θα πρέπει να διερευνηθούν επειγόντως εναλλακτικές λύσεις πέραν της αγοράς.
Το κοινό χρηματοδοτεί ήδη τις φάσεις υψηλού κινδύνου για την ανακάλυψη φαρμάκων και τη δοκιμασία από πανεπιστημιακούς ερευνητές και ιδιωτικές εταιρείες, αλλά δεν κατέχει κανενός είδους πνευματική ιδιοκτησία, όταν τα αντιβιοτικά κυκλοφορήσουν στην αγορά. Υπήρξε επίσης μικρή δημόσια αποζημίωση είτε από άποψη νέων κατηγοριών αντιβιοτικών είτε από αυξημένη πρόσβαση σε αποτελεσματικά φάρμακα σε χώρες με χαμηλό εισόδημα.
Η αγορά έχει χαλάσει. Είναι καιρός να εφαρμόσουμε πρόσφατες επίσημες προσκλήσεις για επένδυση «δημόσιου χρήματος για την παραγωγή δημόσιων αγαθών» σε περιοχές πέραν της γεωργίας και να εξετάσουμε σοβαρά την κρατική ιδιοκτησία της έρευνας, της ανάπτυξης και της παραγωγής αντιβιοτικών.
Δημόσιες λύσεις
Η εξέταση του παρελθόντος δείχνει ότι η δημόσια ιδιοκτησία της αντιβιοτικής έρευνας και ανάπτυξης δεν είναι τόσο ριζοσπαστική όσο μπορεί να ακούγεται. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η συμμαχική έρευνα για την πενικιλίνη – το πιο συμβολικό αντιβιοτικό – χρηματοδοτήθηκε, οργανώθηκε και ανήκε στο δημόσιο. Στην πραγματικότητα, η αρχική πενικιλίνη δεν κατοχυρώθηκε ποτέ με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας.
Άλλες ιατρικές θεραπείες στις οποίες βασιζόμαστε σήμερα είναι επίσης αποτέλεσμα δημόσιας χρηματοδότησης και ιδιοκτησίας. Το μη κερδοσκοπικό και ανεξάρτητο Ινστιτούτο Pasteur, το οποίο ιδρύθηκε το 1887, ανέπτυξε σημαντικά εμβόλια και αρχικά χρηματοδοτήθηκε από ταμείο που αποτελείται από ατομικές δωρεές και μαζικές συνδρομές από το κοινό, καθώς και συνεισφορές από το γαλλικό κράτος. Τα οικονομικά του σύντομα ενισχύθηκαν από τους ερευνητές που προσέφεραν τα πνευματικά τους δικαιώματα στο ινστιτούτο, η μονοπωλιακή παραγωγή και οι πωλήσεις του νέου ορού διφθερίτιδας δόθηκαν στο κράτος, το οποίο επέτρεψε στο ινστιτούτο να καλύψει τις δαπάνες για τη βασική έρευνα και αργότερα χορήγησε άδεια σε βιομηχανικούς εταίρους να παράγουν εμβόλια.
Τα δημόσια ινστιτούτα εμβολίων εξελίχθηκαν επίσης στη Γερμανία και σε άλλες χώρες και συχνά χρηματοδοτήθηκαν από το κράτος. Παραδείγματα δημόσιας έρευνας και ανάπτυξης δεν περιορίζονται μόνο σε εμβόλια και στην πενικιλίνη. Για πολύ καιρό, ο στρατός των ΗΠΑ συνθέτει, ελέγχει και δοκιμάζει πολλά υποσχόμενα φάρμακα κατά της ελονοσίας.
Wellcome Images, CC BY
Επίσης τα παραδείγματα δεν περιορίζονται μόνο στο παρελθόν. Στις ΗΠΑ, οι μεγάλοι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης αντέδρασαν στις υψηλές τιμές του ιδιωτικού τομέα ιδρύοντας τον οργανισμό Civica-Rx το 2018 για να παράγουν και να παρέχουν σημαντικά φάρμακα, όπως τα αντιβιοτικά, σε τιμές κόστους.
Όπως προκύπτει από αυτά τα προηγούμενα, η κρατική ιδιοκτησία της διεθνούς έρευνας και ανάπτυξης αντιβιοτικών θα μπορούσε να αποτελέσει αποτελεσματική απάντηση στην παγκόσμια έκτακτη ανάγκη για την αντοχή στα αντιβιοτικά. Όπως προτάθηκε πρόσφατα από τον οικονομολόγο Λόρδο Jim O’Neill, μια γρήγορη διέξοδος από την τρέχουσα κρίση θα μπορούσε να είναι η εξαγορά της όποιας έρευνας και ανάπτυξης έχει απομείνει στη βιομηχανία – συμπεριλαμβανομένων των σχετικών εμπειρογνωμόνων και των κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας ενώσεων στα αρχεία της βιομηχανίας.
Τα εκτιμώμενα 5 δισεκατομμύρια δολάρια που θα χρειαστούν για να αποκτηθούν οι εν λόγω ζωτικοί παγκόσμιοι πόροι είναι εξαιρετικά φθηνά σε σύγκριση με τα 400 δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανήθηκαν για τη διάσωση Αμερικανών δανειστών το 2008 ή με τα 4.75 δισεκατομμύρια δολάρια που δαπανήθηκαν για την κατασκευή του Large Hadron Collider, ή με τα προβλεπόμενα 104-114 δισεκατομμυρίων δολαρίων που θα κοστίσει το νέο πρόγραμμα High Speed Rail του Ηνωμένου Βασιλείου.
Διεθνοποίηση ή εθνικοποίηση της ανάπτυξης
Αλλά ποιος πρέπει να διαχειριστεί τις δημόσιες προσπάθειες; Είναι σαφές ότι καμία χώρα δεν μπορεί να αναμένεται να λύσει μόνη της την αποτυχία της παγκόσμιας αγοράς. Προτείνουμε δημόσιο διεθνές ινστιτούτο για την έρευνα και ανάπτυξη αντιβιοτικών. Παρόμοια με το Πρόγραμμα Ανθρώπινου Γονιδιώματος, ένα ινστιτούτο με διεθνή χρηματοδότηση θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει και να κατευθύνει έρευνα για υποσχόμενα μόρια και να παράξει γρήγορα νέα αντιβιοτικά χωρίς να χρειάζεται κερδοφορία.
Οι χώρες μέλη θα καταβάλλουν εισφορές ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες σε αντάλλαγμα της πρόσβασης κατά προτεραιότητα σε προσιτά και υψηλής ποιότητας φάρμακα, τα οποία εξακολουθούν να λείπουν σε πολλά μέρη του κόσμου. Προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των αντιβιοτικών, οι αυστηρές δεσμεύσεις για την κατάλληλη χρήση θα αποτελέσουν προϋπόθεση για την ένταξη των χωρών στο διεθνές πρόγραμμα.
Με πολλούς τρόπους, η δημόσια έρευνα σχετικά με τα αντιβιοτικά θα μπορούσε να είναι μια παγκόσμια τετραπλή νίκη. Μπορεί να ξεπεραστεί η σημερινή ανεπάρκεια της αγοράς και η απώλεια της εμπειρογνωμοσύνης στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης. Θα μπορούσε να δοθεί προτεραιότητα στην έρευνα και την ανάπτυξη σύμφωνα με τη μεγαλύτερη διεθνή (και όχι εμπορική) ανάγκη. Η κατάλληλη χρήση θα μπορούσε να ενισχυθεί και η πρόσβαση σε οικονομικά προσιτά και αποτελεσματικά αντιβιοτικά θα μπορούσε να αυξηθεί σε ολόκληρο τον κόσμο.
Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι ο κόσμος δεν έχει τίποτα να χάσει από τη σκέψη έξω από το κουτί, των λύσεων που προτάθηκαν από το 1980 έως σήμερα από τον ιδιωτικό τομέα, για τα δημόσια προβλήματα. Παρόμοια με την άλλη μεγάλη κρίση της εποχής μας – την κλιματική αλλαγή – η αντιβιοτική κρίση αποτελεί θεμελιώδη απειλή για την ανθρώπινη ευημερία σε όλο τον κόσμο. Αν τα αντιβιοτικά είναι ένα παγκόσμιο δημόσιο αγαθό και η αγορά δεν προσφέρει βιώσιμες λύσεις, ο κόσμος θα πρέπει να ξαναπάρει αποτελεσματικά τον έλεγχο του κοινού αντιβιοτικού μας μέλλοντος.
Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύτηκε από το The Conversation. Διαβάστε το πρωτότυπο άρθρο στα Αγγλικά.
Μετάφραση από τα Αγγλικά: Pressenza Athens
