Η συνάντηση με το παιδί αποτελεί ακόμη ζητούμενο, 30 χρόνια μετά την υπογραφή της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του

«Είναι σκάνδαλο για τον ενήλικα το ότι το ανθρώπινο πλάσμα από την παιδική του ηλικία είναι ισότιμό του».[i]

Τα λόγια της Φρανσουάζ Ντολτό με αυτή τη νέα (ακόμη και σήμερα) θέση ως προς την υποδοχή του παιδιού στον κοινωνικό χώρο, αν και ειπωμένα τη δεκαετία του ΄70, μπορούν να βοηθήσουν στην ακρόαση των παιδιών από τους ενήλικες, μέσα από έναν άλλο τρόπο λόγου και σχέσεων, που αποτολμά τη συνάντηση.

Συνάντηση που στο  πολιτικό επίπεδο δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί, παρά τη συμπλήρωση 30 χρόνων από την υπογραφή της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού (1989 – 2019), με την οποία η 20η Νοεμβρίου καθιερώθηκε ως Παγκόσμια Ημέρα των Δικαιωμάτων του.

Το παιδί και τα δικαιώματα του, αποτελεί έναν από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης[ii], δημιουργήθηκε για να κατοχυρώσει τα δικαιώματα του παιδιού, αν και δεν τα προστάτεψε στην πράξη. Το άρθρο 24 του Χάρτη αναγορεύει το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού σε πρωταρχικό µέληµα των δημόσιων αρχών και των ιδιωτικών οργανισμών. Για την  προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού εγγυούνται διεθνείς δεσμεύσεις. Όλα τα κράτη µέλη της ΕΕ έχουν κυρώσει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (UNCRC)[iii]. Τα συμβαλλόμενα κράτη είναι οι πρωταρχικοί φορείς που οφείλουν να προστατέψουν τα παιδιά σύμφωνα με τη Σύμβαση. Ωστόσο, η παράβλεψη των δικαιωμάτων των παιδιών είναι επίσης αποτέλεσμα των ενεργειών και των αποφάσεων μη κρατικών φορέων, στους οποίους περιλαμβάνονται διακυβερνητικοί οργανισμοί, κεντρικές τράπεζες και οργανισμοί αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας. Η Επιτροπή Δικαιωμάτων του Παιδιού του ΟΗΕ έχει καταστήσει σαφές ότι οι χώρες που εμπλέκονται στα θέματα διεθνούς ανάπτυξης και οι οργανισμοί οικονομίας και εμπορίου, πρέπει να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα για να διασφαλίσουν ότι τέτοιοι οργανισμοί ενεργούν σύμφωνα με τη Σύμβαση, κατά τη λήψη αποφάσεων και τις λειτουργίες τους[iv].

Τριάντα χρόνια μετά, αποδεικνύεται πόσο αδύναμος είναι όλος αυτός ο μηχανισμός  με τις πρακτικές του και τα εργαλεία του ώστε να προστατέψει τα παιδιά από την άγρια νύχτα αυτού του κόσμου.

Τα δικαιώματα των παιδιών καταστρατηγούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, με μεγάλο ποσοστό παιδιών να αποτελούν θύματα ενόπλων συρράξεων και φτώχειας, να πεθαίνουν από ασθένειες πλέον ιάσιμες, να στερούνται φροντίδας, εκπαίδευσης, κοινωνικής πρόνοιας και ευημερίας, να γίνονται αντικείμενο διαφορετικών μορφών εκμετάλλευσης.

Λαμβάνοντας υπόψη την αδυναμία της Συνθήκης των Δικαιωμάτων του Παιδιού ως προς την πραγμάτωσή της, ίσως βοηθούσε να προβληματιστούμε σχετικά με τη φαντασιακή θέση της βεβαιότητας πως η σκοτεινή πτυχή της ανθρωπότητας, διευθετείται με ψηφίσματα μέσα σε γραφεία. Να εκφράσουμε τη βαθιά ανησυχία μας για την ισχνότητα του γράμματος του εκάστοτε νόμου υπέρ των παιδιών να μετατραπεί σε πράξη, πίστη και υπόσχεση για ένα κόσμο που λέει «ναι» στη ζωή, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από την υποκειμενικότητα κάθε παιδιού και να την αναγνωρίζει ως δυναμική μετατροπής του κόσμου.

Στο βιβλίο του «Το μυστικό του παιδιού»[v], ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι, αναφορικά με την ιδιότητά του ως πατέρας, καταθέτει μια διορατική  μαρτυρία,  που δυνητικά  θα μπορούσε να αναχθεί σε μια πατρική λειτουργία της κοινωνίας που ίσως βοηθούσε. Γράφει:

«Παρατηρώ τη ζωή των παιδιών μου να εξελίσσεται, να γίνεται αυτόνομη και στα μάτια μου ολοένα και πιο μυστηριώδης.

Σκέφτομαι πως αυτό το μυστήριο είναι η σφραγίδα μιας διαφοράς που πρέπει να διατηρείται και να αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού, ακόμα και όταν μπορεί να φαίνεται πως προκαλεί αμηχανία.

Μένω πάντα έκπληκτος μπροστά στην ομορφιά τους και στη γοητεία τους, όπως μπροστά στην αταξία και τη ραθυμία τους.

Απείρως διαφορετικά από το πώς εγώ θυμάμαι τη δική μου κατάσταση ως γιου. Και όμως τόσο ασύλληπτα όμοια. Δεν αξιώνω να ξέρω ή να κατανοώ τίποτα από τη ζωή τους, που σωστά μου διαφεύγει και με ξεπερνάει.

Στο να περπατούμε πλάι πλάι –στη σιωπή των κορμιών μας που βρίσκονται κοντά– αντιλαμβάνομαι τον ήχο της αναπνοής τους ως μια μη εκφράσιμη διαφορά.

Είναι γεγονός: Κάθε παιδί φέρει μαζί του –ήδη από την ανάσα του– ένα μη προσβάσιμο μυστικό. Καμία ψευδαίσθηση ενσυναισθητικού συμμερισμού δεν θα μπορέσει ποτέ να κατανοήσει πλήρως αυτή την παράξενη εγγύτητα. Η χαρά ανάμεσά μας έρχεται ακριβώς όταν αυτό που δεν μπορούμε να συμμεριστούμε και το οποίο μας χωρίζει δημιουργεί μια εγγύτητα χωρίς καμία ψευδαίσθηση κοινωνίας.

Τα παιδιά μας βρίσκονται στον κόσμο –εκτεθειμένα στην ομορφιά και στην αγριότητά του– χωρίς προστασία. Είναι εκτεθειμένα –όπως όλοι μας– στους τέσσερις ανέμους της ζωής, παρόλο –ή χάρη– στην αγάπη που τρέφουμε γι’ αυτά.

Στ’ αλήθεια δεν ξέρω τίποτα για τη ζωή των παιδιών μου, αλλά τα αγαπώ ακριβώς γι’ αυτό.

Πάντα στην πόρτα να τα περιμένω χωρίς ποτέ να τους ζητώ να επιστρέψουν. Κοντά τους όχι γιατί τα καταλαβαίνω, αλλά γιατί εκτιμώ το μυστικό τους».

Ίσως να έχει έρθει η στιγμή της ακρόασης στη θέση της προάσπισης.

Η στιγμή της αποδοχής της ετερογένειας στη θέση της υπεράσπισης  του δικαιώματος.

Η στιγμή της πίστης στο «μυστικό» κατά Ρεκαλκάτι που φέρει κάθε παιδί, το δικό του, το ιδιαίτερο «κάτι» που κυοφορεί ένα αλλιώτικό αύριο από αυτό που οι ενήλικες γνωρίζουμε και που δεν είναι ανάγκη απαραίτητα να το κατανοήσουμε, πόσο μάλλον να το κρίνουμε, να το αξιολογήσουμε, όσο να το εμπιστευτούμε.

Ίσως να έχει έρθει η στιγμή να σιωπήσουμε το θόρυβο τέτοιων παγκόσμιων ημερών και να καταστήσουμε με την πράξη της ζωής μας, φιλόξενο αυτόν τον κόσμο για τα παιδιά. Η εικόνα της μητέρας που σκυμμένη πάνω από το παιδί της το βοηθά στα πρώτα του βήματα, απεικονίζει μια μητρική λειτουργία  που θα μπορούσε να εκφράζεται έτσι και στην κοινωνία. «Από τη μια μεριά το εμπεριέχει, το περιβάλλει μέσα στο κυρτό σώμα της, κρατώντας το όρθιο από τα αδύνατά χέρια του, από την άλλη  μεριά οδηγεί τα πρώτα του βήματά, μακριά από αυτή, προς τον κόσμο»[vi]. Έναν κόσμο φιλόξενο στην επιθυμία για ζωή, επιθυμία που φέρει κάθε παιδί από τη στιγμή της γέννησής του.

Όσο λειτουργούμε ως παντοδύναμοι _φορείς, γονείς, κράτη, διεθνείς οργανισμοί_, ο κόσμος θα παραμένει εχθρικός και η αγκαλιά μας μια κλειστή καταφυγή. Ίσως το μόνο που μπορούμε να προασπίσουμε να είναι η επιθυμία του παιδιού για ζωή πέρα από την προστασία μας.

Αν αντί να μιλούσαμε για δικαιώματα, μιλούσαμε για ακρόαση του αιτήματος του κάθε παιδιού που έρχεται στον κόσμο και που δεν είναι  άλλο από αίτημα αγάπης;

Αν καθιστούσαμε τον ενήλικο εαυτό μας τον «τόπο» για να ακουστεί το κάθε ένα παιδί αυτού του κόσμου; Αν απαντούσαμε «Ναι!» σε αυτό το αίτημα αγάπης; «Ναι! Η ζωή σου έχει μια έννοια, η ζωή σου δεν στερείται νοήματος, δεν βρίσκεται μέσα στην ασημαντότητα». Αν απαντούσαμε στο σκοτάδι της νύχτας αυτού του κόσμου, προσδίνοντας νόημα στη ζωή;

Αν ως πρόσωπα που απαρτίζουν τους θεσμικούς φορείς και τα κοινωνικά συστήματα συναινούσαμε να χάσουμε κάτι της τάξης μιας αίγλης του απόλυτου, του ιδανικού –αναγνωρίζοντας ότι δεν μπορούμε να τα ξέρουμε όλα, να τα κατανοούμε όλα, να τα διευθετούμε όλα, να τα ελέγχουμε όλα. Τότε ίσως μπορούσαμε να μάθουμε από τα παιδιά.

Αν την επομένη της γιορτής, αντιτασσόμασταν στην υπηρεσία ενός ιδανικού μέτρου_ «το παιδί», «το δικαίωμα»;

Αν στη θέση του ιδανικού βάζαμε το κάθε ένα παιδί αυτού του κόσμου, με το ονοματεπώνυμο του, την κλίση του, την ενικότητά του;

Αν αποκρινόμασταν στο αίτημα που μας απευθύνει από την πλευρά της ζωής;

Αν υποδεχόμασταν την επιθυμία του Yanni, 11 χρονών:

«Θέλουμε να συμμετέχουμε στη διαμόρφωση ενός φωτεινού μέλλοντος για τις πόλεις και τα χωριά όπου ζούμε. Μπορούμε να το πετύχουμε αυτό σε περίοδο κρίσης;»[vii]

Ίσως να αρκεί η κατάφασή μας.

«Ναι! Μπορείτε!»

[i] Δομές Υποδοχής του Παιδιού στον Κοινωνικό Χώρο, εκδόσεις Κουκκίδα.

[ii] Χάρτης των Θεµελιωδών ∆ικαιωµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ΕΕ C 83 της 30.3.2010, σσ. 389–403.

[iii] Βλ.: http://www2.ohchr.org/english/law/crc.htm. Το προαιρετικό πρωτόκολλο της UNCRC σχετικά µε την εµπλοκή παιδιών σε ένοπλες συγκρούσεις έχει κυρωθεί από όλα τα κράτη µέλη της ΕΕ πλην της Εσθονίας. Το προαιρετικό πρωτόκολλο σχετικά µε την εµπορία παιδιών, την παιδοπορνεία και την παιδοπορνογραφία έχει κυρωθεί από όλα τα κράτη µέλη της ΕΕ πλην της Τσεχικής ∆ηµοκρατίας, της Φινλανδίας, της Ιρλανδίας, του Λουξεµβούργου και της Μάλτας.

[iv] Γενικό Σχόλιο No. 16 (2013) για τις υποχρεώσεις των κρατών σχετικά με την επίδραση του επιχειρηματικού τομέα στα δικαιώματα του παιδιού, UN Doc. CRC/C/GC/16, παρ. 48.

[v] Massimo Recalcati, Το μυστικό του παιδιού, εκδόσεις Κέλευθος, 2019.

[vi] Massimo Recalcati, Τα χέρια της μητέρας, εκδόσεις Κέλευθος, 2018.

[vii] Yannis, 11 ετών, Βέλγιο, Συμμετέχων στη Δράση Συμμετοχής του ENOC «Austerity Bites: Children’s Voices».