Σύμφωνα με την ιστορική υπόθεση ότι από την Αφρικανική ήπειρο προέρχονται οι άνθρωποι απ’ όλο τον κόσμο εστιάσαμε το ενδιαφέρον μας κυρίως στο υψίπεδο του Ιράν που αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες διόδους μετανάστευσης από την Ασία, προς την Ωκεανία καθώς και προς τη Βόρεια αλλά και Νότια Αμερική. Εκτός από το Ιράν, οι άλλοι δύο δρόμοι που ξεκινούν από τον Καύκασο, κατά μήκος του Βοσπόρου και των Δαρδανελλίων και που επικοινωνούν με το οδικό δίκτυο του Ιράν, ήταν οι μοναδικοί δρόμοι και δίοδοι διέλευσης των μεταναστευτικών ρευμάτων από την Αφρική προς οποιαδήποτε περιοχή. Ολόκληρες κοινότητες αυτών των μεταναστευτικών ρευμάτων μπόρεσαν να εγκατασταθούν στο Ιράν και στη Μεσοποταμία και μπόρεσαν να διαδραματίσουν έναν σημαντικό ρόλο ως προς τη διαμόρφωση των φυλών των Ελαμιτών, των Σουμέριων και άλλων φυλών των Αζάρων.
Όσον αφορά λοιπόν τη μετανάστευση, η μετακίνηση της Άριας φυλής από τη Σιβηρία και την Κεντρική Ασία με προορισμό το Ιράν και την Ινδία αποτέλεσε τη σημαντικότερη μετακίνηση ολόκληρων λαών στην μέχρι τώρα Ιστορία όπως αποδεικνύουν οι τελευταίες δημοσιεύσεις στην Avesta. Στην Avesta οι Άριοι αναγκάστηκαν αρχικά να εγκαταλείψουν τη ψυχρή ζέστη και τη ψυχρή ηλιοφάνεια. Μετακινήθηκαν στο Ιράν και σε πιο νότια μέρη ούτως ώστε ν΄ αναζητήσουν γονιμότερο και καταλληλότερο έδαφος για να καλλιεργήσουν. Τα ίδια αναφέρονται επίσης στα Βεδδικά κείμενα στην Ινδία όπου ο αφηγητής τους εξηγεί πώς τα φύλα της Άριας φυλής βρέθηκαν στην Ινδία μαζί με ολόκληρα τ΄ άρματα μάχης τους.
Παρόλο που οι Αβεστά και οι Βέδδες μιλούν και οι δύο για τη μετανάστευση της Άριας φυλής, οι επιστημονικές και ανατομικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια από τον Διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ Ashrafian Bonab στα οστά που βρέθηκαν στους τάφους τόσο της Άριας φυλής όσο και άλλων φυλών που δεν ανήκαν στην Άρια φυλή δεν έδειξαν να υπάρχει καμία διαφορά. Δεν υπάρχουν δύο κατηγορίες οπότε σ΄ αυτές τις περιπτώσεις οι σχέσεις των Αβεστά και των Βεδδών δεν είναι σύμφωνες με τις σύγχρονες επιστημονικές ανακαλύψεις και απαιτούν τουλάχιστον διαφορετικές ερμηνείες.
Ακολουθώντας την υπόθεση μετανάστευσης ανθρώπων από την Αφρική προς το Ιρανικό υψίπεδο και της μετανάστευσης της Άριας φυλής από το Βορρά, το Ιράν κατακλείστηκε από μεταναστευτικά κύματα ανθρώπων, τα οποία εκτός από μία εξαίρεση όλα τα υπόλοιπα ήταν από τα πιο πικρά της ανθρωπότητας. Οι σφαγές και οι αιματοχυσίες ήταν αναπόφευκτες. Ένα από αυτά τα μεταναστευτικά κύματα ήταν και η άφιξη των Ισραηλιτών στο Ιράν μετά την κατάκτηση της Βαβυλώνας από τον Κύρο τον Μέγα, η οποία δημιουργεί ένα πολύ μεγάλο μέρος της Εβραϊκής διασποράς. Οι Εβραίοι ήρθαν στο Ιράν, έμειναν εδώ και μερικοί από αυτούς μετανάστευσαν στην Ινδία, στην Κεντρική Ασία αλλά και αλλού.
Το Ιράν έχει αποκτήσει μία πολύ σημαντική θέση όσον αφορά τις εθνοτικές μετεγκαταστάσεις για λόγους γεωγραφικής προέλευσης που ονομάζουμε στις μέρες μας γεωπολιτική. Από τις αρχές της δημιουργίας πολιτισμού στο Ιρανικό έδαφος, οι επιδρομές των φύλων του Βορρά όπως οι Ούνοι, οι Σιϊτες, οι Σκύθες, οι Μογγόλοι, οι Τούρκοι και οι Τάταροι, θέλησαν κι αυτά να προσχωρήσουν σ΄ αυτό τον πολιτισμό και ήρθαν συχνά αντιμέτωποι με την Αμυντική δύναμη των πολιτισμένων εθνών. Χρειάστηκε να οπισθοχωρήσουν και δεν μπόρεσαν να έχουν την τύχη να διεισδύσουν και αυτοί σ΄ αυτόν τον πολιτισμό ούτως ώστε και να επιβιώσουν. Όπως αναφέρει ο Μοντεσκιέ στο Πνεύμα των Νόμων, αυτοί οι εισβολείς από τον Βορρά απειλήθηκαν σοβαρά έντεκα φορές από τις πολιτισμένες ζώνες που είχαν εγκατασταθεί στην πιο θερμή γεωγραφικά περιοχή του Βόρειου Ημισφαιρίου.
Οι ήττες των Μουσουλμάνων Αράβων του Ιράν άνοιξαν το δρόμο σε μια ακόμη πιο ευρεία εθνοτική μετανάστευση πολύ μεγαλύτερης κλίμακας με κατεύθυνση το Ιρανικό υψίπεδο. Λόγω της απουσίας ενός μέρους του σώματος Αμύνης του Ιράν κατά κανόνα, πρώτοι οι Άραβες κατάφεραν να οργανώσουν μεταναστευτικές μετεγκαταστάσεις στο Ιράν και επέμειναν στο να διαμείνουν σε διάφορες περιοχές του Ιράν όπου και εγκαταστάθηκαν τους ερχόμενους αιώνες μαθαίνοντας παράλληλα και την κουλτούρα και τη γλώσσα του Ιράν, δείχνοντας όμως ελάχιστες ενδείξεις επιβίωσης. Αλλά οι Άραβες πρόσφεραν πολύ σημαντικές υπηρεσίες στις φυλές του Βορρά παρόλο που αρχικά τους είχαν αρνηθεί εξαιτίας των Σασανιδών, των Πάρθων και των Αχεμενιδών. Όσο απουσίαζαν αυτές οι δυνάμεις οι Τούρκοι και οι Μογγόλοι επετέθησαν στο Χορασάν πολλοστές φορές στο Ιρανσχάρ και εν συνεχεία διέσχισαν την Ανατολία.
Πολλοί από αυτούς ενεπλάκησαν στο πεπρωμένο των Αράβων μεταναστών και διείσδυσαν στην κοινωνία του Ιράν, αλλά τα τεράστια κύματα μετανάστευσης των Ιλγκάρ και των Γιαχμά μετέτρεψαν την Κεντρική Ασία που άλλοτε κατακλυζόταν από λαούς με Ιρανική ιθαγένεια σε μία καλλιεργημένη περιοχή εκτοπίζοντας τους Τούρκους. Μετά την αζερική γλώσσα άρχισε να εμφανίζεται στο προσκήνιο η Τούρκικη γλώσσα. Έκτοτε, η Ιρανική κουλτούρα έχει συνοχή αφομοιώνοντας την πολιτισμική διαφορετικότητα των εδαφών της Ανατολίας που άλλοτε προστατεύονταν από τη Δύση και όπως ισχυρίζονταν αποτελούσε το σύνορο ανάμεσα στη βαρβαρότητα και στον πολιτισμό. Η πλειονότητα των Τούρκων που μετανάστευσαν στην Ανατολία και ίδρυσαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία και δημιούργησαν έπειτα το Κράτος της Τουρκίας ήταν φύλα τα οποία είχαν διασχίσει το Ιράν και το νότιο τμήμα της Κασπίας θάλασσας.
Οι εθνοτικές μετατοπίσεις, η μετανάστευση καθώς επίσης και οι επιθέσεις που εντοπίζουμε κατά τη διάρκεια που διαδραματίζονταν αυτά τα δυτικά γεγονότα μετά τον Τζένγκις, ανάγκασαν αυτούς τους λαούς εξαιτίας της σύγχυσής τους να καταφύγουν στο Ιρανικό έδαφος και ίσως επίσης εξαιτίας της έλλειψης πνευματικών και θρησκευτικών δικαιωμάτων και διεκδικήσεων καθώς ακόμη και της μείωσης εισβολέων. Αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος σε σύγκριση με τους ντόπιους. Η μετανάστευση ωστόσο των τουρκόφωνων λαών των οποίων η γλώσσα είχε καταχωρηθεί με ποικίλες άλλες δομές γλωσσών και διαλέκτων των φυλών όπως αυτές των Γκαζά, των Ογκόζ, των Τατάρων και των Τούρκων κατάφερε να τους επιτρέψει να επιβιώσουν και οδήγησε στην αποδοχή τους από το Ιρανικό κράτος, επιτρέποντας κατ΄ αυτόν τον τρόπο σε Δυναστείες του Ιράν να διατηρηθούν για πολλούς αιώνες. Δυναστείες όπως οι Σιμζάν, οι Σελτζούκοι, οι Αταμπακάν, οι Τεμερίδες των Σαφαβιδών και ενδεχομένως και των Καζαριτών.
Με την παρουσία των Αράβων, των Μογγόλων και των Τούρκων, η ιρανική κουλτούρα που υπήρχε πριν την εμφάνιση του Ισλαμισμού άρχισε να υφίσταται σημαντικές αλλαγές. Αρκετοί Ιρανοί έγιναν Μουσουλμάνοι, Τούρκοι, Σιϊτες και κάποιοι άλλοι έγιναν Άραβες, αλλά ωστόσο η κουλτούρα του Ιράν συνέχισε να διατηρεί την ηγεμονία της και τη θέση που είχε πριν εμφανιστεί ο Ισλαμισμός. Εξαιτίας αυτών των γεγονότων ανετράπησαν τα δεδομένα αυτή τη φορά, υποχρεώνοντας έναν αρκετά μεγάλο αριθμό Ιρανών ν΄ αναγκαστούν να εξοριστούν και να εγκαταλείψουν τη γη τους καθώς κατέφυγαν σε άλλες χώρες προκειμένου να διατηρήσουν τις πεποιθήσεις τους. Ανάμεσα σ΄ αυτά τα κινήματα, μπορούμε να εφιστήσουμε την προσοχή μας επίσης στη Ζοροαστρική μετανάστευση των Ιρανών στο νότιο μέρος του Ιράν γνωστό στις μέρες μας ως «οι Πέρσες της Ινδίας» οι οποίοι μπόρεσαν με αυτόν τον τρόπο να διατηρήσουν την κοινωνική θέση που είχαν στο Ιράν. Άλλα κινήματα όπως αυτά των Ισμαηλιτών και των Σιιτών των εφτά Ιμάμηδων, μετεγκαταστάθηκαν στην Ινδία και στην Κεντρική Ασία και στη σύγχρονη εποχή μεταφέρθηκαν στον Καναδά.
Την εποχή των Καζάρ, οι Μπαχά είχαν την ίδια ατυχία να χρειαστεί για θρησκευτικές πεποιθήσεις ν΄ ακολουθήσουν εθελοντικά ή αναγκαστικά το δρόμο για την Οθωμανική Αυτοκρατορία ή να μεταναστεύσουν στη Ρωσία στην Κεντρική δηλαδή Ασία (συμπεριλαμβάνοντας και το Ασγκαμπάτ) καθώς επίσης και να φτάσουν μέχρι και τον Καύκασο προκειμένου να νοιώσουν ασφαλείς από τους διωγμούς λόγω θρησκεύματος. Εξυπακούεται, πως στις αρχές του 20ου αιώνα, η Κυβέρνηση του Ιράν τους έδωσε τη δέουσα σημασία και τους θεώρησε αμέσως ως ισότιμους πολίτες του αυτοκρατορικού κράτους. Η αυστηρότητα των Σαφαβιδών ως προς τις πεποιθήσεις των άλλων θρησκειών οδήγησε πολλούς ν΄ ακολουθήσουν το δρόμο των Ινδιών σε μια εποχή όπου οι περισσότερες καθώς και η υψηλή κοινωνία της Ινδίας ήταν γεμάτες από ελίτ του Ιράν και ο πιο αξιόλογος λόγιος κόσμος στην αφρόκρεμα της κοινωνίας του Ακμπαρσάχ, 38 Απόκρυφοι, 69 Λόγιοι, 15 Σοφοί και 167 ποιητές.
Ωστόσο, αξίζει να σημειώσει κανείς πως η μετεγκατάσταση αυτών των μεταναστών συμπεριλάμβανε μια ιδιαίτερη τάξη της κοινωνίας: η μεταφορά των Ιρανών Καλλιτεχνών αλλά και Βιοτεχνών και κυρίως των Σιραζί στην Κεντρική Ασία, από τον Τιμούρ Λανγκ, τη μεταφορά των Καλλιτεχνών Ταμπριζί στο Εράτ από τον Μπεϊζονγκορμιζά και από τον Σουλτάνο Σαλίμ τον Οθωμανό. Είναι Οθωμανοί και οι καλλιτέχνες μεταφέρονται από το Εράτ στο Ισπαχάν από τους Βασιλιάδες των Σαφαβίδων. Αυτές οι διαμορφωτικές μεταναστεύσεις είχαν επαναληφθεί κατά τη διάρκεια της εποχής των της Δυναστείας των Σασσανιδών, εμπλέκοντας συχνά βιοτέχνες και θιάσους καλλιτεχνών στα σύνορα του Ιρανσχάρ, κάποιοι από τους οποίους διαμένουν ακόμη στη Ρωσική Ομοσπονδία, στο Νταγκεστάν. Η μετεγκατάσταση των Αρμένιων και των Γεωργιανών του Καυκάσου στο Ιράν και ιδιαίτερα στο Ισπαχάν ήταν το αποτέλεσμα αυτής της μετανάστευσης.
Στη σύγχρονη εποχή, δηλαδή την εποχή που ξεκινά από την αποικιοκρατία των Παχλαβί μέχρι τις μέρες μας, οι μεταναστεύσεις αυτές οφείλονταν κυρίως σε πολιτικούς λόγους. Η τάση φυγής και μετανάστευσης των φιλελεύθερων, που είχε ξεκινήσει από την εποχή των Καζάρ, προϋπήρχαν αν και δεν φαίνονταν από την εποχή των Παχλαβί. Οι διώξεις εναντίον των Κομμουνιστών τους ανάγκασαν να βρεθούν εξόριστοι στη Σοβιετική Ένωση ή σε χώρες του Ανατολικού Μπλοκ, όπου συνάντησαν μια σκοτεινή τύχη που δεν έβγαινε στο Φώς εξαιτίας των στρατευμένων διώξεων εναντίον τους για τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, το Ιράν έγινε καταφύγιο για τους Ευρωπαίους και ήταν οι πρώτοι που άνοιξαν το δρόμο για μετανάστευση προς το Ιράν. Ανάμεσά τους παρατηρείτε επίσης η μετανάστευση Πολωνών στο Ιράν κατά τη διάρκεια της οποίας Αρμένιοι του Ιράν μετανάστευσαν στη Σοβιετική Ένωση και κάποιες φυλές της Σοβιετικής Ένωσης επίσης μεταφέρθηκαν στο Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των Καζάκ που ζούσαν στο Χορασάν. Στο τέλος του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου, ένας σημαντικός αριθμός παιδιών Εβραϊκής καταγωγής εξαιτίας του Χίτλερ ο οποίος τα εξώθησε στο Ιράν, εγκαταστάθηκαν στην Τεχεράνη για ένα χρονικό διάστημα κι έπειτα μεταφέρθηκαν στο Ισραήλ όπου προόριζαν να διαμείνουν τα παιδιά Εβραϊκής Καταγωγής που είχαν διαμείνει προσωρινά στην Τεχεράνη.
Η οικονομική ανάπτυξη που υπήρχε στη Δύση μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε σε μια ακόμη πιο εσπευσμένη μετανάστευση οικονομικών, πολιτικών και διανοούμενων ελίτ της κοινωνίας οι οποίες κατευθύνθηκαν προς τις Δυτικές χώρες. Δυστυχώς, αυτές οι μετακινήσεις δεν σταμάτησαν έκτοτε και συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.
Όπως διαπιστώνει κανείς, το Ιράν, αποτελούσε πάντα το επίκεντρο των μεταναστεύσεων σε σύγκριση με άλλες χώρες μετανάστευσης ανά τον κόσμο. Παρά τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα και τις εθνοτικές μετακινήσεις ευρείας κλίμακας που παρατηρήθηκαν στην Ιστορία του Ιράν, δεν παρατηρήθηκε κάποια πολιτισμική ρήξη στα ήθη και στις παραδόσεις του Ιράν όπως συνέβη σ΄ άλλες χώρες. Κι ενώ στη Βόρεια Αφρική, στη Συρία, στο Ιράκ, στην Αυστραλία, στη Βόρεια και Νότια Αμερική και στην Ισπανία υπήρξε μια ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή της πολιτισμικής παράδοσής τους, το Ιράν συνέχισε να ευημερεί και ν΄ αναπτύσσεται ακόμη κι όταν απειλήθηκε από την εισροή μεταναστών από χώρες διαφορετικής προέλευσης είτε παραπλήσιων Ανατολικών λαών είτε Δυτικών επιρροών.
Άρθρο του Διδάκτορα Seyyed Majid Seyyedi, Καθηγητής, Ιστορικός και Ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης
Μετάφραση από τα Γαλλικά: Χριστίνα Κηπουρού
