Στη Γυάρο ή Γιούρα, όπως την έλεγαν οι εξόριστοι πολιτικοί κρατούμενοι, τελέστηκαν το Σάββατο 12 Οκτώβρη τα αποκαλυπτήρια του μνημείου «Ρωγμή», φιλοτεχνημένο από το γλύπτη Αντώνη Μυρωδιά που βραβεύτηκε στον πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό που είχε προκηρύξει το ΚΚΕ.

Το κυκλαδονήσι που βρίσκεται μεταξύ Άνδρου, Σύρου και Κέας χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας στους ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά και στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας τις περιόδους 1947-1952, 1955-1961 και 1967-1974. Το 1947 κατασκευάστηκε η φυλακή της Γυάρου από τους ίδιους τους πολιτικούς κρατούμενους με το χαρακτηριστικό κόκκινο τούβλο που το συγκολλούσαν με τσιμέντο και νερό από τη θάλασσα. Το 1952 μόλις αποπερατώθηκε η φυλακή, καταργήθηκε, κάτω από το βάρος της διεθνούς κατακραυγής για τις βαναυσότητες στο νησί. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας (1966-1974) επαναλειτούργησε και οι εξόριστοι βρέθηκαν διασκορπισμένοι στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που δημιουργήθηκαν στους πέντε όρμους του νησιού. Υπολογίζεται ότι από τη Γυάρο πέρασαν περίπου 22.000 πολιτικοί εξόριστοι, που ο εκτοπισμός τους έγινε προληπτικά, καθώς δεν είχε απαγγελθεί κατηγορία σε κανέναν από τους συλληφθέντες, καθώς και Μάρτυρες του Ιεχωβά που εξέτισαν ποινές εξορίας ως αντιρρησίες συνείδησης. Στη διάρκεια της παραμονής τους υπέστησαν κάθε είδους βασανιστηρίων από φύλακες που και για τους ίδιους η παραμονή στο νησί ήταν μια «δυσμενής μετάθεση». Οι φυλακές έκλεισαν με την πτώση της δικτατορίας στις 23 Ιουλίου 1974 και ως το 2000 η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Το 2002 το «θανατονήσι» χαρακτηρίστηκε ιστορικός τόπος, αλλά αποχαρακτηρίστηκε το 2011, με σκοπό την προώθηση επενδύσεων για αιολικά πάρκα στο νησί. Ευτυχώς (;) η δυσκολία πρόσβασης στο νησί, καθώς δεν έχει λιμάνι, έχει προστατέψει το νησί από σχέδια ανάπτυξης, που θα αλλοίωναν πιθανότατα τον ιστορικό χαρακτήρα του. Από το 2015 το νησί εντάχθηκε στο πρόγραμμα ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE, το οποίο συντονίζει το WWF, με σκοπό τη δημιουργία μιας πρότυπης θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής και την ανάδειξη της περιβαλλοντικής αξίας του νησιού γύρω από την περιοχή NATURA. Τα κτίρια των φυλακών σήμερα εξωτερικά παραμένουν σε σχετικά καλή κατάσταση, ωστόσο δεν έχουν γίνει ενέργειες για την αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής των εσωτερικών χώρων, που θυμίζουν σαφώς τις εγκαταστάσεις των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Το μνημείο, η «Ρωγμή» αποτελείται από δύο ορειχάλκινα πανύψηλα κελύφη, βάρους 6 τόνων, πολύ κοντά τοποθετημένα μεταξύ τους, έτσι ώστε ανάμεσα να δημιουργείται ένας μικρός περίκλειστος χώρος. Στο σώμα του γλυπτού είναι καρφωμένα εικοσιένα – όσα και τα χρόνια λειτουργίας των στρατοπέδων – πρίσματα. Η λειτουργία των πρισμάτων, όπως επισήμανε ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς στον αποκαλυπτήριο λόγο του, είναι να συμβολίσουν τις «ρωγμές» που επιτυγχάνει το όραμα για έναν νέο κόσμο στον ήδη προϋπάρχοντα, με τη χρήση δύο διαφορετικών υλικών του φωτεινού, μόνιμα λαμπερού και αναλλοίωτου στο χρόνο γυαλιού στην αντίθεση με το ζοφερό παρελθόν του ορείχαλκου. Όλη η κατασκευή περικλείεται από ένα πέτρινο περιτείχισμα – ομοίωμα της φυλακής. Περνώντας ο επισκέπτης από το περιτείχισμα και μπαίνοντας ανάμεσα στον ασφυκτικό χώρο που δημιουργούν τα κελύφη μπορεί να δει μόνο ψηλά στο άνοιγμα τους και να πάρει «ανάσες» αντικρίζοντας τον ουρανό. Ο γλύπτης που σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις δήλωσε ενθουσιασμένος, γιατί σπάνια οι καλλιτέχνες μπορούν να παρακολουθήσουν από κοντά τα στάδια της εγκατάστασης του έργου τους και την εναρμόνιση με το χώρο που τοποθετείται, επισήμανε ως μόνη ασυμφωνία με το όραμά του, το απόλυτα συμμετρικό χτίσιμο του περίκλειστου χώρου, καθώς ο ίδιος θα επιθυμούσε μια πιο «ατελή» κατασκευή που θα προσομοίαζε στη φθορά που επιφέρουν οι καιρικές συνθήκες στο πέρασμα του χρόνου.

 

 

Στην τελετή παρευρέθηκαν 500 μέλη και υποστηρικτές από την Αθήνα και περίπου 200 από τα γύρω νησιά. Κατά τη διάρκεια της, απηύθυναν χαιρετισμό ο Δημήτρης Γόντικας, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, που τόνισε την εκπλήρωση του ηθικού χρέος του ΚΚΕ για την αποκατάσταση της μνήμης των εξόριστων, φέτος που συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του κόμματος και ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς. Στην κεντρική ομιλία ο γγ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας, αφού αναφέρθηκε στην πολυτάραχη ιστορία του νησιού, έκανε τις συνδέσεις με τους σημερινούς αγώνες. Ανάμεσα στο πλήθος ξεχώριζαν και κάποιοι από τους επιζήσαντες, που κατάφεραν να κάνουν αυτό το δύσκολο ταξίδι, ενώ αρκετοί ήταν και οι συγγενείς των εκτοπισμένων που ήθελαν να αποτίσουν τον προσωπικό τους φόρο τιμής, κρατώντας φωτογραφίες που τους είχαν αποστείλει οι δικοί τους, κατά τη διάρκεια της εξορίας τους. Σ’ όλη τη διάρκεια της τελετής, ο αέρας – χαρακτηριστικό του νησιού – δεν σταμάτησε να λυσσομανάει.

Από τις εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή» ετοιμάζεται να κυκλοφορήσει μια ειδική έκδοση για τις τρεις περιόδους λειτουργίας της Γυάρου ως τόπου εξορίας με ιστορικά ντοκουμέντα, που έχει επιμεληθεί η Υπηρεσία Αρχείου της ΚΕ του ΚΚΕ, ενώ πυρετώδεις είναι και οι προετοιμασίες για την ανέγερση μνημείου και στην Μακρόνησο.

 

—————–

Πηγές

  1. ΦΕΚ, αρ. φ. 772, 19-9-2001, «Χαρακτηρισμός διατηρητέων του κτιρίου των φυλακών και όλων των κτιρίων, εγκαταστάσεων και κατασκευών, που βρίσκονται στις περιοχές των πέντε (5) όρμων της νήσου Γυάρου και καθορισμός ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης αυτών».
  2. Εγκρίθηκε ο αποχαρακτηρισμός του συνόλου της νήσου Γυάρου, ως ιστορικού τόπου, syrostoday.gr, https://www.syrostoday.gr/News/4032-Egkri8nke-o-apoxaraktnrismos-tou-suvolou-tns-vnsou-Guarou-ws-istorikou-topou.aspx [αναρτήθηκε στις: 14-5-2011, τελευταία πρόσβαση στις: 13-10-2019]
  3. «Ένα σημαντικό βήμα για την προστασία της Γυάρου», wwf, gr https://www.wwf.gr/news/1764-2016-01-29-10-06-56 [αναρτήθηκε στις: 29-1-2016, τελευταία πρόσβαση στις: 13-10-2019].
  4. Γ. Παπαδημητρίου, «Γυάρος, το ξεχασμένο “νησί του διαβόλου”», dw.com, https://www.dw.com/el/%CE%B3%CF%85%CE%AC%CF%81%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%BF-%CE%BE%CE%B5%CF%87%CE%B1%CF%83%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF-%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%AF-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%B2%CF%8C%CE%BB%CE%BF%CF%85/a-39649266 [αναρτήθηκε στις: 12-7-2017, τελευταία πρόσβαση στις: 13-10-2019].