H πολυαναμενόμενη Υπουργική Απόφαση για τους Χώρους Εποπτευόμενης Χρήσης, που δημοσιεύτηκε από το Υπουργείο Υγείας στις 30 Μαϊου, περιλαμβάνει τελικά Μητρώα Καταγραφής Ληπτών Υπηρεσιών για τους χρήστες. Σε προηγούμενες ανακοινώσεις αλλά και σχόλιά τους κατά τη δημόσια διαβούλευση για τον καθορισμό των προϋποθέσεων της απόφασης, οργανώσεις της μείωσης βλάβης που στήριξαν την θεσμοθέτηση των ΧΕΧ, έθεσαν μια σειρά προβληματισμών για τα μητρώα με έμφαση στον περιοριστικό και διακριτικό τους χαρακτήρα.
Η Πλατφόρμα Οργανώσεων για τις Ψυχοδραστικές Ουσίες ανέφερε σε σχόλιό της στο διαδικτυακό τόπο του Υπουργείου, πως η υποχρεωτική εγγραφή στα μητρώα -όπως ορίζεται στο Άρθρο 6 της απόφασης- μπορεί να αποτελέσει βασικό εμπόδιο προσέλευσης των χρηστών στους χώρους, δεδομένου του μεγάλου ποσοστού όσων δεν διαθέτουν νομιμοποιητικά ή ταυτοποιητικά έγγραφα. “Σε περίπτωση που αυτά ζητούνται για την καταγραφή, ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού-στόχου θα αποκλειστεί αυτομάτως,” προσθέτοντας ότι το μέτρο αποκλείει όχι μόνο μετανάστες και πρόσφυγες αλλά και χρήστες που πιθανόν έχουν χάσει την ταυτότητά τους ή έχουν σε εκκρεμότητα εντάλματα σύλληψης.
Η Υπουργική Απόφαση δεν διευκρινίζει εάν τα Μητρώα θα συντάσσονται με την ενημερωμένη συναίνεση των χρηστών. Το ζήτημα έχει νομικές περιπλοκές και λόγω των αλλοιώσεων στη συνειδησιακή κατάσταση ενός χρήστη, όταν βρίσκεται υπό την επήρεια ή περνά στερητικό σύνδομο. Στον διαδικτυακό τόπο του Υπουργείου, ο ΟΚΑΝΑ σχολίασε ότι μια υποχρεωτική ταυτοποίηση νόμιμων εγγράφων “κινείται στη λογική των χρόνιων αγκυλώσεων των δομών υγείας” και μπορεί να λειτουργήσει ως αντικίνητρο και για όσους φοβούνται το στιγματισμό τους και τη διαχείριση των προσωπικών τους δεδομένων. Η πρόταση του ΟΚΑΝΑ για εναλλακτική χορήγηση κωδικού στους χρήστες, δεν ελήφθη τελικά υπόψιν. Υπόψιν δεν ελήφησαν ούτε οι προτάσεις της Πλατφόρμας για, μεταξύ άλλων, στοχευμένες υπηρεσίες σε γυναίκες και εθνικότητες που χρειάζονται διερμηνεία και διαπολιτισμική διαμεσολάβηση αλλά και οι συστάσεις για συμπερίληψη υπηρεσιών screening και follow-up monitoring (πριν και μετά τη χρήση) και για εισπνεόμενη χρήση, λόγω και της διάδοσης μη-ενέσιμων ουσιών, όπως η σίσα στην Αθήνα.
Τα νέα Μητρώα θα επιτρέπουν επίσης πρόσβαση στα δεδομένα των χρηστών και σε άλλους φορείς. Αναμέσά τους θα είναι δημόσιες αρχές και ανεξάρτητοι ερευνητές αλλά και το θεραπευτικό προσωπικό άλλων δομών που αναζητά στοιχεία για συγκεκριμένους χρήστες. Δεν διευκρινίζεται όμως το πώς θα διατηρείται το απόρρητο των πληροφοριών (μέσω φύλαξης εγγράφων, τήρησης ηλεκτρονικού αρχείου ή δήλωσης στην αρχή προστασίας δεδομένων), αλλά ούτε και για το αν η πρόσβαση σε τρίτα πρόσωπα θα δίνεται με τη συγκατάθεση των χρηστών.
Ως αιτιολογία για το επιπλέον μέτρο, το Υπουργείο αναφέρει “τη διασφάλιση του συνεχούς της φροντίδας”. Παράλληλα η απόφαση απαγορεύει σε όσους χρήστες παρακολουθούν ήδη προγράμματα σε άλλες δομές, να επισκέπτονται τους ΧΕΧ. Το μέτρο φαίνεται να διευρύνει την πιθανότητα αποθάρρυνσης των χρηστών που βρίσκονται σε θεραπεία αποτοξίνωσης, υποκαταστάτων ή απεξάρτησης από το να επισκεφθούν έναν ΧΕΧ σε περίπτωση υποτροπής, από φόβο ότι όχι μόνο δεν θα γίνουν δεκτοί εκεί αλλά και ότι θα αποκλειστούν και από προγράμματα που θέτουν την πλήρη αποχή από τις ουσίες ως προϋπόθεση για ένταξη.
Η υπουργική απόφαση δεν διευκρινίζει ούτε τη μέθοδο διασταύρωσης του ιστορικού του χρήστη ανάμεσα στις δομές και πώς θα αποκλείεται το ενδεχόμενο παραβίασης προσωπικών δεδομένων. Η δε διασύνδεση των δομών για ερευνητικούς λόγους, ενώ η έρευνα για την χρήση ουσιών πραγματοποιείται από τον ΕΚΤΕΠΝ, μεταφέρει ένα επιπλέον βάρος στους ευάλωτους λήπτες υπηρεσιών μείωσης βλάβης και φαίνεται να αντιπαρέρχεται τον βασικό σκοπό των ΧΕΧ, που σύμφωνα με το Υπουργείο είναι η “ασφαλέστερη χρήση ναρκωτικών ουσιών σε ένα μη επικριτικό περιβάλλον”.
Τέλος, η απόφαση αναφέρει ότι η δημιουργία των μητρώων, καθώς και η λειτουργία τους, θα γίνεται σύμφωνα με “διεθνή πρότυπα”, τη νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ενώ θα εποπτεύεται από Υπεύθυνο Προστασίας Δεδομένων του Υπουργείου. Το διεθνές παράδειγμα των ΧΕΧ όμως δεν αιτιολογεί τον χαρακτήρα του συγκεκριμένου μέτρου. Η απόφαση ορίζει συγκεκριμένα ότι στα μητρώα θα καταχωρίζονται το ονοματεπώνυμο του χρήστη, η ημερομηνία γέννησης, το φύλο, όνομα μητέρας και πατέρα, διεύθυνση κατοικίας και στοιχεία επικοινωνίας καθώς και το είδος της κύριας ουσίας και τρόπου χρήσης αλλά και ότι οι επισκέπτες των ΧΕΧ δεν θα μπορούν να είναι ανήλικοι ή να συνοδεύονται από ανήλικο. Παρόμοιοι περιορισμοί και προϋποθέσεις, όπως η παρουσίαση ταυτότητας για είσοδο ή η εγγραφή χρηστών σε τοπικές αρχές ισχύουν και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ολλανδία. Πουθενά αλλού όμως δεν φαίνεται να καταγράφονται λεπτομερώς στοιχεία των χρηστών σε μητρώα εντός των χώρων με ταυτόχρονη επαλήθευση της ουσίας χρήσης τους, ούτε επιτρέπεται πρόσβαση σε αυτά τα στοιχεία από τρίτους ή από άλλες θεραπευτικές δομές.
Οι οργανώσεις μείωσης βλάβης, το Δίκτυο Ομοτίμων Χρηστών Ψυχοδραστικών Ουσιών και οι δομές απεξάρτησης δεν έχουν προς το παρόν σχολιάσει δημόσια το τελικό κείμενο της υπουργικής απόφασης.
