Έντονες ημέρες εκδηλώσεων στο Μιλάνο για τους πρόσφυγες στη βαλκανική οδό. Ξεκίνησε την Τετάρτη 15 Μαΐου με την έναρξη της έκθεσης ‘Refugee journeys through the Balkan route(s): a crisis no more?’ («Ταξίδια προσφύγων μέσω της βαλκανικής οδού: όχι πια κρίση;») στην Cortile Farmacia του Πανεπιστημίου του Μιλάνου. Το βράδυ της Πέμπτης, περισσότεροι από 200 άνθρωποι επισκέφθηκαν την έκθεση (φθάνοντας συνολικά τους 300 το απόγευμα της Παρασκευής), μιλώντας με τους ακαδημαϊκούς από το πρόγραμμα IR_Aesthetics που πραγματοποίησε την έρευνα και τις φωτογραφίες καθώς και τους φοιτητές του Fuori Luogo και τους εθελοντές του Opet Bosna. Πολλοί επισκέπτες άφησαν ευχαριστήρια σχόλια και μηνύματα φεύγοντας από την εκδήλωση. Δημιουργήθηκε μια ζεστή και ανεπίσημη ατμόσφαιρα, ανάμεσα στο πανέμορφο σκηνικό των περιστυλίων του παλιού μοναστηριού και το πανό ‘Refugees Welcome’ («Πρόσφυγες Καλοδεχούμενοι») που έκλεινε την έκθεση των φωτογραφιών και των επεξηγηματικών πινάκων.
Η έκθεση αποτελείται από δυνατές εικόνες – δρόμους και σιδηροδρομικές γραμμές στις οποίες ταξίδεψαν χιλιάδες μετανάστες και τώρα είναι έρημες μετά το κλείσιμο των συνόρων, επισφαλή στέγαση σε καμπ σε όλη την Ελλάδα, καταλήψεις κτιρίων και συνθήματα καταδίκης και αλληλεγγύης σε τοίχους της Αθήνας. Όλα αυτά μαρτυρούν τη δραματική και συχνά ξεχασμένη κατάσταση κατά μήκος της βαλκανικής οδού, η οποία ήταν στο επίκεντρο της έρευνας πεδίου που πραγματοποίησαν οι ακαδημαϊκοί που εργάστηκαν στο πρόγραμμα IR_Aesthetics (Amanda Russell Beattie, Jelena Obradovic-Wochnik και Patrycja Rozbicka από το Πανεπιστήμιο Aston και Gemma Bird από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ).
Το απόγευμα της Πέμπτης, 16 Μαΐου, πραγματοποιήθηκε μια ανοιχτή εκδήλωση στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών στο Via Conservatorio με τίτλο «Το Παιχνίδι: το ταξίδι των μεταναστών στη βαλκανική οδό». Ο χώρος ήταν γεμάτος, το κοινό άκουγε με προσοχή και συμμετείχε. Η εισαγωγή από τη Sara Kharboui από το Fuori Luogo ήταν στο επίκεντρο του θέματος, υπενθυμίζοντας στο κοινό τις τεράστιες ανισότητες μεταξύ του Βορρά και του Νότου που οδηγούν τους ανθρώπους να μεταναστεύσουν προς μια «Ευρώπη Φρούριο» που τους απορρίπτει και δεν προσφέρει κανάλια νομικής πρόσβασης. Μια εγκληματική και άχρηστη πολιτική, δεδομένου ότι ακόμη και με τη στρατιωτικοποίηση και το κλείσιμο των συνόρων, ένα παγκόσμιο φαινόμενο όπως η μετανάστευση δεν θα σταματήσει.
Ακολούθησε ο Michele Maldolfo του Opet Bosna, ο οποίος εξήγησε τι είναι το «παιχνίδι» που έδωσε τον τίτλο στην εκδήλωση. Δεν είναι ένα παιχνίδι, αλλά ένας άδικος αγώνας μεταξύ ανυπεράσπιστων μεταναστών (συχνά οικογένειες με παιδιά) που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη, από τη μία, και της ένοπλης αστυνομίας, συρματοπλεγμάτων και τειχών που επιδιώκουν να τους σταματήσουν, από την άλλη. Πρόκειται για μια αντιπαράθεση που επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά με αποτυχημένες προσπάθειες και αποτυχίες και εκτείνεται από την Ελλάδα μέχρι τα σύνορα μεταξύ Ιταλίας και Γαλλίας. Εκτός από τα πολλά επεισόδια αστυνομικής βίας που αναφέρουν οι ΜΚΟ στο πεδίο, οι μετανάστες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις επικίνδυνες συνθήκες που επικρατούν στα υπερπλήρεις στρατόπεδα που τους «στεγάζουν» και συχνά πρέπει να αναζητήσουν καταφύγιο σε εγκαταλελειμμένα κτίρια στη μακρά και κουραστική αναμονή για την αναγνώριση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Είναι μια φοβερή, ψυχολογική βία, η οποία προστίθεται στη σωματική βία των ξυλοδαρμών και των σπασμένων ή κλεμμένων τηλεφώνων.
Δεν πρόκειται μόνο για απάνθρωπη και καταστροφική διαχείριση της μετανάστευσης, αλλά γενικότερα για διακρίσεις βάσει του τόπου γέννησης: ένας νέος Ευρωπαίος μπορεί να ταξιδέψει ελεύθερα και να επωφεληθεί από τις ευκαιρίες που έχουν απαγορευτεί στους συνομήλικούς του από άλλες χώρες.
Η Gemma Bird, Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, περιέγραψε το πρόγραμμα στο οποίο συμμετείχε μαζί με τους συναδέλφους της, εστιάζοντας ιδιαίτερα στην κατάσταση στα ελληνικά νησιά. Το 2014, ο μέσος χρόνος διαμονής σε ένα στρατόπεδο στη Σάμο, τη Λέσβο και τη Χίο ήταν τρεις ημέρες, ενώ σήμερα η αναμονή μέχρι οι μετανάστες να μάθουν ποια θα είναι η μοίρα τους μπορεί να διαρκέσει μέχρι δύο χρόνια. Η κατάσταση εδώ χαρακτηρίζεται επίσης από υπερπλήρεις καταυλισμούς, βία, μεγάλες ουρές για φαγητό, ανεπαρκείς εγκαταστάσεις και άτομα, που για τους ανθρώπους αυτούς η Ελλάδα ήταν μόνο μια ενδιάμεση χώρα, αλλά τώρα βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε κατάσταση αναμονής και αβεβαιότητας για το μέλλον. Όπως συμβαίνει και στη Βοσνία, στην Ελλάδα υπάρχουν ακτιβιστές και ΜΚΟ που βοηθούν τους μετανάστες παρέχοντας υπηρεσίες και πολλές μορφές βοήθειας, όπως τρόφιμα, ρουχισμό και μαθήματα γλωσσών, αλλά η ανθρωπιστική κρίση συνεχίζεται. Αυτό είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής εξωτερικής ανάθεσης των συνόρων, όπου τα καμπ προσφύγων που προορίζονταν να είναι προσωρινά γίνονται μόνιμα. Παρά τις καταγγελίες, η κατάσταση έχει αλλάξει ελάχιστα ή και καθόλου.
Η Jelena Obradovic-Wochnik, Λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Aston, πρόσθεσε στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με το μακρύ και περίπλοκο δρόμο καθώς και το υψηλό κόστος (έως 4.000€ ανά άτομο) που αντιμετωπίζουν όσοι ταξιδεύουν κατά μήκος της Βαλκανικής οδού και που πρέπει να βασίζονται σε διακινητές. Κάθε φορά που οι μετανάστες πρέπει να διασχίσουν κάποια σύνορα, πρέπει να πληρώσουν κάποιον και μερικές φορές πρέπει να γίνουν οι ίδιοι διακινητές, έτσι ώστε να μπορούν να αντέξουν οικονομικά το ταξίδι. Η πρόσφατη πρόταση για επέκταση των αρμοδιοτήτων της Frontex, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης βίας στον έλεγχο των συνόρων, αποτελεί ανησυχητικό δείκτη και σημάδι ότι η μεγαλύτερη πολιτική πίεση, από μόνη της, μπορεί να αναγκάσει σε μια αλλαγή κατεύθυνσης στην ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική.
Οι ερωτήσεις του κοινού έδωσαν την ευκαιρία στον Mirko Rozzi του Opet Bosna να μιλήσει για την εμπειρία που συγκέντρωσε στα πολυάριθμα ταξίδια στα καμπ προσφύγων στο Μπίχατς και στην Βελίκα Κλαντούσα, τις δύο βοσνιακές πόλεις που βρίσκονται πλησιέστερα στα σύνορα με την Κροατία, καθώς και τις προσφερόμενες υπηρεσίες χάρη και στην αλληλεγγύη του τοπικού πληθυσμού: γεύματα, ντους, ρούχα και πρώτες βοήθειες για τους μετανάστες που ξυλοκοπήθηκαν και εκδιώχθηκαν από την κροατική αστυνομία.
Ερωτηθείς από μια φοιτήτρια, η Jelena Obradovic-Wochnik μίλησε για την αλληλεγγύη και την αυτοοργάνωση, αναφέροντας τις καταλήψεις στην Ελλάδα όπου ακτιβιστές, ντόπιοι και οι ίδιοι οι μετανάστες οργανώνονται ως εναλλακτική λύση στα επίσημα καμπ. Ορισμένες από αυτές τις καταλήψεις έχουν καλή φήμη, άλλες λιγότερο. Πολλές έχουν εκκενωθεί ή βρίσκονται σε κίνδυνο εκκένωσης, ενώ άλλες τις έχουν αφήσει ήσυχες. Τουλάχιστον εκεί, οι άνθρωποι μπορούν να κινούνται ελεύθερα και δεν υπόκεινται στις τρομερές συνθήκες που χαρακτηρίζουν τα καμπ στα ελληνικά νησιά.
Η Gemma Bird παρέθεσε τις συστάσεις πολιτικής που έχει διαμορφώσει η ομάδα σε σχέση με την έρευνα πεδίου: περισσότερες μετεγκαταστάσεις από τα ελληνικά νησιά στην ηπειρωτική χώρα, περισσότεροι πόροι για εναλλακτική στέγαση, ταχύτερες και πιο διαφανείς διαδικασίες χορήγησης αδειών ασύλου, μεγαλύτερη επικοινωνία με κινήματα αλληλεγγύης. Αυτές είναι μόνο μερικές από τις προτάσεις που έχουν ήδη υποβληθεί σε πολιτικούς και θεσμούς σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Michele Mondolfo πρόσθεσε ότι υπάρχει ανάγκη καταπολέμησης της παραπληροφόρησης, του μίσους και του ευρέως διαδεδομένου εγωισμού καθώς επίσης να δοθεί μια θετική εικόνα στην μετανάστευση. Υπενθύμισε τον ευρέως διαδεδομένο φόβο για την αλβανική «εισβολή» που κυκλοφόρησε στην Ιταλία πριν 25 χρόνια, ο οποίος αποδείχθηκε εντελώς αβάσιμος. Ανέφερε ορισμένα θετικά νέα: μετά από απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, εάν η ζωή του πρόσφυγα κινδυνεύει στη χώρα προέλευσής του, τότε δεν μπορεί να εκδιωχθεί. Ένα άλλο ενθαρρυντικό σημάδι είναι ότι απορρίφθηκε η κατηγορία της εμπορίας ανθρώπων κατά της ΜΚΟ Open Arms. Ζήτησε να υποστηριχτούν οι δραστηριότητες του Opet Bosna, συμμετέχοντας στα ταξίδια τους ή προσφέροντας άλλες μορφές βοήθειας.
Μια τελική παρέμβαση ενός φοιτητή από το Fuori Luogo υπενθύμισε στο ακροατήριο το διάταγμα περί ασφάλειας το οποίο προτάθηκε πρόσφατα από τον Ιταλό Υπουργό Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι. Το διάταγμα αυτό δείχνει τη σαφή πρόθεση να επιτεθούν στις ΜΚΟ που προσπαθούν να σώσουν ζωές στη Μεσόγειο, καθώς και άλλες μορφές διαφωνίας. Η ποινικοποίηση της αλληλεγγύης δεν σταματά, οπότε αυτοί που αντιτίθενται σε αυτές τις απάνθρωπες επιλογές δεν μπορούν επίσης να σταματήσουν.
Φωτογραφίες: Davide Schmid, Fuori Luogo, Michele Mondolfo και Thomas Schmid
Μετάφραση: Pressenza Athens
