Γράφει* ο Αποστόλης Φωτιάδης.
Στα τέλη Αυγούστου η Λουντμίλα Κοζλόφσκα, μια Ουκρανή ακτιβίστρια εγκατεστημένη εδώ και μια δεκαετία στην Πολωνία, ταξίδεψε στις Βρυξέλλες από την Ουκρανία. Δεν μπόρεσε ωστόσο να περάσει τα σύνορα, αφού το ευρωπαϊκό σύστημα ελέγχου συνοριακών διελεύσεων Σένγκεν (Schengen Information System – SIS) την υπέδειξε ως ανεπιθύμητη οπουδήποτε στην Ε.Ε. ύστερα από σχετική αναφορά που εισήγαγαν στο σύστημα οι αρχές της Πολωνίας.
Η διένεξη της ακτιβίστριας με την κυβέρνηση της Βαρσοβίας δεν είναι καινούργια. Πρόκειται για πρόσωπο γνωστό για την κριτική που κάνει προς τις πολωνικές αρχές όσον αφορά την περιστολή δημοκρατικών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, ενώ ταυτόχρονα ο ρόλος της χαρακτηρίζεται αμφιλεγόμενος από πολιτικούς που πρόσκεινται στο κυβερνητικό στρατόπεδο και άλλους. Παρόλα αυτά, καμιά θεσμική διαδικασία δεν έχει τελεσιδικήσει εναντίον της.
Ανεξάρτητα από την ουσία της διένεξης αυτής καθεαυτής είναι η χρήση του SIS για την αποβολή ενός πολιτικά ανεπιθύμητου προσώπου που δημιουργεί ένα πάρα πολύ ανησυχητικό προηγούμενο. Το SIS είναι το κοινοτικό σύστημα, μέσω του οποίου οι εθνικές συνοροφυλακές ενημερώνονται και μπορούν να αναλάβουν άμεσα δράση στα σύνορα για την αντιμετώπιση υπόπτων προσώπων. Ωστόσο η αρχιτεκτονική του συστήματος αυτή καθαυτή δεν φαίνεται να έχει προβλέψει την κατάχρησή του σε περίπτωση που ένα κράτος-μέλος προσπαθήσει να το χρησιμοποιήσει για λόγους που δεν αφορούν την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.
Η πτυχή αυτή γίνεται ακόμα πιο ενδιαφέρουσα εάν κανείς αναλύσει το μεμονωμένο αυτό περιστατικό παράλληλα με τις πολιτικές εξελίξεις γύρω από τη δημιουργία του πλαισίου διαλειτουργικότητας όλων των συστημάτων επιτήρησης που έχει χτίσει τα τελευταία χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω της Γενικής Διεύθυνσης για Εσωτερικά θέματα (DG HOME), με την κατάθεση δυο προσχεδίων κανονισμών τον Δεκέμβριο του 2017.
Οι κανονισμοί, που αυτήν τη περίοδο είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ ευρωκοινοβουλίου και Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, δρομολογούν τη δημιουργία μιας υπερ-πλατφόρμας ευρωπαϊκών συστημάτων πληροφοριών που θα συσσωρεύει προσωπικά δεδομένα και βιομετρικά στοιχεία ατόμων σε σχέση με θέματα που αφορούν συνοριακές διελεύσεις, την ευρωπαϊκή βίζα, τη συνεργασία μεταξύ δικαστικών και αστυνομικών αρχών καθώς και θέματα μετανάστευσης και ασύλου.
Τα συστήματα δεδομένων που θα δια-συνδεθούν είναι τα ήδη λειτουργικά Schengen Information System, Visa Information System (στοιχεία ταυτότητας και δακτυλικά αποτυπώματα για θεωρήσεις εισόδου μικρής διάρκειας), Eurodac (δακτυλικά αποτυπώματα αιτούντων άσυλο και στοιχεία παρατύπως εισερχόμενων στον ευρωπαϊκό χώρο) και τα υπό δημιουργία Entry Exit System (σύστημα καταγραφής εισόδων-εξόδων υπηκόων τρίτων χωρών και Ευρωπαίων πολιτών), European Travel Information and Authorisation System (ETIAS, σύστημα προέγκρισης ταξιδιωτών για άφιξη στη ζώνη Σένγκεν χωρίς θεώρηση) και European Criminal Records Information System για υπηκόους τρίτων χωρών (ECRIS-TCN).
Επιπλέον η νέα διαλειτουργική βάση δεδομένων θα είναι συνδεδεμένη με τη βάση δεδομένων της Europol και τη βάση κλεμμένων και απολεσθέντων ταξιδιωτικών εγγράφων της Interpol (SLTD).
Μιλάμε ουσιαστικά για μια υπερ-βάση διακριβώσεων που θα επιτρέπει στις υπεύθυνες αρχές να συσσωρεύουν, οργανώνουν και αξιολογούν τα προσωπικά δεδομένα εκατομμυρίων ανθρώπων. Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πει ότι το μέτρο δεν αφορά Ευρωπαίους πολίτες, δεν υπάρχει καμία κατοχύρωση σχετικά με το ποια θα είναι τα πρόσωπα που θα υπόκεινται σε ελέγχους όταν το σύστημα τελειοποιηθεί.
Οταν η πλατφόρμα καταστεί λειτουργική, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εξετάσει την ένταξη σε αυτή όλων των υπόλοιπων συστημάτων πληροφοριών της Γενικής Διεύθυνσης Εσωτερικών Υποθέσεων, όπως τα EU-PNR (Ονομαστικά Αρχεία Επιβατών που πετούν από και προς την Ε.Ε.), ECRIS (Ευρωπαϊκό Σύστημα Καταγραφής Ποινικών Μητρώων) και τη συμφωνία Prum, που υποστηρίζει τη δια-ευρωπαϊκή ανταλλαγή δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων, αριθμών κυκλοφορίας αυτοκινήτων και δειγμάτων DNA.
Οι κανονισμοί προβλέπουν τη δημιουργία τεσσάρων εργαλείων, στα οποία οι αρμόδιες αρχές θα έχουν πρόσβαση για να αναζητήσουν δεδομένα: ένα γενικό ευρωπαϊκό πόρταλ αναζητήσεων, μια πιο εξειδικευμένη μηχανή αναζήτησης και αντιπαραβολής βιομετρικών δεδομένων, μια τράπεζα δεδομένων όπου θα αποθηκευτούν τα βιογραφικά και βιομετρικά δεδομένα υπηκόων τρίτων χωρών (όχι ευρωπαϊκών) και έναν ανιχνευτή πολλαπλών ταυτοτήτων για την αντιμετώπιση της κλοπής στοιχείων ταυτότητας.
Η διαλειτουργικότητα και η υπερ-πλατφόρμα επιτήρησης έρχεται ως επιστέγασμα μιας χρόνιας διαδικασίας, κατά την οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μαζί με οργανωμένα συμφέροντα στους χώρους της βιομηχανίας και των υπηρεσιών ασφαλείας σημαντικών κρατών μελών της Ε.Ε. δημιουργούν κομμάτι κομμάτι μια συνολική αρχιτεκτονική επιτήρησης.
Το πλαίσιο αδιαφάνειας εντός του οποίου αυτή η διαδικασία πραγματώνεται, με την ταυτόχρονη απουσία ουσιαστικού διαλόγου εντός των ευρωπαϊκών κοινωνιών, έχουν ήδη καθορίσει ότι σε μεγάλο βαθμό τα επιμέρους συστήματα αλλά και το εποικοδόμημα της υπερ-πλατφόρμας είναι ανοχύρωτα απέναντι στην πιθανή χειραγώγησή τους από κακόβουλους χειριστές (εθνικές αρχές και εκτελεστική εξουσία).
Ο σκοπός των προτεινόμενων κανονισμών είναι η αποτελεσματική διασύνδεση των προαναφερθέντων συστημάτων, η οποία από την οπτική γωνία της προστασίας δεδομένων θα μπορούσε να έχει σοβαρή επίδραση σε βασικές αρχές, όπως την οριοθέτηση του σκοπού [για τον οποίο έχουν δημιουργηθεί] και την άρση της αναλογικότητας [στο πώς αξιοποιούνται].
Τον κίνδυνο αυτό έχει ήδη επισημάνει και ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων σε ανάλυσή του σχετικά με τους υπό διαπραγμάτευση κανονισμούς, λέγοντας ότι «μια κεντρική βάση δεδομένων -σε αντίθεση με τις αποκεντρωμένες βάσεις- σιωπηρά μεγεθύνει το ρίσκο της κατάχρησης και πολύ ευκολότερα προκαλεί την επιθυμία να χρησιμοποιηθεί το σύστημα πέρα από τους σκοπούς για τους οποίους αρχικά προοριζόταν.
Οι προτάσεις (των δυο κανονισμών) πρέπει να διερευνηθούν λεπτομερώς, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην ύπαρξη όλων των απαραίτητων δικλίδων ασφαλείας».
———————–
*Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα των Συντακτών, 18/10/2018
