Τον Απρίλιο του 2019, τα κράτη μέρη της Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (ΣΜΔ) θα συναντηθούν στη Νέα Υόρκη για να συνεχίσουν τις προετοιμασίες τους για την πενταετή συνεδρίαση αναθεώρησης του 2020.

Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν πολλές ελπίδες ότι σε αυτό το φόρουμ θα αλλάξει κάτι ώστε να πλησιάσει ο πλανήτης τον δηλωμένο στόχο να διευκολυνθεί «η παύση της κατασκευής πυρηνικών όπλων, η εκκαθάριση όλων των υφιστάμενων αποθεμάτων τους και η εξάλειψης των πυρηνικών όπλων από τα εθνικά οπλοστάσια και τα μέσα παράδοσής τους σύμφωνα με μια Συνθήκη για τον γενικό και πλήρη αφοπλισμό υπό αυστηρό και αποτελεσματικό διεθνή έλεγχο». [1]

Παρά τις τεράστιες προόδους που σημειώθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στις διμερείς συμφωνίες μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης και στη συνέχεια της Ρωσίας, οι οποίες έχουν μειώσει σημαντικά τα αποθέματα πυρηνικών όπλων, η ΣΜΔ έχει παραλύσει επί του παρόντος και έχει αποτύχει στους στόχους της και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη το αν αξίζει να συνεχίσουμε να χάνουμε χρόνο με αυτήν.

Προφανώς, η ΣΜΔ δεν ήταν πλήρης αποτυχία. Αν και η ΣΜΔ απέτυχε να σταματήσει τη διάδοση των πυρηνικών όπλων – καθώς τέσσερις άλλες χώρες έχουν αποκτήσει πυρηνικά όπλα από την έναρξη ισχύος της το 1970 – θα μπορούσε να είναι πολύ χειρότερα τα πράγματα. 31 χώρες διαθέτουν πυρηνικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, οι οποίοι παράγουν όλοι τις πρώτες ύλες για τα πυρηνικά όπλα. Ωστόσο, για την πλειοψηφία των χωρών αυτών, η συμφωνία για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας σε αντάλλαγμα της μη διάδοσης είναι αποδεκτή.

Φυσικά, στον σημερινό συνειδητοποιημένο κόσμο για το περιβάλλον, κανείς δεν σκέφτεται πια ότι η πυρηνική ενέργεια είναι καλή ιδέα και κανείς δεν θα έγραφε το «αναφαίρετο δικαίωμα» [2] σε μια συνθήκη, αν δεν αναγκάζονταν. Η τεχνολογία είναι απαγορευτικά ακριβή και ξεπερασμένη και τα απόβλητα πρέπει να αποθηκεύονται για 250.000 χρόνια. Ένα θέμα που εξακολουθεί και σήμερα να απασχολεί τους επιστήμονες του κόσμου. Επιπλέον, κανείς δεν θα έγραφε μια διάταξη σε μια συνθήκη που να επιτρέπει τις ειρηνικές χρήσεις των πυρηνικών εκρήξεων, αλλά η ΣΜΔ έχει μία [3].

Η ΣΜΔ είναι προϊόν μιας διαφορετικής στιγμής στην ιστορία και είναι καιρός να επανεξετάσουμε αν εξακολουθεί να είναι κατάλληλη για τον σκοπό. Το 1970, ο ΟΗΕ απαρτιζόταν από 127 κράτη μέλη και από τότε έχει αυξηθεί πάνω από 50%, η πυρηνική ενέργεια θεωρούταν πανάκεια για τα προβλήματα των αυξανόμενων παγκόσμιων ενεργειακών αναγκών και ο κόσμος υπέφερε από έναν διπολικό Ψυχρό Πόλεμο στον οποίο μάχονταν δύο δυνάμεις για παγκόσμια κυριαρχία.

Όμως, ο κόσμος έχει προχωρήσει γεωπολιτικά, η τεχνολογία έχει προχωρήσει και η αποικιοκρατική νοοτροπία που εξακολουθούσε να επικρατεί το 1970, στην οποία πέντε κράτη είχαν την αίσθηση ότι είχαν το δικαίωμα να επιβάλουν την κατοχή πυρηνικών όπλων σε όλους τους άλλους για πάντα, έχει πεθάνει.

Και ως πιο σημαντικός δείκτης αποτυχίας, μετά από σχεδόν πέντε δεκαετίες από την έναρξη ισχύος της ΣΜΔ, το Δελτίο των Ατομικών Επιστημόνων που διατηρεί σήμερα το ρολόι της Καταστροφής σε δύο λεπτά πριν τα μεσάνυχτα. Ποτέ δεν είμαστε πιο κοντά στον πυρηνικό Αρμαγεδδών από ό,τι είμαστε τώρα.

Και παρά την τρομακτική απειλή για όλους μας, οι πενταετείς εκκλήσεις από χώρες χωρίς πυρηνικά όπλα – ότι οι χώρες με πυρηνικά όπλα στη συνθήκη πρέπει να προχωρήσουν στον αφοπλισμό και ότι όσες βρίσκονται εκτός της συνθήκης πρέπει να ενταχθούν – έχουν αντιμετωπιστεί με αλαζονική περιφρόνηση και άγνοια. «Οι συνθήκες ασφαλείας δεν είναι κατάλληλες», λένε οι πυρηνικοί νταήδες. Και κάθε πέντε χρόνια λένε το ίδιο πράγμα.

Ωστόσο, υπάρχουν αρκετές ενέργειες που θα μπορούσαν να κάνουν τα κράτη με πυρηνικά όπλα που θα επανέφεραν τους δείκτες του ρολογιού της Καταστροφής σε πιο αποδεκτή περιοχή. Σε 2000 πυρηνικά όπλα θα μπορούσαν να αφαιρέσουν την άμεση πυροδότηση έτσι ώστε αντί να μπορούν να εκτοξευθούν μέσα σε 15 λεπτά με το που πατηθεί το κόκκινο κουμπί, θα χρειάζεται ώρες – αρκετός χρόνος τουλάχιστον για να γίνει ένα τηλεφώνημα και να ελεγχθεί ότι η εισερχόμενη επίθεση δεν είναι λάθος συναγερμός. Οι πυρηνικές κεφαλές θα μπορούσαν να αποσυναρμολογηθούν και να αποθηκευτούν και οι εγκαταστάσεις τους θα μπορούσαν να ανοίξουν για επιθεωρήσεις. Τα κράτη με πυρηνικά όπλα θα μπορούσαν όλα να συμφωνήσουν να υπογράψουν πολιτικές μη πρώτης χρήσης. Η θέση των πυρηνικών όπλων στα δόγματα εθνικής ασφάλειας θα μπορούσε να υποβαθμιστεί. Οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να αποσύρουν τα πυρηνικά τους όπλα από την Ευρώπη. Η Ρωσία και οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να καθίσουν και να συζητήσουν για τις καταγγελίες τους περί παραβίασης της Συνθήκης για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μεσαίας Εμβέλειας και να συμφωνήσουν να την περισώσουν και να προσκαλέσουν άλλες μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις να συμμετάσχουν στις συνομιλίες για να επεκταθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Κάποια ή όλα από τα παραπάνω θα μπορούσαν να γίνουν και κάθε φορά που τα κράτη με πυρηνικά όπλα αποτυγχάνουν να ασχοληθούν με αυτά τα ζητήματα και αρνούνται να πάρουν ακόμη και τα ελάχιστα μέτρα για να μειώσουν τις διεθνείς εντάσεις, το καθεστώς της ΣΜΔ πεθαίνει λίγο ακόμα.

Όταν εμφανίστηκε η προσέγγιση της Συνθήκης Απαγόρευσης με την εμφάνιση της ICAN (Εκστρατεία για την Κατάργηση των Πυρηνικών Όπλων) και η συμπερίληψη στο τελικό έγγραφο της ΣΜΔ το 2010 των «καταστροφικών ανθρωπιστικών συνεπειών», τα κράτη που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα ήταν πρόθυμα να πιαστούν από αυτήν και να προωθήσουν μια νέα κατεύθυνση που εξυπηρέτησε πολύ καλά τις προσπάθειες να στιγματιστούν και να απαγορευτούν οι βόμβες διασποράς και οι νάρκες ξηράς. Είναι κρίμα που η πριγκίπισσα Νταϊάνα δεν έζησε αρκετά για να συναντηθεί με τους επιζώντες της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι και να προβάλλει τα δεινά τους στη συνείδηση ​​της νέας γενιάς.

Οι διασκέψεις στη Νορβηγία, το Μεξικό και την Αυστρία συγκέντρωσαν εμπειρογνώμονες από τους τομείς της ιατρικής, του δικαίου και της ιστορίας, μαζί με όσους εργάζονται στον τομέα της διεθνούς έκτακτης ανάγκης, καθώς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που έφεραν την ενέργεια, τη γνώση και την αποφασιστικότητά τους. Αυτό ήταν ένα σημείο καμπής στις συνομιλίες για τον πυρηνικό αφοπλισμό.

Ξαφνικά τα κράτη με πυρηνικά όπλα έχασαν τον έλεγχο της συζήτησης. Αρχικά προσπάθησαν να αποτρέψουν τη Νορβηγία να προχωρήσει με τη διάσκεψη του Όσλο, αλλά επειδή δεν κατάφεραν να πείσουν τον Νορβηγό Υπουργό Εξωτερικών, πήραν το οξύθυμο μονοπάτι και μποϊκόταραν τη διάσκεψη. Κλείνοντας τα αυτιά τους στο αυξανόμενο σύνολο στοιχείων που συγκεντρώθηκαν, τα οποία αντηχούσαν τα λόγια του Ρόναλντ Ρέιγκαν ότι «ένας πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί και δεν πρέπει ποτέ να γίνει».

Αυτός ο μήνας σηματοδοτεί έξι χρόνια από την πρώτη Διάσκεψη Ανθρωπιστικών Συνεπειών και τώρα έχουμε μια συνθήκη που απαγορεύει οριστικά τα πυρηνικά όπλα. Η Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων (ΣΑΠΟ) εγκρίθηκε από 122 κράτη το 2017 και βρίσκεται σε εξέλιξη να γίνει η ταχύτερη επικυρωμένη συνθήκη αφοπλισμού στην ιστορία, πιθανώς το 2020. Στη συνέχεια, τα κράτη μέλη θα συνεδριάζουν κάθε δύο χρόνια, με συνέδρια αξιολόγησης κάθε 6 χρόνια. Η ΣΜΔ θα γίνεται όλο και πιο ασήμαντη.

Και αυτό δεν είναι κακό! Δεν πρέπει να θεωρούμε ότι η ΣΜΔ είναι κάποιο ιερό αντικείμενο που πρέπει να διατηρηθεί και να λατρεύεται για πάντα. Η ΣΑΠΟ είναι μια εξέλιξη της ΣΜΔ. Η ίδια η ΣΜΔ, στο άρθρο 6, προβλέπει την ανάγκη για κάτι τέτοιο. Η ΣΜΔ εξυπηρέτησε το σκοπό της και τώρα πλησιάζει στη συνταξιοδότηση. Τελικά όταν θα κοιτάζουμε πίσω την ιστορία θα δούμε ότι, αν και η ΣΜΔ ήταν το καλύτερο πρώτο βήμα που θα μπορούσε να γίνει το 1970, μέχρι το 2020, όπως ένας έφηβος που μεγαλώνει γρήγορα, ο κόσμος χρειαζόταν καινούρια ρούχα για να του κάνουν καλύτερα.

Μέχρι το 2100 – αν έχουμε ακόμα πλανήτη μέχρι τότε – σίγουρα η ΣΜΔ θα είναι νεκρή. Η ανικανότητά της να προσεγγίσει την οικουμενικότητα σύμφωνα με τις διατάξεις της, εμπνευσμένες από το απαρτχάιντ, τελικά θα την εξοντώσει, καθώς τα κράτη θα αποσύρονται ένα από ένα και θα δεσμεύονται στην ΣΑΠΟ, αφήνοντας πίσω τους μόνο τις πυρηνικές δυνάμεις, όπως οι παρίες, στιγματισμένες και απρόσιτες σε έναν κόσμο που έχει μεγαλώσει λίγο περισσότερο από ό,τι αυτές.

Μέχρι τότε, η σκέψη για χρήση της πυρηνικής ενέργειας θα έχει πεθάνει και οι πυρηνικοί επιστήμονες, αντί να κατασκευάζουν βόμβες και σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής, θα αφιερωθούν στην ανακάλυψη τρόπων τεχνητής επιτάχυνσης της διαδικασίας της ραδιενεργούς αποσύνθεσης, ώστε το απόθεμα πυρηνικών αποβλήτων στον κόσμο τελικά να εξουδετερωθεί.

Φυσικά, η ΣΑΠΟ μπορεί να έχει πεθάνει και αυτή μέχρι τότε, αλλά αυτό θα οφείλεται στο ότι και αυτή θα έχει αντικατασταθεί από κάτι άλλο σε έναν κόσμο που δεν βασίζεται πλέον στον ανταγωνισμό και στη διεστραμμένη εμμονή της μέτρησης της οικονομικής επιτυχίας με βάση την ανθρώπινη ικανότητα να καταναλώνει υλικά αγαθά και την κερδοσκοπία των χρηματοπιστωτικών οργάνων.

Στον μελλοντικό αυτό κόσμο – ας τον ονομάσουμε ένα Παγκόσμιο Ανθρώπινο Έθνος – θα έχουμε ανακαλύψει ότι δεν υπάρχει καμία πρόοδος για κανέναν εκτός αν υπάρξει πρόοδος για όλους και θα έχουμε ανακαλύψει ότι οι βόμβες κάθε είδους δεν βοηθούν κανέναν εκτός από εκείνους με βίαιες προθέσεις, και ό,τι κάνουμε στη ζωή θα συνδέεται με την αμοιβαία συνεργασία και τη χρήση της μηβίας για την επίλυση των συγκρούσεων. Σε αυτόν τον κόσμο, όσοι έχουν βίαιες προθέσεις δεν θα έχουν πρόσβαση σε οποιαδήποτε μορφή εξουσίας που θα τους επιτρέψει να εκδηλώσουν τη βία τους σε άλλους. Αντ’ αυτού, θα λαμβάνουν όλη τη βοήθεια που χρειάζονται για να ξεπεράσουν εκείνες τις βίαιες παρορμήσεις που προκαλούν τόσο μεγάλη ζημιά στους άλλους αλλά και στους εαυτούς τους.

Έτσι, όταν αρχίσουμε να βλέπουμε τον κόσμο όχι στο στενό ιστορικό πλαίσιο της παρούσας στιγμής, αλλά μάλλον σε μια ιστορική διαδικασία που έχει διαρκέσει και θα διαρκέσει για χιλιετίες και εάν είμαστε σε θέση να δούμε τα ανθρώπινα όντα και την ανθρώπινη κοινωνία σε μια διαδικασία συνεχούς εξέλιξης, θα αναγνωρίσουμε ότι η εξέλιξη συμβαίνει και στις διεθνείς συνθήκες.

Σε αυτό το πλαίσιο, η παρακμή της ΣΜΔ είναι απλώς ένα φυσικό μέρος της διαδικασίας και δεν πρέπει να αποπροσανατολιστούμε από αυτό ούτε να ανησυχούμε καθόλου. Το επόμενο βήμα της πλανητικής εξέλιξής μας, αναγκαστικά, απαιτεί τη Συνθήκη Απαγόρευσης των Πυρηνικών Όπλων και θα υπάρξουν περαιτέρω συνθήκες για την απαγόρευση της πυρηνικής ενέργειας που δεν έχουν ακόμη προταθεί. Και δεν πρέπει να φοβόμαστε να αφήσουμε κάτι που σε μια στιγμή της ιστορίας έμοιαζε σαν κάτι ιερό, γιατί αυτό που είναι πραγματικά ιερό είναι η ανθρώπινη ικανότητα να μαθαίνει και να αλλάζει και να προσαρμόζεται και να ξεπερνά όλες τις δυσκολίες στη ζωή, ώστε να αγγίξουμε πραγματικά τις πλήρεις δυνατότητές μας.

[1] Προοίμιο της ΣΜΔ του 1970.

[2] Άρθρο 4 της ΣΜΔ.

[3] Άρθρο 5 της ΣΜΔ.

 

Μετάφραση από τα Αγγλικά: Pressenza Athens