Στο λίκνο της δημοκρατίας, οι αντιθέσεις καλά κρατούν.
Την φρενίτιδα των εκπτώσεων στα μαγαζιά δεν φαίνεται να διαταράσσει η συγκλονιστική εικόνα βιτρίνας καταστήματος που προωθεί τα νέα στρώματα και αναπαυτικά της μαξιλάρια, ενώ ακριβώς μπροστά από αυτή ένας άντρας είναι σκεπασμένος με σκισμένες κουβέρτες, ξαπλωμένος στο χαρτονένιο κρεβάτι του.
Κρεβάτια χωρίς ανθρώπους και άνθρωποι χωρίς κρεβάτια.
Η τελευταία δεκαετία έχει επηρεάσει καταλυτικά τα δεδομένα των αστέγων στην Ευρώπη και συγκεκριμένα στην Ελλάδα, όχι μόνο σε ποσοτικό αλλά και σε ποιοτικό επίπεδο. Η “σωτηρία” της Ελλάδας και η έξοδός της από τα μνημόνια, τον Αύγουστο του 2018, κόστισε την πλήρη καταστρατήγηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτισμικών, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος στο φαγητό. Η δημοσιευμένη έκθεση του ΤΝΙ παρουσίασε ενδελεχώς τις επιπτώσεις της λιτότητες στον ελληνικό πληθυσμό, σε κάθε πτυχή της ζωής του. Απέδειξε με νούμερα, πως τα μέτρα λιτότητας όχι μόνο αύξησαν την φτώχεια και την επισιτιστική ανασφάλεια, αλλά ακόμη, ενίσχυσαν ενα αγροτροφικό επιχειρηματικό καθεστώς που παρατείνει τις ανισότητες στην πρόσβαση και στον έλεγχο της τροφής, ενώ συρρίκνωσαν το κράτος ευημερίας. Συγκεκριμένα, μέχρι και το 2013, οι τιμές των τροφίμων ανέβαιναν διαρκώς, με ρυθμό ταχύτερο από αυτόν της υπόλοιπης Ευρωζώνης, σε αντίθεση με το μειούμενο εισόδημα και το ελάχιστο εργατικό κόστος. Για την αύξηση των εσόδων, αυξήθηκαν οι φόροι στο φαγητό, ενώ εντάθηκε η εξάρτηση από τα εισαγόμενα προϊόντα και η δύναμη του ολιγοπωλίου των αγορών. Η δυσκολία του ενός σήμανε την άνεση του άλλου και η δυσκολία αυτή εκτονώθηκε στα ασθενέστερα στρώματα, οδηγώντας τα στον δρόμο.
Εκτός από τα ίδια τα ποσοστά που βρίσκονται σε διαρκή αύξηση, στην κατηγορία των αστέγων προστέθηκαν και άλλες ομάδες όπως Ρωμά, μετανάστες, νέοι και παιδιά, καταδεικνύοντας την επέκταση του φαινομένου. Η ερευνήτρια Όλγα Παπαλιού για το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΕ), διαχώρισε το φαινόμενο σε 4 κατηγορίες:
- Άστεγοι στον δρόμο,
- Άτομα που στερούνται κατοικίας,
- Άτομα που διαβιούν σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης και
- Άτομα που διαβιούν σε ανεπαρ-κή/ακατάλληλα καταλύματα.
Αφορώντας όλες τις παραπάνω κατηγορίες, ο αριθμός των αστέγων στην χώρα μας δεν μπορεί να υπολογισθεί ακριβώς, καθώς έρευνες καταγράφουν από 10 μέχρι και 30 χιλιάδες. Η ασαφής αυτή εικόνα οφείλεται στην έλλειψη ενός οργανωμένου συστήματος συλλογής στατιστικών, που επιφέρει μία ανεπαρκή οργάνωση και συντονισμό για την περίθαλψή τους. Η πλειοψηφία των αστέγων, ωστόσο, ζει στην πρωτεύουσα. Μιλώντας με αριθμούς, το 2016, το 62% των αστέγων ήταν Έλληνες, ενώ το 71% από αυτούς, βρέθηκε στον δρόμο την τελευταία πενταετία. Η έρευνα του ΚΥΑΔΑ κατέδειξε πως υπάρχουν πάνω από 9,000 άστεγοι και από τους Έλληνες, η συντριπτική πλειοψηφία του 85,4% είναι άνδρες και οι μισοί, στην ηλικία των 35-55 ετών. Το 47% των ερωτηθέντων της έρευνας απάντησε πως αναγκάστηκαν να ζήσουν στο δρόμο αφότου έχασαν τη δουλειά τους, ενώ το 29%, πως προτιμούν τον δρόμο από το καταφύγιο αστέγων ή τις νοσοκομειακές εγκαταστάσεις. Σχεδόν οι μισοί από τους αστέγους είναι χρήστες ουσιών (41.2%), το 7.3% κάνει κατάχρηση αλκοόλ και 2% είναι αμφότερα χρήστες αλκοόλ και ναρκωτικών.
Αυτό που θα έπρεπε να μας προβληματίζει, ωστόσο, εκτός από την ίδιο τον εκφυλισμό της κοινωνίας και της υποτίμησης της ανθρώπινης ζωής, είναι οι συνθήκες των καταφυγίων και των δομών φιλοξενίας και γιατί προκαλούν την αποστροφή στους αστέγους.
Το φαινόμενο των αστέγων και της ραγδαίας αύξησής τους σημειώνεται σε ολόκληρη την Ευρώπη, με μόνη την Φινλανδία να κάνει την διαφορά, έχοντας καταφέρει να μειώσει αξιοσημείωτα τα ποσοστά της, με τελική στόχευση την πλήρη εξάλειψη του φαινομένου. Η λύση που δόθηκε μέσω της παροχής σπιτιών (housing), οδήγησε ταυτόχρονα και στην αύξηση της συμμετοχής των ατόμων στα προγράμματα υποστήριξης και αποθεραπείας, καθώς και κοινωνικής ένταξης.
Ένα αντίστοιχο ενδεχόμενο επίλυσης, παρότι μοιάζει αυτονόητο, θα ήταν πολύ δύσκολα εφαρμόσιμο στην Ελλάδα. Όχι λόγω έλλειψης υποδομών, αλλά λόγω κοινωνικών αντιδράσεων. Την ίδια στιγμή που χιλιάδες νοικοκυριά είναι υπερχρεωμένα και με εισοδήματα ανεπαρκή για να καλύψουν τις στοιχειώδης βιωτικές ανάγκες, η παροχή σπιτιού, σε αστέγους, θα πυροδοτούσε σωρεία κοινωνικών αντιδράσεων για μια υποτιθέμενη ανισότητα και κοινωνική αδικία, ακόμα και αν αφορούσε Έλληνες συμπολίτες τους. Τα αίτια αυτού του φαινομένου βέβαια είναι πολύ βαθύτερα από τις οικονομικές δυστοπίες και αφορούν μία γενικότερη νοοτροπία ατομικισμού και απουσίας συλλογικότητας. Ως τώρα, ευτυχώς υπάρχουν και φορείς, όπως ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, PRAKSIS, Γιατροί του Κόσμου, ΚΑΠΗ, ομάδες της εκκλησίας, φιλανθρωπικές ομάδες, αλληλέγγυοι, ιδιώτες και δημόσιοι φορείς όπως το ΚΥΑΔΑ, που διανέμουν φαγητό και ρουχισμό, κάποιοι από τους παραπάνω φορείς παρέχουν φιλοξενία και δίνουν ελπίδα σε έναν αγώνα άνισο. Παρόλα αυτά οι άστεγοι που κάνουν χρήση ουσιών είναι αποκλεισμένοι ακόμα και από τις σημερινές δομές φιλοξενίας και τα κριτήρια για την ένταξή τους στις δυο τελευταίες δομές που άνοιξαν πρόσφατα στον Πειραιά και τη Νίκαια εξακολουθούν να είναι ακόμα αυστηρά, αφήνοντας πολλούς ανθρώπους ακόμα και με τέτοιες καιρικές συνθήκες στο δρόμο. Ως πότε θα συνεχίζουν να καλύπτουν οι συλλογικότητες, οι οργανισμοί, οι αλληλέγγυοι και ελάχιστοι δημόσιοι φορείς, την απουσία ενός πραγματικού κράτους πρόνοιας, οργανωμένο με μακροπρόθεσμες πολιτικές κοινωνικής δικαιοσύνης και επισιτιστικής κυριαρχίας, που θα αφορούν όλους τους πολίτες ανεξαιρέτως, ακόμα και αυτούς τους αφανείς, τους αστέγους;
Ως μόνο θετικό οιωνό στα ελληνικά δεδομένα, μπορεί να δει κανείς τα αντανακλαστικά που επέδειξαν πρωτεύουσα και συμπρωτεύουσα στις ημέρες παγετού. Από την πρώτη κιόλας μέρα των ακραίων καιρικών φαινομένων, κινητοποιήθηκαν ανεξάρτητες ομάδες και δημόσιοι φορείς προκειμένου να βρεθεί προσωρινή στέγη για τους αστέγους. Την ίδια στιγμή όμως αυτή η κινητοποίηση στις καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης απέδειξε και τη σημασία της ύπαρξης μακροπρόθεσμης πολιτικής για την επίλυση του ζητήματος και την αποκατάσταση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, πολιτικές δηλαδή που λάμπουν δια της απουσίας τους στην Ελλάδα.
Το φαινόμενο που είναι αποτέλεσμα κυβερνητικών πολιτικών και όχι επιλογής, αντιμετωπίζεται με ενδιαφέρον προσωρινό, όπως και η προσωρινή διαμονή των αστέγων σε χώρους φιλοξενίας. Μία ζωή προσωρινή, χτισμένη στους δρόμους της Ελλάδας.
Λίγα λόγια για τη συγγραφέα: Η Ζωή Διδίλη είναι τελοιόφοιτη φοιτήτρια του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, με ειδίκευση στην Πολιτική και Διπλωματία. Είναι μέλος του Δ.Σ του Ομίλου UNESCO Νέων Θεσσαλονίκης και υπεύθυνη Στρατηγικής Επικοινωνίας στην online καλλιτεχνική πλατφόρμα KNACK. Ασχολείται ενεργά με τον εθελοντισμό, την αρθρογραφία και την φωτογραφία. Στο παρελθόν πραγματοποίησε πρακτική άσκηση στο Δίκτυο Νέων Ελλάδος για την Βιώσιμη Ανάπτυξη, στην Πρεσβεία της Ελλάδος στην Ρώμη και υπήρξε μέλος του Δ.Σ της Πανελλήνιας Ένωσης Φοιτητών Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών. Μιλά αγγλικά και ισπανικά και διαθέτει βασικές γνώσεις γαλλικής, ιταλικής, γερμανικής και ρωσικής γλώσσας. Γεννήθηκε στις 20/07/1995.
————
Πηγές:
Chrysopoulos, P. (2016). Most of the Athens Homeless are Greeks, Victims of Economic Crisis | GreekReporter.com. [online] Greece.greekreporter.com. Available at: https://greece.greekreporter.com/2016/05/31/most-of-the-athens-homeless-are-greeks-victims-of-economic-crisis/
Chrysopoulos, P. (2017). Homeless in Athens in the Midst of Holiday Cheer | GreekReporter.com. [online] Greece.greekreporter.com. Available at: https://greece.greekreporter.com/2017/12/29/homeless-in-athens-in-the-midst-of-holiday-cheer/
Chrysopoulos, P. (2014). Thessaloniki Municipality and NGOs Collaborate to Help Homeless | GreekReporter.com. [online] Available at: https://greece.greekreporter.com/2014/12/11/thessaloniki-municipality-and-ngos-collaborate-to-help-homeless/
Kay, S. (2018). The true cost of austerity: lessons from Greece | ROAR Magazine. [online] ROAR Magazine. Available at: https://roarmag.org/essays/austerity-costs-greece/
Cuddy, A. (2018). Homelessness on the rise in all EU countries — except Finland: report. [online] euronews. Available at: https://www.euronews.com/2018/03/21/homelessness-on-the-rise-in-all-eu-countries-except-finland-report
Ec.europa.eu. Homelessness – Employment, Social Affairs & Inclusion – European Commission. [online] Available at: https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1061&langId=en
