Ποιoς είναι ο καλύτερος τρόπος για να αποτρέψεις μία καταστροφή; Τόσοι πολλοί άνθρωποι έχουν τη διαίσθηση πως οδηγούμαστε σε μία καταστροφή και οι προτάσεις δεν έχουν συζητηθεί με ηρεμία για να οδηγηθούμε, αν μη τι άλλο, σε έναν φιλικό διακανονισμό. Αντιθέτως, καθένας προσπαθεί να επιβάλει τις δικές του απόψεις στους άλλους. Βρισκόμαστε σε μία περίοδο ακραίας πόλωσης, που στην καλύτερη περίπτωση προηγήθηκε των κοινωνικών επαναστάσεων και στη χειρότερη των πολέμων.
Είναι επίσης και οι κλασσικές σχολές της παρακμής που τόσο καλά περιγράφονται από τον Σίλο στα Γράμματα στους φίλους μου, τα οποία κάνουν αισθητή την παρουσία τους, όπως κάνουν εξάλλου πάντα σε καιρούς κρίσεων (στην πραγματικότητα υπάρχουν πάντα αλλά γίνονται πιό ευδιάκριτες όταν οι άνθρωποι ψάχνουν λύσεις για να βγουν από τα αδιέξοδά τους). Σχολές τόσο ξεκάθαρα παρούσες στην Αρχαία Ελλάδα: Οι Στοϊκοί (ισχυρίζονται πως θα πρέπει να είναι κανείς δυνατός απέναντι στις αντιξοότητες), οι Κυνικοί (θεωρούν πως τίποτα καλό δεν αναφαίνεται στην ανθρωπότητα, επομένως συνεχίζουμε όπως συνήθως) και οι Επικούρειοι (πιστεύουν πως εάν πρέπει όλα να έχουν δυσάρεστο τέλος, ας προσπαθήσουμε να επωφεληθούμε όσο αυτό είναι δυνατό).
Σε αυτές τις σχολές, θα πρέπει να συμπληρώσουμε έναν άλλο τύπο απαντήσεων, όπως την ακραία βία ομάδων που, στο όνομα μιας ιδεολογίας καταποντίζονται σε ακραία επίπεδα μίσους και περιφρόνησης για την ανθρώπινη ζωή και προτείνουν στα μέλη τους μία καθαρτική βία, μία εκδίκηση πάνω στα εξιλαστήρια θύματά τους και ένα καταφύγιο που φαίνεται να είναι το πιο σημαντικό για άτομα που νοιώθουν περιθωριοποιημένα κοινωνικά. Επιχειρώντας τον εξορισμό τους χωρίς να κατανοήσουμε (και να μεταμορφώσουμε) τις κοινωνικές διαδικασίες που τους δίνουν πνοή είναι χαμένος κόπος. Οι δικαιολογίες τους ξαναβρίσκονται σε κάθε πολιτικό, θρησκευτικό, και ψυχολογικό φάσμα. Περιστασιακά, παίρνουν τη δύναμη και παραδίνονται στη τρομοκρατία του Κράτους, ή τρέφουν απλώς την λαϊκή τους αξιοπιστία κερδίζοντας ολοένα μεγαλύτερη πρόσβαση στα ΜΜΕ.
Θα μπορούσαμε να δούμε τις παλαιότερες κοινωνικές εξεγέρσεις με μία σχετική συμπάθεια, παρά τη βιαιότητά τους. Έφεραν όμως για την εποχή εκείνη, την ίδια φρίκη με τις αντίστοιχες σημερινές. Η εξέγερση των σκλάβων του Σπάρτακου ενάντια στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αξίζει όλους τους επαίνους που λαμβάνει στις μέρες μας, όμως την εποχή εκείνη, θα είχε θεωρηθεί ώς ένα είδος Οσάμα Μπιν Λάντεν.
Οι προσπάθειες που προσβλέπουν στο να κατανοήσουμε τη διεργασία που οδηγεί ένα άτομο να εισχωρήσει σε μία ομάδα τρομοκρατών γίνονται συνήθως αντικείμενο κατηγοριών και πλεκτάνης. Οι προτάσεις που αποβλέπουν στο άνοιγμα ενός διαλόγου για την ειρήνη και τη συμφιλίωση θεωρήθηκαν ως προδοσία και καταγράφηκαν επιμελώς για να χρησιμοποιηθούν αργότερα στις εκστρατείες υποτίμησης. Από την άλλη, η αυξανόμενη κριτική από τη ματιά εκείνων που αφήνονται στη γοητεία του λαϊκιστικού νεοφασισμού (θεωρώντας τους ως αμόρφωτους και ανόητους) δεν προάγει τους σκοπούς της μηβίας και της συμφιλίωσης.
Η πλειονότητα των δράσεων βίας απαντούν στο φόβο, στην καταπίεση και τον αποκλεισμό. Η ωμότητα γεννάται απ’ τη σκληρότητα. Ο πόλεμος προκαλεί και παράγει περισσότερους πολέμους. Μία απάνθρωπη κοινωνική διαταγή που δημιουργεί την ανισότητα.
Εάν τα βαθύτερα αίτια των βίαιων ερωτημάτων αναλυθούν και αντιμετωπιστούν, όλη η κατεύθυνση της κοινωνίας θα μπορεί να αλλάξει.
Η συμπόνοια, η ισότητα, η ένταξη, η δικαιοσύνη και η μη διάκριση μπορούν ν’ αποτελέσουν μέρος μίας καμπάνιας που θα λειτουργήσει σαν τονωτική ένεση ενάντια στη βία, τον φασισμό και τους συντηρητικούς δογματισμούς κάτω από όλες τις φόρμες και τις εκφράσεις τους. Οι πιέσεις αυτής της νέας ευαισθησίας είναι ήδη ορατές παρόλο που τα ΜΜΕ θέτουν το επίκεντρο της προσοχής τους στην υπερβολή και την υποκρισία των ηγετών του νεοφασισμού. Φυσικά, κανείς δεν αμφιβάλλει ότι το θέμα αυτό “πουλάει” περισσότερες εφημερίδες! Χωρίς να αναφερθούμε στη διαφήμιση.
Δεν είναι όμως μόνο οι προοδευτικοί που ξεκινούν να καλύπτουν χώρο. Μέσα σε αυτό που έχει περιγραφεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σαν μία επιδημία κατάθλιψης, η επιστήμη μας λέει επίσης ότι η συμπόνοια, η καλοσύνη και οι ευχαριστίες είναι τα μονοπάτια που οδηγούν σε μία καλύτερη ζωή.
Η ενεργή μηβία, διαθέτει όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την κοινωνική δράση και τη προσωπική ανέλιξη που χρειάζεται για να καταφέρει αυτές τις αλλαγές. Θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι μία ολοένα αυξανόμενη συμπόνοια θα ωφελήσει όχι μόνο τα θύματα του σημερινού συστήματος, αλλά και τα θύματα της απόγνωσης πριν αυτά παρακινηθούν στη βία.
Περνώντας από τον ατομικιστικό (προωθούμενο από την ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού) στον αλληλέγγυο τρόπο, χρειάζεται να πάψουμε να πιστεύουμε στα ψέμματα που μας λένε και που κι εμείς οι ίδιοι με τη σειρά μας αναπαράγουμε. Αυτό πιθανώς να χρειαστεί κάποιο χρόνο. Ερευνώντας στα βάθη της συνείδησής μας, η αναλαμπή ενός υψηλότερου επιπέδου μπορεί να απαιτήσει λίγη παραπάνω προσπάθεια. Η συμπόνοια δεν έρχεται εύκολα, σε μια στιγμή. Χρειάζεται λίγο χρόνο για να μας υπενθυμίσει τη στιγμή που αισθανθήκαμε συμπόνοια για έναν άλλον άνθρωπο, έτσι απλά και αυθόρμητα και να παρατηρήσει έπειτα το πως νοιώσαμε εκείνη τη στιγμή. Έχει τη δυνατότητα να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή η ικανότητα αποτελεί μέρος των “εφοδίων” μας, είναι μία δωρεά, ένα χάρισμα που μας επιτρέπει να ξεφύγουμε από τα συνηθισμένα στις σχέσεις και τις συναλλαγές μας με τους άλλους ανθρώπους. Τη στιγμή που θα το συνειδητοποιήσουμε, θα γίνει μία προσωπική επιλογή που θα μπορέσει να δώσει μία νέα κατεύθυνση στο σύνολο της κοινωνίας.
————–
Μετάφραση από τα γαλλικά για την ελληνική Pressenza: Ανδρέας Παπαγγελόπουλος.
