2019: ένα νέο κεφάλαιο της αντιπαράθεσης για το μέλλον

Γράφει ο Javier Tolcachier

Αυτή την περίοδο του χρόνου συνηθίζεται να δίνουμε ευχές για αρμονία και αδελφική συνύπαρξη. Αφήνοντας στην άκρη την υποκρισία όσων θεωρούν την «κοινωνική ειρήνη» ένα μηχανισμό για την προστασία της αδικίας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κόσμος τις μέρες αυτές επιθυμεί ειλικρινά μία περίοδο περισσότερης ζεστασιάς, εγγύτητας και ανθρωπιάς. Με τον ίδιο τρόπο που εκφράζει ειλικρινά ευχές για ένα καλύτερο νέο έτος.

Μόλις τελειώσει αυτή η «εκεχειρία», η ψευδαίσθηση του τέλους του έτους εξαφανίζεται, αποκαλύπτοντας ότι στην πραγματικότητα καμία από τις συγκρούσεις δεν εξαφανίστηκε. Αυτό που βγήκε στη στεριά με την αυγή του νέου έτους, είναι εκεί, αναμένοντας μια νέα παλίρροια επιτυχιών με ορμή που μεταφέρει μεταμόρφωση. Ορμή με την οποία κινδυνεύουμε και οι ίδιοι να παρασυρθούμε, να χάσουμε την ικανότητα να προβληματιζόμαστε, να βλέπουμε πιο καθαρά και να τοποθετούμε τον εαυτό μας μπροστά στις κυρίαρχες συγκρούσεις.

Το ίδιο ισχύει και για εκείνους που υποκρίνονται ότι κρατούν αμερόληπτη στάση, που σε πολλές περιπτώσεις μοιάζει με απόδραση ή αποδέσμευση, κυνισμό, αδιαφορία και… πώς αλλιώς, με φόβο, απογοήτευση, απειλή, διαχωρισμό, εκβιασμό ή διωγμό. Με επιπλέον θεμελιωμένη την παθητικότητα και τη μη εκλογή, έχουν ως αποτέλεσμα να μετατραπούν σε αντικείμενο και όχι σε υποκείμενο των συνθηκών που πρόκειται να έρθουν.

Οι συγκρούσεις
Οι υπάρχουσες συγκρούσεις είναι πολοτικές, πεδία «κοινωνικού μαγνητισμού» γύρω από τις οποίες θα προστεθούν οι μεγάλες ανθρώπινες ομάδες στα χρόνια που έρχονται. Από τη δυναμική που θα συγκεντρώσει ο κάθε πόλος, θα εξαρτηθεί και η εξέλιξη που θα πάρουν τα γεγονότα.

Οι προβληματικές είναι στενά συνυφασμένες σχηματίζοντας μια δομή όπου τα ξεχωριστά κομμάτια συνδέονται μεταξύ τους. Ωστόσο, μπορούν να διακριθούν λεπτομερώς, χωρίς να τους προσδώσεις προτεραιότητα γραμμικότητα ή ιεράρχηση.

Ίσες ευκαιρίες έναντι στον κοινωνικό αποκλεισμό
Στο άρθρο 25 της Οικουμενικής διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ορίζεται ότι «Καθένας έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίσει στον ίδιο και στην οικογένεια του υγεία και ευημερία, και ειδικότερα τροφή, ρουχισμό, κατοικία, ιατρική περίθαλψη όπως και τις απαραίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Έχει ακόμα δικαίωμα σε ασφάλιση για την ανεργία, την αρρώστια, την αναπηρία, τη χηρεία, τη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται τα μέσα της συντήρησής του, εξαιτίας περιστάσεων ανεξαρτήτων της θέλησης του».

70 χρόνια μετά από αυτή τη Διακήρυξη, η πραγματικότητα είναι τελείως διαφορετική. Σύμφωνα με την έκθεση “Επιδοτήστε την εργασία, όχι τον πλούτο” (Oxfam International, 2018) [1], το πλουσιότερο 1% εξακολουθεί να συγκεντρώνει περισσότερο πλούτο από ό, τι η υπόλοιπη ανθρωπότητα. Κάνοντας αναφορά σε διαφορετικές πηγές, στην ίδια έκθεση γνωστοποιείται ότι «σχεδόν το 43% του ενεργού νεανικού πληθυσμού δεν έχει δουλειά ή, αν εργάζεται, εξακολουθεί να ζει σε συνθήκες φτώχειας».

Στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική, το 2017 το πλουσιότερο 10% του πληθυσμού συγκέντρωσε το 68% του συνολικού πλούτου, ενώ το φτωχότερο 50% είχε μόνο 3,5% για να επιβιώσει, προσθέτει η προαναφερθείσα πηγή.

Από την άλλη πλευρά, 821 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από πείνα στον κόσμο – ένας στους εννέα – και περισσότερα από 150 εκατομμύρια παιδιά υποφέρουν από αναπτυξιακές δυσκολίες, ανέφεραν τα Ηνωμένα Έθνη σε έκθεση που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Ρώμη.[2] Μακριά από το να υποχωρήσει, η πείνα έχει αυξηθεί τα τελευταία τρία χρόνια, επιστρέφοντας σε προ δεκαετίας επίπεδα.

Μπροστά σε αυτή τη βαρβαρότητα, οι πολιτικές προσπάθειες για την άμβλυνση της ανισότητας και της πείνας ανταγωνίζονται σθεναρά με εκείνες τις προσπάθειες που γεννούν το πρόβλημα – το τραπεζικό σύστημα και τις επιχειρηματικές εταιρείες, σε ένα παράλογο σπιράλ οικονομικής βίας που οδηγεί μεγάλα σύνολα στην ασφυξία και την απόγνωση.

Το μέγεθος του αδικήματος αντιστοιχεί σε κοινωνική γενοκτονία και καλύπτεται από το παραπέτασμα του «απαραβίαστου» της προσωπικής ιδιοκτησίας, δηλαδή της απεριόριστης συσσώρευσης. Εμπρός στο εξωφρενικό αυτό μέγεθος, η συσπείρωση των πλειοψηφιών κάτω από τη σημαία της κοινωνικής ένταξης και της από-εμπορευματοποίησης της αξιοπρεπούς διαβίωσης είναι ιστορικά αναπόφευκτη, όμως πρέπει να επιταχυνθεί.

Αυτοδιάθεση, συνεργασία και ενσωμάτωση ενάντια σε μονομέρεια και εθνικισμό
Η πιθανότητα των ισότιμων σχέσεων μεταξύ των εθνών, πολλά από τα οποία απελευθερώθηκαν πρόσφατα από την αποικιοκρατία έπειτα από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θάφτηκε αρχικά κάτω από την αντιμετώπιση των μπλοκ, αποτελειώνοντας στη συνέχεια την όποια πιθανότητα αυτοδιάθεσης. Απέναντι σε αυτή τη νέα εξάρτηση, παγκοσμίως οι χώρες του Νότου αποφάσισαν να διεκδικήσουν την αυτονομία τους, να ενισχύσουν τις διμερείς τους σχέσεις και να οικοδομήσουν ποικίλους πολύπλευρους μηχανισμούς. Ο στόχος της ενσωμάτωσης αρετών και αδυναμιών αποσκοπούσε στο να ενώσουν τις δυνάμεις τους ενάντια σε ένα de facto σφετερισμό. Την ίδια ώρα, παράγοντες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ρωσία προέκυψαν ή επανεμφανίστηκαν στο παγκόσμιο σκηνικό, υπονομεύοντας την κυριαρχία των ΗΠΑ στη διεθνή σφαίρα.

Οι εθνικισμοί που προκύπτουν σε όλο τον κόσμο και αυτοί που ήδη κυβερνούν σε πολλές χώρες προκύπτουν από μία αντίδραση στη μονοπολική προσπάθεια παγκόσμιας επιβολής και τη μεταφορά της εξουσίας από τα κράτη στις πολυεθνικές εταιρείες , όπως ουσιαστικά η συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης που έρχεται ενάντια στις λαϊκές ανάγκες. Παράλληλα, η παρηκμασμένη δυτική εξουσία επιδιώκει να υπερασπιστεί τον εαυτό της παραβιάζοντας τους κανόνες του διεθνούς παιχνιδιού τη στιγμή που αρχίζει να χάνει το παιχνίδι, προσπαθώντας να επιβάλει το συμφέρον της ως το μόνο πιθανό κανόνα.

Κόντρα στον παραλογισμό της μοναδικής εξουσίας, η αλληλέγγυα σχέση μεταξύ των κρατών και των λαών, η συνεργασία, η αυτοδιάθεση τους και η σταδιακή τους ενσωμάτωση σε ένα νέο παράδειγμα «παγκόσμιου ανθρώπινου έθνους», καθώς και η μάχη για την εξισορρόπηση της δύναμης των πολυεθνικών, φαντάζουν ως το μονοπάτι για να προχωρήσουν.

Πόλεμοι ή Ειρήνη
Το αποικιακό ενδιαφέρον για τη μονοπώληση των πόρων και των αγορών, για την επιβολή μοναδικών κοινωνικών κανόνων, συνεχίζει να βρίσκεται σε ισχύ. Το ενδιαφέρον αυτό, μαζί με τη γιγαντιαία εξοπλιστική επιχείρηση εξακολουθούν να είναι αυτά που προάγουν τους πολέμους. Οι υπάρχουσες ιστορικές αντιπαλότητες δεν είναι αυτές που προκαλούν τις πολεμικές σφαγές, αλλά χρησιμοποιούνται και αναβιώνουν από τα κέντρα εξουσίας για να τους δίνουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν το «διαίρει και βασίλευε».

Απέναντι σε αυτή την αποικιακή φρενίτιδα, το έμβλημα της ειρήνης προϋποθέτει ένα σύνθημα και επαναστατική καθοδήγηση, μιας και τοποθετεί ένα σκαλοπάτι προς μία ανώτερη συνείδηση, απαραίτητη για να αντιμετωπίσει τις αληθινές προκλήσεις της λαϊκής ενότητας και απελευθέρωσης από την υποταγή.

Συμμετοχική δημοκρατία για να επικρατήσει του φασισμού
Οι δημοκρατικοί σχηματισμοί είναι σοβαρά τραυματισμένοι. Οι λαοί είναι στην πραγματικότητα απομακρυσμένοι από οποιαδήποτε λήψη απόφασης και οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι απομακρύνονται από τους ψηφοφόρους τους ζώντας σε αυτιστικούς χώρους, απολαμβάνοντας τα προνόμια της θέσης τους. Η εξαίρεση, εκείνοι οι αγωνιστές ή οι ηγέτες, που στην ισχυρή βάση της δέσμευσης τους να υπηρετήσουν το λαό τους, προσπαθούν να ξεφύγουν από αυτή την πανδημία, δέχονται επίθεση από τα μέσα που ηγεμονεύονται από το κεφάλαιο, κατηγορούμενοι για ανύπαρκτες αιτίεςκαι καταδικαζόμενοι χωρίς αποδεικτικά στοιχεία.

Οι νομικές διαμάχες, οι διώξεις και η πολιτική σπίλωση των λαϊκών ηγετών, ο μακαρθισμός των ακροδεξιών κυβερνήσεων, είναι αντισώματα της πλουτοκρατίας του χρήματος που απορρίπτει με τον τρόπο αυτόν όλη την «δημοκρατική παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις», δηλαδή μες τα πόδια τους.

Οι προσωπικότητες της άκρας δεξιάς υπολογίζουν στη βοήθεια του κεφαλαίου για την καταστολή εξεγέρσεων και για την εξασφάλιση της προστασίας τους. Όμως επίσης προσελκύουν και ένα μεγάλο μέρους του απλού λαού, του τυφλωμένου από μία χειραγωγούμενη δυσαρέσκεια από τα μέσα, αλλά και εξουθενωμένου από την παρωδία της αυτοαναφορικής δημοκρατίας. Στην αντίληψη αυτού του ευρύτερου τομέα, η «πραγματικά υπάρχουσα» δημοκρατία μετατράπηκε σε στείρα, ασυνάρτητη, εξαπατημένη υποταγμένη και ανίκανη να βάλει τέλος στην αδικία και να δώσει λύση στις λαϊκές ανάγκες.

Η δημοκρατία του μέλλοντος, θα πρέπει να έχει βάθος ή να μη μπορεί να ανασυσταθεί . Ο μόνος τρόπος αναπαραγωγής του δημοκρατικού πνεύματος, τη στιγμή που πρέπει να εξισορροπηθεί το μεγάλο αντιδημοκρατικό βάρος της οικονομικής ισχύος, είναι η ευρεία συμμετοχή των λαών στις αποφάσεις. Η συμμετοχική δημοκρατία θα επεκταθεί, μέσα από μία κατανόηση των σφαλμάτων και των επιτυχιών, για να δώσει τελικά σάρκα και οστά στο «Παλαιό Καθεστώς» για μία υιοθετούμενη από την πραγματική εξουσία εκπροσώπηση.

Διατροφική κυριαρχία, ευ ζην και αγροτική μεταρρύθμιση ενάντια στην κλιματική καταστροφή
Ο καπιταλισμός είναι συνώνυμος της ανθρώπινης και της περιβαλλοντικής βίας. Οι κοινοί πόροι του πλανήτη οικοιοποιούνται από μία μειοψηφία που εκμεταλλεύεται τη θέση ισχύος της για να επιβληθεί στους υπόλοιπους. Ο παραλογισμός των αποβλήτων, η άνιση χρήση ενέργειας μεταξύ Βορρά και Νότου, η διαρκής εξόρυξη και μόλυνση του εδάφους, του αέρα, των λεκανών απορροής, της αγροτικής μονοκαλλιέργειας, η κερδοσκοπία των ακινήτων. Το υψηλό ανθρακικό αποτύπωμα, η αποψίλωση των δασών, η δηλητηρίαση των καλλιεργειών, η φρενήρης κατανάλωση… υπάρχει κάτι το βιώσιμο σε όλα αυτά; Δεν υφίσταται «βιώσιμος καπιταλισμός», ούτε «πράσινη τεχνολογία» που τον καθιστά βιώσιμο, μιας και η μεγιστοποίηση του κέρδους –η ενέργεια παράγει κεφάλαιο- δεν επιτρέπει περιβαλλοντικούς περιορισμούς. Το ιδιωτικό κέρδος δεν επιδέχεται όρους συλλογικότητας.

Ως εκ τούτου, η μόνη πραγματική προστασία του περιβάλλοντος που καθιστά πιθανή την επιβίωση σε αυτόν τον πλανήτη, περνά από τη συστηματική μεταστροφή προς ένα τρόπο ζωής που θέτει ως κεντρική αξία τη επισταμένη διανομή του πλούτου για το κοινό καλό. Ένα νέο σύστημα που θα διακηρύσσει το δικαίωμα του διαμοιρασμού, θα περιφρονεί την αχαλίνωτη κατανάλωση ως άσχετη με την ευτυχία και θα προτεραιοποιεί τη συλλογική ευημερία έναντι του ατομικισμού.

Φεμινισμός και Πατριαρχία
Η μαζική κινητοποίηση των γυναικών που απαιτούν το τέλος ενός συστήματος πατριαρχικής κυριαρχίας θα συνεχίσει να είναι ένα από τα κεντρικά θέματα της πολιτικής ατζέντας του νέου έτους. Η σύγκρουση θα είναι ένας από τους κύριους άξονες της διαγενεακής ενδυνάμωσης και θα σχετιστεί σημαντικά με την ανάδειξη των συνηθειών που έχουν τις ρίζες τους σε διαφορετικούς πολιτισμούς, παίρνοντας μια πρωτοφανή διάσταση παγκοσμίως.

Οι γυναίκες θα είναι ο παράγοντας κλειδί για την επανακαθορισμό των σχέσεων εξουσίας απέναντι στην συντηρητική αντίδραση, παραγόμενη από τη δίνη των αλλαγών, τις υπαρξιακές ανασφάλειες και την έλλειψη ευκαιριών για ανθρώπινη επιβίωση και ανάπτυξη που παρουσιάζει το υπάρχον σύστημα.

Παγκόσμια Υπηκοότητα ενάντια στην ποινικοποίηση και τη διάκριση των μεταναστών
Δεν υπάρχει τοίχος, φράχτης ή στρατός που να καταφέρει να συγκρατήσει την μετανάστευση λόγω απελπισίας, αν δεν τελειώσουν οι πόλεμοι, η πείνα, η βία που προκαλείται από δυστυχία, οι τοπικές και περιφερειακές ανισότητες.

Δεν πρόκειται να υπάρξει δίκαιη και ελεύθερη μετανάστευση , αν οι εταιρείες επιμείνουν στην πρόσληψη επισφαλώς εργαζομένων, σε συνθήκες παράνομης μεταχείρισης, για να αποφύγουν τις ευθύνες που προκύπτουν από το ισχύον εργατικό δίκαιο. Οι διακρίσεις δεν πρόκειται να εξαφανιστούν, ενώ οι μετανάστες θα κατηγορούνται για την ανεργία αντί να σηματοδοτούν την παραγωγική εκκένωση του καταχρηστικού και κερδοσκοπικού καπιταλισμού.

Η παγκόσμια υπηκοότητα, η ελευθερία επιλογής του μέρους διαβίωσης και η ισότητα των δικαιωμάτων για όλα τα ανθρώπινα όντα πέρα από την καταγωγή τους, θα γίνουν πραγματικότητα μέσα στο πλαίσιο ενός νέου συστήματος, όπως ήδη αναφέρθηκε σε προηγούμενες ενότητες.

Αίσθηση κοινότητας και ανανεωμένου μεταμορφωτικού έργου έναντι της οπισθοδρομικής προόδου
Πολλά ανθρώπινα όντα νιώθουν να παρασύρονται από ταχύτατα συμβάντα που δεν ελέγχουν, αφήνοντας πίσω γνωστές πραγματικότητες του οικείου τους εργασιακού και επαγγελματικού κόσμου . Ζούμε σε έναν επιταχυνόμενο κόσμο που σβήνει από προσώπου γης το μονοπάτι που πιστεύαμε ότι θα διαρκούσε για πάντα. Σε λίγα χρόνια, θα παραμένει ελάχιστο από το παλιό, μόνο στη μνήμη και… στα βιβλία της ιστορίας.

Αυτή είναι μόνο μία από τις οπτικές που οδηγούν στο να αναπολείς ένα χαμένο κόσμο με νοσταλγία για το παρελθόν, ασκώντας κριτική στα «νέα ήθη και έθιμα», εκπροσωπώντας την επιστροφή σε μία πραγματικότητα που δε γυρίζει πίσω. Αυτός είναι ένας από του κύριους παράγοντες που υποκινούν την οπισθοδρομική οπτική.

Η συσσώρευση των προαναφερθέντων κοινωνικών δυσκολιών που πιέζουν για άμεση λύση, τροφοδοτούν αυτήν την οπτική. Η προσωπική και κοινωνική αγωνία πολλαπλασιάζεται από τη μοναξιά, τη ρηχότητα των σχέσεων και τη διάρρηξη του αισθήματος του ανήκειν που προσφέρει ένα καταφύγιο εν μέσω θύελλας ανασφαλειών και βιαιοτήτων. Σε όλο αυτό έρχεται να προστεθεί και η κοινοτυπία ενός κόσμου που εξαντλεί τις επιλογές του σε έναν καταναλωτικό ηδονισμό , μια κουραστική διαδρομή που οδηγεί με βεβαιότητα στο θάνατο. Όλα αυτά εξηγούν γιατί οι συντηρητικές εκκλησιαστικές επιλογές κερδίζουν έδαφος, προσφέροντας ένα ελκυστικό πακέτο ενάντια στην εγκατάλειψη και τον αποκλεισμό ενός επιταχυνόμενου, άδειου και βίαιου πολιτισμού.

Σε αυτό το ορμητικό ρεύμα ενάντια στην ιστορία θα πρέπει να αντιπαρατεθεί ένα ισχυρό σχέδιο που θα είναι ανεκτικό στον κοινωνικό μετασχηματισμό και το οποίο ότι θα λαμβάνει υπόψη πέρα από τις φυσικές και βιολογικές ανάγκες, τις συναισθηματικές και υπαρξιακές. Μία κοινωνική πρακτική που συγκρατεί το κάθε άτομο στον κοινωνικό ιστό.

Ένα σχέδιο που αξιολογεί τους ανθρώπους πρώτα από όλα για αυτό που είναι, προσδίδει ένα νέο νόημα στην ανθρώπινη ζωή. Μία αίσθηση εξέλιξης, συλλογικής ανάπτυξης που επιτρέπει την ανακαίνιση του ανθρώπινου είδους, δίνοντας φτερά στον παλιό μύθο της νέας Γυναίκας και Άνδρα.

Σε αυτή τη δήλωση θα πρέπει να αφιερώσουμε τις προσπάθειές μας, να ενώσουμε σε αυτήν τους αγώνες μας, με ορίζοντα να συγκλίνουμε στην ευπρόσδεκτη ποικιλομορφία.

Να έχετε καλές γιορτές και να ανανεώσετε την ενέργεια σας για το νέο χρόνο που ξεκινά, ένα νέο κεφάλαιο στην αντιπαράθεση για το μέλλον (σ.τ.σ: το κείμενο γράφτηκε από τον Αργεντίνο αναλυτή στις 25 Δεκεμβρίου 2018).

———————————–
[1] Έκθεση “Ανταμοιβή της εργασίας, όχι του πλούτου”, Oxfam International (Ιανουάριος 2018).
[2] «Η κατάσταση της επισιτιστικής ασφάλειας και της διατροφής στον κόσμο το 2018», Ηνωμένα Έθνη.

———————————–
Μετάφραση από τα ισπανικά για την ελληνική Pressenza: Θοδωρής Διαμαντόπουλος.