Το 2013, πραγματοποιήθηκε μια Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ) για το Καθολικό και Ανεπιφύλακτο Βασικό Εισόδημα (ΚΒΕ) [1], αλλά δεν συγκεντρώθηκαν ένα εκατομμύριο υπογραφές που απαιτούνταν και, για ορισμένους ακτιβιστές, η δράση θεωρήθηκε αποτυχημένη. Η αλήθεια είναι ότι, τότε, το ΚΒΕ δεν ήταν τόσο γνωστό όσο είναι τώρα, και έτσι η υποστήριξη που μπόρεσε να πάρει ήταν πολύ μικρότερη. Μετά από αυτή την απόπειρα, σημειώθηκαν δύο σημαντικά γεγονότα που έφεραν στο προσκήνιο το ΚΒΕ: η ένταξη του ΚΒΕ από το νέο ισπανικό πολιτικό κόμμα Podemos στο πρόγραμμά του για τις ευρωπαϊκές εκλογές το 2014 και το ελβετικό δημοψήφισμα για τον ΚΒΕ τον Ιούνιο του 2016. Μετά τα δύο αυτά ορόσημα, το ΚΒΕ άρχισε να εμφανίζεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης με ασυνήθιστη συχνότητα και τώρα είναι ένα ζήτημα που έχει αρχίσει να προκαλεί μεγάλη συζήτηση.

Ωστόσο, το είδος του ΚΒΕ για το οποίο μιλάμε πρέπει να γίνει πολύ σαφές, διότι στις μέρες μας υπάρχει μεγάλη σύγχυση. Σε πολλά μέρη, τα καθορισμένα επιδόματα για τους φτωχούς, δηλαδή τα ελάχιστα εισοδήματα, ορίζονται ως βασικό εισόδημα. Πρόκειται για μια παγίδα που εμποδίζει τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τη φτώχεια, επειδή όταν κάποιος βρει εργασία, η οποία συχνά είναι προσωρινή και επισφαλής, προτιμά να συνεχίσει να λαμβάνει επιδόματα αντί να αποδεχθεί τη νέα δουλειά. Από την άλλη πλευρά, προκειμένου να προστατευθεί το κοινωνικοοικονομικό σύστημα από το χάος που θα προκύψει από τη μαζική απώλεια θέσεων εργασίας λόγω της προώθησης της αυτοματοποίησης, οι νεοφιλελεύθεροι κύκλοι μιλούν όλο και περισσότερο για την ανάγκη υιοθέτησης ενός ΒΚΕ. Για παράδειγμα, ο Klaus Schwab, ο ιδρυτής του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, γνωστό ως Φόρουμ του Νταβός, σε συνέντευξη σε μια γερμανική εφημερίδα στις αρχές του 2017 [2]. Στο ίδιο πνεύμα είναι και άλλοι κορυφαίοι διευθυντές εταιρειών τεχνολογίας, σχεδόν όλοι συνδεδεμένοι με το συμπλεγμα της Silicon Valley: για παράδειγμα, ο Mark Zuckerberg, ο Chris Hughes, ο Sam Altman, ο Richard Branson, ο Ray Kurzweil ή ο Elon Musk [3]. Ακόμα και το ΔΝΤ στάλθηκε για να μιλήσει για το θέμα αυτό για να στηρίξει το μέτρο [4].

Αλλά ας μην ξεγελιόμαστε, ο σκοπός της νεοφιλελεύθερης ελίτ δεν είναι καθόλου αλτρουιστικός. Ένας γνωστός Ισπανός οικονομολόγος, ο Niño Becerra, στο τελευταίο συμπόσιο του Ισπανικού Δικτύου για το Βασικού Εισοδήματος επεσήμανε ιδιαιτέρως ότι τα σχέδια της παγκόσμιας διακυβέρνησης για το μέλλον θα βασίζονται σε τρεις παράγοντες: το ΒΚΕ, τη νόμιμη μαριχουάνα και μεγάλες δόσεις ψυχαγωγίας. Σκοπός τους είναι να σιωπήσουν τη δυσαρέσκεια και τις διαμαρτυρίες μέσω της φιλανθρωπίας του ΒΚΕ και να μουδιάσουν τους ανθρώπους μέσω της μαριχουάνας και της διασκέδασης. Οι αντίλαλοι του «Θαυμαστού Καινούριου Κόσμου» του Χάξλεϋ είναι προφανείς.

Ενόψει της αυξανόμενης ανισότητας, τόσο μεταξύ των ανθρώπων στην ίδια χώρα όσο και μεταξύ διαφορετικών χωρών˙ ενόψει της παλίρροιας του ανορθολογισμού, που εκφράζεται με την άνοδο του ρατσισμού, της ξενοφοβίας και της εμφάνισης δεξιών λαϊκιστικών κινημάτων που εμφανίζονται ως αδικαιολόγητη αντίδραση στον αυξανόμενο αποκλεισμό που υφίστανται εκατομμύρια άνθρωποι˙ και για να ανακουφίσει την τεράστια ανεργία που όλες οι μελέτες προβλέπουν βραχυπρόθεσμα, ένα καθολικό βασικό εισόδημα καθίσταται ολοένα και περισσότερο απαραίτητο, που θα θεωρείται ως ικανοποίηση του θεμελιώδους ανθρώπινου δικαιώματος στην υλική διαβίωση και, ως εκ τούτου, θα χορηγείται σε κάθε άνθρωπο από το απλό γεγονός και μόνο ότι γεννήθηκε. Αυτό το ΚΒΕ θα πρέπει να έχει τέσσερα χαρακτηριστικά, όλα απαραίτητα για να είναι έγκυρο:

  • Καθολικό, να παρέχεται σε όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, φυλής, τόπου κατοικίας ή εισοδήματος.
  • Ανεπιφύλακτο, να μην υπάρχουν προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, ούτε καν το γεγονός ότι δεν έχει κάποιος δουλειά ή την υποχρέωση να αναζητήσει δουλειά.
  • Ατομικό, να δίνεται σε κάθε άτομο, ακόμη και αν ζει με άλλους στην ίδια οικογενειακή κατοικία.
  • Επαρκές, θα πρέπει να είναι ίσο, τουλάχιστον, με το όριο της φτώχειας κάθε περιφέρειας ή χώρας, προκειμένου να διασφαλίζονται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.

Οι αντίπαλοι σε αυτό το τόσο αναγκαίο μέτρο βασίζονται, πάνω απ’ όλα, στην υπόθεση ότι δεν μπορεί να χρηματοδοτηθεί. Αλλά σήμερα υπάρχουν λεπτομερείς μελέτες για το πώς να το κάνουμε, όπως αυτή των Καταλανών Daniel Raventós, Lluís Torrens, Jordi Arcarons και Antoni Domènech[5]. Ενώ η μελέτη αυτή βασίζεται στην αύξηση της φορολογίας για όλους, μέσω της οποίας οι πλούσιοι θα πληρώνουν στην πραγματικά για το ΚΒΕ, υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι για να το καταστήσουν οικονομικά εφικτό, όπως η φορολόγηση μετοχών σε ανώνυμες εταιρείες ή η αύξηση των έμμεσων φόρων σε όσους καταναλώνουν περισσότερο ή φόρος στις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές (φόρος Τόμπιν) και στις εκπομπές ρυπογόνων εκπομπών ή με την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και των φορολογικών παραδείσων ή μέσω ενός συνδυασμού όλων αυτών.

Η ιδέα πίσω από όλα αυτά είναι ότι σήμερα η γενιά του πλούτου έχει πολλαπλασιαστεί εκθετικά και ότι ο πλούτος αυτός έχει παραχθεί χάρη στις προσπάθειες όλων των προηγούμενων γενεών και ολόκληρης της σημερινής κοινωνίας, είναι επομένως κληρονομιά όλων, χωρίς αποκλεισμό, όχι μόνο όσων θεωρούνται «νόμιμοι κάτοχοι».

Ο Guy Standing, στο βιβλίο του «The Precariat: The New Dangerous Class» (Το πρεκαριάτο, η νέα επικίνδυνη κοινωνική τάξη), το εκφράζει πολύ σωστά:

«Φιλοσοφικά, ένα βασικό εισόδημα μπορεί να θεωρηθεί ως «κοινωνικό μέρισμα», μια απόδοση των προηγούμενων επενδύσεων. Εκείνοι που του επιτίθενται σαν να δίνουν κάτι για το τίποτα, τείνουν να είναι άνθρωποι στους οποίους έχουν δοθεί πολλά για το τίποτα, συχνά έχοντας κληρονομήσει πλούτο, μικρό ή τεράστιο. Αυτό οδηγεί στην κομψή επισήμανση του Τόμας Πέιν στην Αγροτική Δικαιοσύνη του 1795. Κάθε εύπορος άνθρωπος σε κάθε κοινωνία οφείλει την καλή του τύχη σε μεγάλο βαθμό στις προσπάθειες των προγόνων του και τις προσπάθειες των προγόνων των λιγότερο εύπορων ανθρώπων. Εάν όλοι λάμβαναν ένα βασικό εισόδημα με το οποίο θα μπορούσαν να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους, θα ισοδυναμούσε με ένα μέρισμα από τις προσπάθειες και την καλή τύχη των προηγούμενων γενεών. Το πρεκαριάτο έχει το ίδιο δικαίωμα σε ένα τέτοιο μέρισμα όπως οποιοσδήποτε άλλος.» [6]

Αλλά, αν και δεν φαίνεται, η μεγαλύτερη αντιπαράθεση για το ΒΚΕ προέρχεται από τις προκαταλήψεις που έχουν εγκατασταθεί στο μυαλό μας. Το ΚΒΕ αμφισβητεί ευθέως πολλές βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις: η πρώτη είναι ότι η δουλειά (ή μάλλον η απασχόληση) δίνει αξία στους ανθρώπους. Η δεύτερη είναι ότι προέρχεται από τη Βίβλο που μας καταδικάζει να κερδίσουμε το ψωμί μας με τον ιδρώτα μας. Η τρίτη είναι ότι το νόημα της ζωής των ανθρώπων είναι η δουλειά. Η τέταρτη είναι ότι ισοδυναμεί την απασχόληση με την επιβίωση. Και η πέμπτη είναι ότι ο σημερινός πλούτος ανήκει μόνο στους «νόμιμους» ιδιοκτήτες του, τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τα παγκόσμια οικονομικά λόμπι.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο, για να το εισαγάγουμε, είναι αναγκαία μια αλλαγή στο μυαλό μας. Ίσως αυτό οφείλεται στην επιταγή των δικών μας συνθηκών, για παράδειγμα, όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, λόγω του επείγοντος να δώσουμε απάντηση στην εκτεταμένη ανεργία που έρχεται λόγω της προόδου της τεχνητής νοημοσύνης. Ας ελπίσουμε ότι αυτή η διανοητική αλλαγή θα οδηγήσει σε μια παγκόσμια επέκταση του αισθήματος αλληλεγγύης προς τους άλλους ανθρώπους, αλλά γι’ αυτό θα είναι απαραίτητο να ληφθεί υπόψη ολόκληρο το είδος μας στο οποίο στην πραγματικότητα ανήκουμε όλοι μας.

Για όλους αυτούς τους λόγους, μου φαίνεται ότι είναι μια πολύ κατάλληλη στιγμή για να ξεκινήσει μια ΠΕΠ για το ΒΚΕ, η οποία προτείνει το ΒΚΕ στην ορθή του έκφραση, δηλαδή με αυτά τα τέσσερα χαρακτηριστικά που αναφέραμε προηγουμένως.

Υπάρχουν αυτοί που λένε ότι μια ΠΕΠ, που προτείνει ένα τέτοιο ΒΚΕ, θα είναι αδύνατο για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) να το εφαρμόσει, δεδομένου ότι η ΕΕ δεν έχει την αρμοδιότητα να υποχρεώσει τα κράτη μέλη να το υιοθετήσουν, και έτσι η ΕΕ θα περιοριστεί στο να συστήσει την καθιέρωσή του στα κράτη που αποτελούν μέρος της περιοχής. Ωστόσο, μια ΠΕΠ μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε με πολλούς ανθρώπους, και λόγω της δυναμικής της συλλογής υπογραφών, τόσο σε χαρτί όσο και διαδικτυακά, καθώς και επειδή πρόκειται για είδηση για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Πρέπει να αποστασιοποιηθούμε από τα αποτελέσματα και να επικεντρωθούμε στη δυνατότητα ευαισθητοποίησης στη βάση που προσφέρει αυτή η πρωτοβουλία, λίγο σαν το δημοψήφισμα που διεξήχθη στην Ελβετία, όπου αρχικά θεωρήθηκε ότι κανένας δεν θα μπορούσε να υποστηρίξει ένα μέτρο όπως το ΚΒΕ και, τελικά, το 22% των ανθρώπων ήταν υπέρ, πράγμα που ήταν μεγάλη επιτυχία για τους διοργανωτές και σήμαινε σημαντική διάδοση του θέματος σε όλη την Ευρώπη.

Αντιθέτως, χρησιμοποιώντας μια εκστρατεία τέτοιου βεληνεκούς, όπως μία ΠΕΠ, για να μιλήσουμε για κάθε είδους μέτρα που δεν θα φτάνουν ούτε στο ήμισυ του ελάχιστου εισοδήματος μιας χώρας τόσο άνισης όσο η Ισπανία, υποστηρίζοντας ότι θα είχε περισσότερες πιθανότητες να υιοθετηθεί από την ΕΕ και θα εισήγαγε την έννοια του ανεπιφύλακτου, φαίνεται να είναι σπατάλη των προσπαθειών των ακτιβιστών για ένα σταδιακό μέτρο το οποίο, όπως έχουν ήδη επισημάνει αρκετοί ειδικοί, είναι αμφίβολο ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα πλήρες ΒΚΕ.

Εικόνες με φωτεινότητα και δύναμη, ακόμα κι αν θεωρούνται ουτοπικές, κινούν τους ανθρώπους πολύ περισσότερο. Χρειαζόμαστε μεγάλα έργα και μεγάλα όνειρα για να προχωρήσουμε προς έναν δικαιότερο κόσμο και που θα συμβαδίζει με το άνθρωπο ον που ποθούμε. Όπως είχε πει ο Κωνσταντίνος Π. Καβάφης:

Ἡ Ἰθάκη σ᾿ ἔδωσε τ᾿ ὡραῖο ταξίδι.
Χωρὶς αὐτὴν δὲν θἄβγαινες στὸν δρόμο.
Ἄλλα δὲν ἔχει νὰ σὲ δώσει πιά.

[1] “One Million Signatures Against Inequalities and for Dignity”, Público, 18/09/2013: https://www.publico.es/actualidad/millon-firmas-desigualdades-y-dignidad.html

“285,042 European citizens want the EC to consider basic income”, P2P Foundation, March 11, 2014: https://blog.p2pfoundation.net/285042-european-citizens-want-the-ec-to-consider-basic-income-ubi-press-release-after-the-eci-ubi-campaign/2014/03/11

[2] SWITZERLAND: World Economic Forum founder considers basic income “basically plausible”, BIEN Basic Income News, January 12, 2017: https://basicincome.org/news/2017/01/germany-world-economic-forum-founder-assents-basic-income-basically-plausible/

“This is how a universal basic income can end financial exclusion”, World Economic Forum, July 6, 2017: https://www.weforum.org/agenda/2017/07/can-universal-basic-income-boost-financial-inclusion-and-transparency/

[3] “Richard Branson just endorsed basic income — here are 10 other tech moguls who support the radical idea”, Business Insider, August 21, 2017: https://www.businessinsider.com/entrepreneurs-endorsing-universal-basic-income-2017-3

[4] “IMF Proposes Tax Increases for the Rich and Universal Basic Income to Address Social Gap”, The Economist, 11/10/2017: https://www.eleconomista.es/economia/noticias/8668618/10/17/El-FMI-recomienda-subidas-de-impuestos-a-los-ricos-y-un-salario-basico-universal-para-atajar-la-brecha-social.html

“The IMF Gives A Cautious Welcome To Universal Basic Income”, Forbes, Oct. 15, 2017: https://www.forbes.com/sites/francescoppola/2017/10/15/the-imf-gives-a-cautious-welcome-to-universal-basic-income/

[5] “A Basic Income financing model for the whole of the Kingdom of Spain: yes, it can be done and it is rational.”, Red Renta Básica, 23/04/2015: http://www.redrentabasica.org/rb/rrbantigua_1184/

[6] Guy Standing: “The precariat. The new dangerous class”, Bloomsbury, London 2011, page 173

 

Μετάφραση από τα Αγγλικά: Pressenza Athens