Η αλληλέγγυα οικονομία είναι ένα παγκόσμιο κίνημα για την οικοδόμηση ενός μετα-καπιταλιστικού κόσμου που βάζει στο επίκεντρο τους ανθρώπους και τον πλανήτη, αντί για το κυνήγι της τυφλής ανάπτυξης και της μεγιστοποίησης του κέρδους. Δεν είναι ένα σχεδιάγραμμα αλλά ένα πλαίσιο, το οποίο περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα οικονομικών πρακτικών που ευθυγραμμίζονται με τις αρχές του: αλληλεγγύη, συμμετοχική δημοκρατία, ισότητα σε όλες τις διαστάσεις όπως η φυλή, η κοινωνική τάξη και το φύλο, η βιωσιμότητα και ο πλουραλισμός, πράγμα που σημαίνει ότι δεν μπορεί να αποτελεί μία προσέγγιση για κάθε περίπτωση. Ωστόσο, η έννοια του buen vivir, ή αλλιώς της ευζωίας σε αρμονία με τη φύση και με τους άλλους διατρέχει τις ενέργειες του κινήματος.
Κάποιες από αυτές τις πρακτικές είναι παλιές και κάποιες άλλες είναι καινούργιες. Κάποιες είναι συμβατικές και κάποιες άλλες «εναλλακτικές». Οι πρακτικές της αλληλέγγυας οικονομίας υπάρχουν σε όλους τους τομείς την οικονομίας: στην παραγωγή, στη διανομή και στην ανταλλαγή, στην κατανάλωση, στην χρηματοδότηση και στη διακυβέρνηση/στο κράτος. Ο κόσμος συχνά σκέφτεται συνεταιρισμούς και πιστωτικές ενώσεις που αποτελούν συλλογική ιδιοκτησία και διαχειρίζονται από τα μέλη τους, όμως αυτό αποτελεί μόνο ένα παράδειγμα. Άλλοι συμπεριλαμβάνουν τη συλλογική ιδιοκτησία γης, τον συμμετοχικό προϋπολογισμό, τα κοινωνικά νομίσματα, τις τράπεζες χρόνου, τον δανεισμό μεταξύ ομοτίμων, τα συστήματα ανταλλαγών, τις χαριστικές ανταλλαγές, τους κοινοτικούς κήπους, τις ιδέες γύρω από τα «κοινά, κάποια είδη δίκαιου εμπορίου και τη συνεργατική οικονομία και την παροχή φροντίδας χωρίς οικονομικό αντάλλαγμα.
Η ιδέα της αλληλέγγυας οικονομίας είναι η στήριξη και η σύνδεση όλων αυτών των πρακτικών μεταξύ τους προκειμένου να μεταμορφώσει τον καπιταλισμό εμψυχώνοντας και ενθαρρύνοντας το «καλό μέσα μας». Αντί να επιβραβεύει το κυνήγι της υπολογισμένης ιδιοτέλειας, τη μεγιστοποίηση του κέρδους και τον ανταγωνισμό —στα οποία θεμελιώνεται ο καπιταλισμός— αυτή η οικονομία καλλιεργεί την ικανότητά μας για αλληλεγγύη, συνεργασία, αμοιβαιότητα, αλληλοβοήθεια, αλτρουισμό, φροντίδα, μοίρασμα, συμπόνια και αγάπη. Ολοένα και περισσότερο, η έρευνα σε πολλούς επιστημονικούς κλάδους δείχνει ότι είμαστε σχεδιασμένοι για να συνεργαζόμαστε — ότι στην πραγματικότητα, η επιβίωση του ανθρώπινου είδους εξαρτάται από την ικανότητά μας να συνεργαζόμαστε.
Αν αυτό ακούγεται σαν κάτι που θα θέλατε να υποστηρίξετε, ακολουθούν επτά τρόποι για να βοηθήσετε στην οικοδόμηση της αλληλέγγυας οικονομίας.
1. Αύξηση της αυτο-συντήρησης και της κοινοτικής παραγωγής.
Μέσα στην ιστορία οι κοινότητες μεγάλωναν και συνέλεγαν την τροφή τους, κατασκεύαζαν δρόμους, αρδευτικά συστήματα και κατοικίες, έφτιαχναν φάρμακα και ρούχα, έπιπλα και έργα τέχνης για να συντηρηθούν. Όμως στον καπιταλισμό παροτρυνόμαστε να αγοράζουμε όλα αυτά τα πράγματα, άρα πρέπει να εργαζόμαστε για να κερδίζουμε χρήματα ώστε να τα πληρώνουμε. Μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 αυξάνονται οι φόβοι όσον αφορά την αστάθεια και την επισφάλεια αυτού τους είδους της οικονομίας. Αν προσθέσουμε σ’ αυτό την πρόγνωση ότι το 40 τοις εκατό των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ θα μπορούσε να αντικατασταθεί από την Τεχνητή Νοημοσύνη και τον αυτοματισμό, γίνεται ακόμα πιο επείγον να σκεφτούμε το πώς οι κοινότητες μπορούν να συντηρούν τον εαυτό τους σε μεγαλύτερο βαθμό ώστε να επιβιώσουν από μια επικείμενη οικονομική κατάρρευση ή τη μαζική καταστροφή θέσεων εργασίας.
Η κοινοτική παραγωγή περιλαμβάνει παραδοσιακούς τρόπους αντιμετώπισης αναγκών όπως η καλλιέργεια τροφής και η εκτροφή κοτόπουλων σε κοινοτικούς κήπους και τα «βρώσιμα» αστικά τοπία, καθώς και ανταλλακτικά παζάρια, δίκτυα αλληλοβοήθειας και διάδοση δεξιοτήτων. Όμως επίσης καλύπτει τον εκδημοκρατισμό των τεχνολογιών αιχμής. Στο Ντιτρόιτ, για παράδειγμα, (όπου ορισμένες κοινότητες ζουν με τεράστια ανεργία για δεκαετίες), το James and Grace Lee Boggs Center to Nurture Community Leadership και το Incite/Focus, ένα «φανταστικό εργαστήριο» που τοποθετεί την τεχνολογία κατασκευής αιχμής στα χέρια της κοινότητας, υποστηρίζει ένα ολόκληρο φάσμα από πειράματα κοινοτικής παραγωγής από την περμακουλτούρα, τα ανταλλακτικά παζάρια και τη διάδοση των δεξιοτήτων μέχρι κτίρια από τρισδιάσταστης εκτύπωσης και ψηφιακές κατασκευές με σχεδιασμού με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή (CAD).
2. Μετακινήστε τα χρήματά σας.
Αν έχετε λογαριασμό σε μια μεγάλη τράπεζα, σκεφτείτε να μετακινήσετε τα χρήματά σας σε μια τοπική πιστωτική ένωση. Οι πιστωτικές ενώσεις είναι χρηματοπιστωτικοί συνεταιρισμοί που ανήκουν στα μέλη τους και λειτουργούν προς όφελός τους – τους δικαιούχους των λογαριασμών. Ακόμα καλύτερα, βρείτε μια πιστωτική ένωση κοινοτικής ανάπτυξης που έχει δεσμευτεί να εξυπηρετεί κοινότητες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Οι πιστωτικές ενώσεις είναι όπως μια τράπεζα όπου μπορείς να ανοίξεις έναν λογαριασμό καταθέσεων ή τρεχούμενο, να έχεις μια χρεωστική κάρτα και να πάρεις ένα δάνειο, αλλά (συνολικά) δεν έχουν συμμετάσχει στους τύπους ληστρικής δανειοδότησης και στις άλλες οικονομικές απάτες που κατέστρεψαν την οικονομία το 2008.
3. Επενδύστε ή δωρίστε σε νέους οικονομικούς θεσμούς.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να υποστηρίξει κανείς οικονομικά την αλληλέγγυα οικονομία. Για παράδειγμα, οι «άμεσες δημόσιες προσφορές» (DPOs) αποτελούν έναν δημοφιλή και επιτυχημένο τρόπο άντλησης κεφαλαίων για συν-εταιρισμούς. Τα απευθύνονται στην κοινότητα για εξεύρεση επενδυτών που είναι πρόθυμοι να δεχτούν σχετικά χαμηλά επιτόκια επειδή πιστεύουν στην αποστολή της επιχείρησης. Οι κύκλοι δανεισμού, μια πρακτική αιώνων, γίνονται όλο και πιο δημοφιλείς, συγκεντρώνουν μια ομάδα ανθρώπων που συνεισφέρουν ένα συγκεκριμένο ποσό κάθε μήνα και κάθε μέλος με τη σειρά του λαμβάνει ολόκληρο το χρηματικό ποσό με μηδενικό επιτόκιο. Υπάρχει επίσης η δυνατότητα συμμετοχής σε εκστρατείες συμμετοχικής χρηματοδότησης (crowdfunding) ή χρηματικών δωρεών και άλλες μορφές υποστήριξης οργανισμών και δικτύων αλληλέγγυας οικονομίας.
4. Προτεραιότητα στη στέγαση για χρήση και όχι για κερδοσκοπία.
Το σημερινό στεγαστικό μας σύστημα οδηγεί σε τρελά αποτελέσματα. Με συντηρητικούς υπολογισμούς, για παράδειγμα, πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι στις ΗΠΑ κοιμούνται στον δρόμο κάθε νύχτα, παρ’ όλο που υπάρχουν 5,8 εκατομμύρια άδεια σπίτια (εξαιρουμένων των εξοχικών κατοικιών και των κατοικιών προς πώληση). Ένας λόγος γι’ αυτή την αναντιστοιχία είναι πως η στέγαση κατέστη προοδευτικά ένα βασικό αγαθό που αποτελεί αντικείμενο κερδοσκοπίας — ένα στοιχείο ενεργητικού προς τζογάρισμα με τεράστια δυνητικά κέρδη — αντί να καλύπτει τις ανθρώπινες ανάγκες. Η κερδοσκοπία δεν ενισχύει απλώς την έλλειψη στέγασης κρατώντας ακίνητα εκτός αγοράς και εκτινάσσοντας τις τιμές, μπορεί επίσης να καταρρεύσει, όπως έκανε με θεαματικό τρόπο το 2008, οδηγώντας σε παγκόσμια οικονομική κρίση.
Εάν εξετάζετε τις επιλογές στέγασης, σκεφτείτε τις κατοικίες «περιορισμένου κεφαλαίου» όπως οι κοινοπραξίες γης και κάποιες συνεταιριστικές κατοικίες και εξελίξεις στους στεγαστικούς συνεταιρισμούς που βγάζουν τη στέγαση από την κερδοσκοπική αγορά. Σε αυτές τις προσεγγίσεις, τίθεται κάποιο όριο στις τιμές επαναπώλησης προκειμένου να παραμείνουν οικονομικά προσιτές. Έχουν εκφραστεί ανησυχίες σχετικά με την παρεμπόδιση των ανθρώπων χαμηλού και μέτριου εισοδήματος να δημιουργήσουν πλούτο μέσω της εκτίμησης των ακινήτων με αυτό τον τρόπο, όμως είναι το μοντέλο περιορισμένου κεφαλαίου είναι αυτό που καθιστά τις τιμές προσιτές κατ’ αρχήν.
5. Γίνετε αφεντικό του εαυτού σας—αναζητήσετε εργασία σε μια συνεταιριστική επιχείρηση ή ξεκινήστε τη δική σας.
Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις ανήκουν στους εργαζόμενους και η διαχείρισή τους γίνεται από τους ίδιους, οι οποίοι αποφασίζουν πώς να δουλέψουν την επιχείρησή τους και τι να κάνουν με τα κέρδη – να τα μοιραστούν, να τα επανεπενδύσουν στην επιχείρηση ή να τοποθετήσουν κάποια από αυτά σε προγράμματα της κοινότητας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με μια καπιταλιστική επιχείρηση όπου οι ιδιοκτήτες καρπώνονται όλα τα κέρδη που παράγονται από τη δουλειά των εργαζόμενων — μια διαδικασία εκμετάλλευσης και πάλη των τάξεων.
Κάποιες πόλεις όπως η Νέα Υόρκη, το Μάντισον, τα Ουισκόνσιν επενδύουν εκατομμύρια δολάρια για την εκκόλαψη και χρηματοδότηση συνεταιριστικών επιχειρήσεων ως μέρος μιας συμμετοχικής στρατηγικής οικονομικής ανάπτυξης για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και ευκαιριών δημιουργίας πλούτου σε κοινότητες χαμηλού εισοδήματος και σε έγχρωμες κοινότητες. Αν ενδιαφέρεστε για αυτή τη μορφή οικονομικής δημοκρατίας μπορείτε να αναζητήσετε εργασίας σε μια υπάρχουσα συνεταιριστική επιχείρηση ή να ξεκινήσετε τη δική σας. Αυτό είναι δύσκολο αλλά υπάρχει ένα διαρκώς διευρυνόμενο δίκτυο υποστήριξης το οποίο παρέχει εκπαίδευση στη συνεταιριστική επιχειρηματικότητα και άλλες μορφές υποστήριξης προκειμένου να σας βοηθήσει να ακολουθήσετε τη δική σας γραμμή πλεύσης.
6. Συνδεθείτε και μιλήστε με ανθρώπους από το ανερχόμενο οικονομικό σύστημα.
Αν ενδιαφέρεστε, μάθετε περισσότερα σχετικά με όσα συμβαίνουν και σκεφτείτε το ενδεχόμενο να γραφτείτε στο Δίκτυο Αλληλέγγυας Οικονομίας των ΗΠΑ ή στο RIPESS (το Διηπειρωτικό Κοινωνικό Δίκτυο Αλληλέγγυας Οικονομίας) για άλλα μέρη στον κόσμο. Αν αρθρογραφείτε, γράψτε γι’ αυτήν. Αν είστε φοιτητής, σπουδάστε την. Αν είστε εκπαιδευτικός, διδάξτε την. Αν είστε ακτιβιστής, ωθήστε τον οργανισμό σας να υιοθετήσει ένα πλαίσιο αλληλέγγυας οικονομίας. Αν είστε πολιτικός, προωθήστε πολιτικές που την υποστηρίζουν. Αν ήδη συμμετέχετε σε ένα θεσμό όπως μια συνεταιριστική επιχείρηση, βρείτε τρόπους διασύνδεσης με τους άλλους ώστε να οικοδομήσετε εφοδιαστικές αλυσίδες που να λειτουργούν με αλληλέγγυες αρχές. Υπάρχουν εκατομμύρια τρόποι για να βοηθήσει κανείς ώστε η αλληλέγγυα οικονομία να ενισχυθεί και να αποκτήσει μεγαλύτερη προβολή. Ακόμα και το να μιλάτε γι’ αυτήν είναι πολύτιμο.
7. Βιώστε τις αρχές.
Ο καπιταλισμός καλλιεργεί τις αξίες και τη συμπεριφορά του ανταγωνισμού, του υπολογισμού και της ιδιοτέλειας, αλλά η Elinor Ostrom (η οποία κέρδισε το βραβείο Νόμπελ για την εργασία της στα κοινά) και άλλοι έχουν τεκμηριώσει το πως η διαχείριση των κοινοτικών πόρων όπως τα δάση, οι τόποι αλιείας, οι βοσκότοποι και το νερό μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική, βιώσιμη και ισότιμη από αυτών που βρίσκονται στα χέρια ιδιωτών, εφόσον υπάρχουν κανόνες και μηχανισμοί ενδυνάμωσης που να αποτρέπουν τον οποιοδήποτε να αποκομίσει αθέμιτο όφελος.
Πρέπει να δημιουργήσουμε μια οικονομία η οποία να προτάσσει το σύνολο της ύπαρξής μας και η οποία κλίνει προς την αλληλεγγύη με αυτόν τον τρόπο. Είμαστε όλοι συστρατευόμενοι στο πολύτιμο κοινωνικό και οικονομικό έργο παροχής φροντίδας στα παιδιά μας, στους ηλικιωμένους, στους γείτονές μας και στις κοινότητές μας — όχι για τα χρήματα αλλά από την εγγενή μας ικανότητα για αγάπη, φιλία, αμοιβαιότητα, στοργή και συμπόνια. Αναγνωρίστε λοιπόν ότι η αλληλέγγυα οικονομία βρίσκεται παντού γύρω σας και πως τη βιώνετε ήδη. Καλλιεργήστε το καλό μέσα σας και βιώστε την ωραία.
Για να μάθετε περισσότερα για την Αλληλέγγυα Οικονομίας και το παγκόσμιο κίνημα για την υλοποίησή της, επισκεφθείτε τον ιστότοπο http://www.ussen.org.
——————
Από την Emily Kawano, πρώτη δημοσίευση στο Open Democracy.
Μετάφραση από τα αγγλικά: Αρετή Μαθιουδάκη.
