Με αφορμή την ενότητα με τίτλο «Secular Saints» πορτραίτα με γκουάς (είδος νερομπογιάς) σε χαρτόνι, του Δημήτρη Λυκούδη*, μιλάμε μαζί του για να ανακαλύψουμε πώς η τέχνη μπορεί να σχολιάζει και να επαναστατεί απέναντι σε στερεότυπα και κοινωνικές φόρμες.

Η έμπνευση για την σειρά πορτραίτων «Secular Saints» (Κοσμικοί Άγιοι) πως γεννήθηκε;

Έχοντας ζήσει στην Αμερική για αρκετά χρόνια, προσπαθούσα να καθορίσω τον δικό μου ρόλο ως καλλιτέχνη, και ιδιαίτερα ως μετανάστη καλλιτέχνη, και τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσα να συνεισφέρω αυθεντικά στην ευρύτερη συνομιλία που ονομάζεται «καλλιτεχνικό γίγνεσθαι», συμπλέκοντας το παρελθοντικό μου «φορτίο» με το Αμερικανικό μου παρόν.

Όταν μετακόμισα στη Φλόριντα, μου έκανε εντύπωση ο αριθμός και η εντατικότητα των διαφημίσεων των μεγάλων δικηγόρων της περιοχής. Βρίσκονται παντού, σε υπερμεγέθεις αφίσες, σε λεωφορεία, εφημερίδες, τηλεφωνικούς καταλόγους, ραδιόφωνα και τηλεοράσεις. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η παρουσία του (συνήθως χαμογελαστού) φωτογραφικού πορτραίτου τού διαφημιζόμενου, δίπλα στις υποθέσεις στις οποίες ειδικεύεται (πχ. ατυχήματα, διαζύγια, κακουργήματα).

Βρήκα ότι η λειτουργία αυτών των διαφημίσεων, και ειδικά η χρήση της προσωπογραφίας, είναι συναφής με αυτή των εικόνων της βυζαντινής αγιογραφίας, που αποτελεί μέρος του δικού μου παρελθόντος. Είναι και τα δύο λειτουργικά αντικείμενα, δεν προορίζονται ως «καθαρή τέχνη», και η μεσολαβητική τους χρησιμότητα μπορεί να ερμηνευτεί ως άξονας (αιτούμενος-δικηγόρος-δικαιοσύνη και πιστός-Άγιος-σωτηρία). Και τα δύο απεικονίζουν «προσωπικότητες ισχύος» που λειτουργούν ως στερεότυπα επιτυχίας και πρότυπα προς μίμηση.

Η βασική ιδέα για τους «Κοσμικούς Αγίους» είχε γεννηθεί!

Στα έργα σου τα όρια τέχνης και ζωής χάνονται, εξήγησέ μας γιατί το επέλεξες;

Δεν νομίζω ότι υπάρχουν τέτοια όρια, αν κάποιος θέλει να είναι ειλικρινής με τον εαυτό του. Ιστορικά, όλοι οι μεγάλοι τής τέχνης δεν ξεχώρισαν το ένα από το άλλο. Με τα λόγια ενός διάσημου στην περιοχή μας μουσικού της blues, Rock Bottom: “If you don’t live it, you can’t give it” (Αν δεν το ζεις, δεν μπορείς να το δώσεις).

Τι σε οδήγησε να διαλέξεις μεγαλοδικηγόρους; Πώς επηρεάζεται η αμερικανική κοινωνία από αυτού του τύπου τις διαφημίσεις και υπάρχουν παρόμοια παραδείγματα με άλλα επαγγέλματα;

Σαφώς υπάρχουν και άλλα επαγγέλματα που διαφημίζονται με τον ίδιο τρόπο. Ούτως ή άλλως το μάρκετινγκ παίζει καθοριστικό ρόλο εδώ, στις επιλογές του κοινού. Απλώς βρήκα ότι ο ομοιόμορφος τρόπος με τον οποίο παρουσιάζονται οι δικηγόροι (κουστούμι, γραβάτα πάντοτε) και το γεγονός ότι κατά συντριπτική πλειοψηφία είναι λευκοί άνδρες μέσης ηλικίας, δείχνει με τον καθαρότερο τρόπο ποιος φαίνεται να θεωρείται ως πρότυπο κοινωνικής επιτυχίας, ακόμα και σε μια εποχή που ο πλουραλισμός υποτίθεται ότι έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές. Κατ᾽ ουσίαν, για εμένα αυτό το παρουσιαστικό δεν διαφέρει από τη «μπούρκα» που φορούν αναγκαστικά οι γυναίκες στο Αφγανιστάν, ως ένδειξη σωστής διαγωγής. Δεν έχει να κάνει με το συγκεκριμένο άτομο, μόνο το πώς πρέπει να παρουσιάζεσαι όταν εκπληρώνεις έναν συγκεκριμένο ρόλο.

Έχεις εκθέσει τα έργα αυτά και αν ναι πες μας κάποιες αντιδράσεις από το κοινό.

Τα έργα αυτά εκτέθηκαν τον Αύγουστο του 2017 σε ένα τοπικό χώρο τέχνης (Studio 620), και οι αντιδράσεις του κοινού ήταν γενικά καλές. Ήταν για μένα ενδιαφέρον το ότι οι απεικονιζόμενοι ήταν γνωστοί στους περισσότερους, ότι έβλεπαν τους τοπικούς «ηγέτες» με άλλο τρόπο. Μην ξεχνάμε ότι αυτές οι προσωπικότητες έχουν μεγάλη επιρροή τοπικά, και η άμεση αναγνώρισή τους είναι παρόμοια με αυτή του πιστού στην εκκλησιά όταν αναγνωρίζει τον συγκεκριμένο Άγιο. Είδα ότι πολύς κόσμος το διασκέδασε, κάποιοι περιορίστηκαν σε σχόλια για την ποιότητα της απεικόνισης, και πιστεύω ότι όποιος είχε την προδιάθεση πήρε την αφορμή για περεταίρω σκέψη.

Η τέχνη μπορεί να αλλάξει συνειδήσεις, μπορεί να γίνει ένα μέσο αλλαγής;

Πιστεύω ότι η μεγαλύτερη συνεισφορά των εικαστικών τεχνών στην κοινωνία, είναι η δυνατότητα συνεχούς επανερμήνευσης του περιβάλλοντός μας. Κατά εποχή, ιστορικό πολιτισμό, εικαστικό κίνημα και συγκεκριμένο καλλιτέχνη, ο τρόπος ερμηνείας αλλάζει συνεχώς. Σκέψου μόνο με πόσους πολλούς τρόπους έχει ερμηνευτεί για παράδειγμα ένα δέντρο! Ή το ανθρώπινο σώμα! Κάθε τρόπος έχει την δική του ιδιαίτερη ψυχολογική χροιά, και αυτός ο πλουραλισμός αντιπροσωπεύει ουσιαστικά την ελαστικότητα και ευρύτητα του ανθρώπινου πνεύματος.

Αν μεταφέρεις αυτή την ιδέα σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (πχ. πολιτική) θα δεις το λάθος αυτών που σου σερβίρουν έναν μόνο δρόμο (τον «σωστό»!).

Υπάρχει επόμενη ενότητα (project);

Το 2015 άρχισα να ζωγραφίζω απευθείας από τη φύση, και σταδιακά άρχισα να σκέφτομαι το ρόλο που οι απεικονίσεις της παίζουν στη ζωή μας, τον τρόπο με τον οποίο την αντιλαμβανόμαστε ως σκηνικό για το ανθρώπινο «δράμα». Σκοπεύω να κάνω ένα έργο (ή σειρά έργων) που αντιστρέφει αυτή τη δυναμική. Ίδωμεν… η ιδέα είναι ακόμη στην βρεφική φάση…

* Ο Δημήτρης σπούδασε στην Καλών Τεχνών Αθηνών με κατεύθυνση γλυπτική, μελέτησε αγιογραφία και δίδαξε γλυπτική στην Σάμο στο Art School of the Aegean. Μετακόμισε στην Νέα Υόρκη το 2001 όπου εργάστηκε σε χώρους τέχνης και παράλληλα συνέχισε το καλλιτεχνικό του έργο. Το 2010 μετακόμισε στην Φλόριντα και από το 2013 εργάζεται μόνιμα ως σχεδιαστής και προετοιμαστής εκθέσεων στο Museum of Fine Arts St. Petersburg.