Η ιστορική προοπτική
Ακριβώς εκατό χρόνια πριν, ανέλαβε την προεδρία της Κολομβίας ο Marco Fidel Suárez, ο οποίος επινόησε την κατευθυντήρια γραμμή της εξωτερικής πολιτικής που ονομάστηκε Respice Polum («να κοιτάξουμε προς το Πόλο» ή «κοιτώντας βόρεια») ή πιο γνωστό ως Δόγμα Suárez. Από τότε, και με μερικές διακοπές – όπως αυτές του εθνικιστή Gustavo Rojas Pinilla (1953-1957) – και με λιγότερο έντονο τρόπο, κατά την περίοδο του Ernesto Samper (1994-1998), η Κολομβία έχει ενεργήσει υποτασσόμενη στα επεκτατικά συμφέροντα των ΗΠΑ, περιορίζοντας την αυτονομία των διεθνών της σχέσεων. Λίγο πιο πριν η Κολομβία έχασε την κεντροαμερικανική της επαρχία, η οποία ανεξαρτητοποιήθηκε ως Παναμάς, το 1903, γιατί οι ΗΠΑ είχαν ενδιαφέρον για την κατασκευή του καναλιού που ενώνει τους δυο ωκεανούς. Ο ρόλος του Suárez ήταν παράγοντας υψίστης σημασίας για την επικύρωση της Συνθήκης Urrutia-Thompson, που υπεγράφη το 1914, με την οποία χορηγήθηκαν αποζημιώσεις στην Κολομβία για την εδαφική της απώλεια και προσπάθησαν να «ομαλοποιήσουν» τη σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, που είχαν διαταραχθεί, εξ αιτίας της απόσχισης του Παναμά.
Ο νόμος του Chapultepec, το 1945, η υπογραφή της Διαμερικανικής Συνθήκης αμοιβαίας συνδρομής, το 1947 και η δημιουργία του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών το 1948 – ακριβώς στη Μπογκοτά – συνέθεσαν την εφαρμογή του δόγματος Μονρόε, αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, νομιμοποιώντας την ηγεμονία και την παρεμβατική δυνατότητα των ΗΠΑ στην περιοχή.
Με το θάνατο του φιλελεύθερου ηγέτη, Jorge Eliécer Gaitán, συνεχίστηκε ο εσωτερικός πόλεμος.
Το Εθνικό Μέτωπο (1958-1974) και ο εσωτερικός πόλεμος, αποτέλεσαν τη δικαιολογία των πλουτοκρατών συμμάχων των ΗΠΑ ενάντια σε κάθε προοδευτική προσπάθεια ή αριστερή προσπάθεια για να αλλάξουν τα πράγματα. Ο ίδιος στόχος του στρατιωτικού και του πολιτικού ελέγχου, με τη μορφή του αγώνα κατά της διακίνησης ναρκωτικών, οδήγησαν στην Πρωτοβουλία Mérida και το Σχέδιο Κολομβία.
Νέα από το μέτωπο: ο σημερινός κύριος εχθρός των ΗΠΑ
Τον Ιανουάριο του τρέχοντος έτους η διοίκηση Τραμπ δημοσίευσε την ανανέωση της εθνικής στρατηγικής για την ασφάλειά της – μέχρι στιγμής έχει επικεντρωθεί στην «καταπολέμηση της παγκόσμιας τρομοκρατίας» – τοποθετώντας ως κύρια απειλή τους ανταγωνιστικούς της φορείς στην παγκόσμια σκηνή, δηλαδή τη Ρωσία και την Κίνα. Αυτό που θέλει να αποφευχθεί είναι η απώλεια της ηγεμονίας των ΗΠΑ και η άνοδος της Ανατολής ως ο κύριος πλανητικός πόλος.
Οι ΗΠΑ έχουν καταφέρει να βελτιώσουν την γεωπολιτική θέση τους στη Λατινική Αμερική, μετά το κοινοβουλευτικό πραξικοπήματα στις Ονδούρες, στην Παραγουάη και τη Βραζιλία, τη νίκη του Macri και το πολύχρωμο κόμμα στην Παραγουάη, την επανεκλογή του Πινιέρα στη Χιλή, τη δεξιά στροφή του Moreno στο Εκουαδόρ και την αποδυνάμωση της κυβέρνησης του FMLN στο Ελ Σαλβαδόρ. Επιτίθενται στη Βενεζουέλα, τη Νικαράγουα και τη Βολιβία για να εξαλείψουν κάθε ίχνος αντίστασης από την αριστερά στην ηγεμονία τους.
Ωστόσο, η κατάσταση είναι επισφαλής και ασταθής. Στο Περού ήδη έδιωξαν τον Kuczynski, ενώ ο νέος Πρόεδρος Vizcarra βρίσκεται σε αδύναμη θέση. Στη Βραζιλία, ο πραξικοπηματίας Temer δεν έχει λαϊκή έγκριση, το ίδιο συμβαίνει και με τον Juan Orlando Hernández στις Ονδούρες, που επανεκλέχθηκε με δόλιο τρόπο. Στη Γουατεμάλα ζητείται η παραίτηση του Τζίμι Μοράλες. Στο Μεξικό, ο προοδευτικός ρεφορμισμός του López Obrador θα κερδίσει σαφώς τις εκλογές. Στην Αργεντινή, οι ΗΠΑ έχουν εγκαταστήσει ένα νέο οικονομικό προτεκτοράτο μέσα από τα ληστρικά κεφάλαια και το ΔΝΤ, το οποίο προμηνύει μια τεράστια κοινωνική αναταραχή ενόψει και της ήδη εμφανούς οικονομικής και κοινωνικής αποτυχίας του Macri.
Η Κολομβία σήμερα
Στην Κολομβία, μετά τις ειρηνευτικές συμφωνίες, οι στρατιωτικές ενέργειες έχουν μειωθεί, αν και συνεχίζουν οι επιλεκτικές δολοφονίες ηγετών των αγροτών και των κοινωνικών κινημάτων, που πρωταγωνιστούν στην τοπική αντίσταση ενάντια στη φεουδαρχία, στα υπερσχέδια εξόρυξης και τις νέες υποδομές.
Επιπλέον, η Κολομβία παραμένει ο κορυφαίος πάροχος ναρκωτικών στην αγορά των ΗΠΑ, έχοντας αυξήσει την έκταση της καλλιέργειας της κόκας τα τελευταία χρόνια, παρά τις ευρύτερες διαδικασίες ψεκασμού, το θεσμικό πόλεμο και τον πόλεμο των δασών. Όλα αυτά δείχνουν τουλάχιστον το μέγεθος της αναποτελεσματικότητας των συγκεκριμένων πολιτικών. Ή ίσως, ότι οι αδήλωτες προθέσεις πίσω από αυτά τα σχέδια δεν είχαν ποτέ στόχο την αποτελεσματική μείωση του εμπορίου ναρκωτικών.
Πέρα από τη στατιστική ακρίβεια ή όχι αυτών των πολιτικών, η συγκεκριμένη αποτυχία τους αποτελεί ένα ευνοϊκό επιχείρημα για τη συνέχιση της στρατιωτικής δράσης και των παρεμβάσεων για την προστασία της ασφάλειας των ΗΠΑ στην επικράτεια της Κολομβίας. Κατά την τελευταία επίσκεψη στην Κολομβία του πρώην πλέον Γραμματέως του κράτους, Rex Tillerson, η κυβέρνηση της Κολομβίας δήλωσε την προθυμία της να σχηματίσει μαζί με τις ΗΠΑ κοινή ομάδα εργασίας για την αντιμετώπιση της διακίνησης των ναρκωτικών. Οι ΗΠΑ, από την άλλη, ανακοίνωσαν την ανανέωση της συνεργασίας – ενός είδους συνέχειας του Σχεδίου Κολομβία, που είχε συσταθεί κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του συντηρητικού Pastrana – για πέντε ακόμη χρόνια.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο πρόσφατα βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης Πρόεδρος Σάντος, προώθησε πρόσφατα την Κολομβία ως παγκόσμιο εταίρο του ΝΑΤΟ, προσφέροντας τη χώρα ως πρωτεύουσα της Συμμαχίας στη Νότια Αμερική.
Σε περιφερειακό επίπεδο, η Κολομβία έχει αναστείλει τις δραστηριότητές της στην UNASUR και ανοιχτά συνωμοτεί εναντίον της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης της Βενεζουέλας, μαζί με πυρήνα δώδεκα ακόμα χωρών που αποτελούν την ομάδα της Λίμα.
Επομένως, τι σημαίνει το αποτέλεσμα του δεύτερου γύρου για την περιοχή;
Αν δει κανείς σήμερα τον χάρτη με τις κυβερνήσεις, η Καραϊβική και η Λατινική Αμερική είναι κομματιασμένες, διαιρεμένες από την επιρροή των ΗΠΑ, την προπαγάνδα των συγκεντρωτικών Μέσων Ενημέρωσης και ένα μείγμα βολεμένων και καιροσκόπων σε κάθε χώρα που αρνούνται να αισθανθούν αλληλέγγυοι με τους τομείς του πληθυσμού που δεν έχουν πλέον τίποτα ή διακρίνονται στην πλειονότητά τους επειδή είναι πολυφυλετικοί, μαύροι ή ιθαγενείς.
Στο πλαίσιο αυτό, και από την άποψη της εξωτερικής πολιτικής, ο θρίαμβος του Iván Duque αντιπροσωπεύει μια ενίσχυση της τρέχουσας πολιτικής ηγεσίας της Κολομβίας, που υπάγεται στις ΗΠΑ, την αύξηση του κινδύνου αναζωπύρωσης της εσωτερικής κοινωνικής σύγκρουσης και τη δέσμευση της Κολομβίας για συμμετοχή σε στρατιωτική δράση εναντίον της Βενεζουέλας αλλά και άλλων περιοχών του πλανήτη.
Η εκλογή (επιλογή) του Duque από εκείνους που την υποστηρίζουν, προμηνύει τη μονιμότητα των στρατευμάτων των ΗΠΑ και τη χρήση Κολομβιανών βάσεων από τις ΗΠΑ, την επιβράδυνση των διαδικασιών της δημόσιας κυριαρχίας. Θέτει σε κίνδυνο τη Διακήρυξη της Λατινικής Αμερικής ως Ζώνη Ειρήνης, όπως αυτή επιτεύχθηκε κατά τη συνεδρίαση της CELAC το 2014.
Ο Duque θα είναι ένας αδύναμος Πρόεδρος στα χέρια της ολιγαρχίας και οι κομματοκρατούμενες δυνάμεις θα βρίσκονται στην υπηρεσία του, με αποτέλεσμα την όξυνση του νεοφιλελευθερισμού και τη συγκέντρωση της ιδιοκτησίας γης, των χρηματοδοτήσεων και των μέσων μαζικής ενημέρωσης, απομακρύνοντας κάθε δυνατότητα περιορισμού ή μείωσης των τεράστιων ανισοτήτων.
Εν κατακλείδι, από γεωπολιτική άποψη, όλα δείχνουν ότι ο νέος Πρόεδρος θα συνεχίσει με την πολιτική του «ενός κόμματος με δύο κεφαλές», θα είναι δηλαδή απλώς ένας δορυφόρος αμερικανικών συμφερόντων στη Λατινική Αμερική.
Ο Petro, που υποστηρίζεται από μεγάλο μέρος του προοδευτικού τόξου της Κολομβίας – και ιδιαίτερα των γυναικών και των νέων, που αποτελούν σπονδυλική στήλη του ακτιβισμού για την ειρήνη – θα αποτελούσε μια ισχυρή ώθηση για να διατηρήσει η χώρα τα οφέλη της από τις ειρηνευτικές συμφωνίες και τη δυνατότητα μιας προοδευτικής συμφιλίωσης. Θα ήταν η προοδευτική κυβέρνηση που έλειπε από την Κολομβία, τη στιγμή που άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής προχωρούν προς την ένταξη και τις κοινωνικές βελτιώσεις, έχοντας επικεφαλής ηγέτες όπως ο Lula, ο Cristina ο Nestor Kirchner, ο Correa και ακόμα πιο σημαντικές μορφές όπως ο Chávez και ο Evo.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι στο δεύτερο γύρο κέρδισε η συνέχεια της κομματοκρατίας, που βρίσκεται σε αγαστή συμμαχία με τα ηγεμονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, την οπισθοδρομική εκκλησία και τη διαχείριση της κυβέρνησης των ΗΠΑ. Κέρδισε ο υποψήφιος της ολιγαρχίας και της οπισθοδρόμησης.
Αλλά τα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι υπάρχει ένας σημαντικός τομέας των πολιτών που θέλει μια διαφορετική Κολομβία. Με αυτή την έννοια, οι οκτώ εκατομμυρίων ψήφοι που ελήφθησαν είναι μια ισχυρή φωνή που νομιμοποιεί τον Gustavo Petro ως ηγέτη της αντιπολίτευσης, ο οποίος μαζί με τους πολίτες και την κοινωνική αλλά και αγροτική αντίσταση θα προσπαθήσουν να δυσκολέψουν τη νέα κυβέρνηση στην υλοποίηση του προγράμματός της. Αυτό πιθανόν να καταστεί εμφανές στην εδαφική κατασκευή και στις μελλοντικές δημοτικές και εθνικές εκλογές. Η εξουσία δεν έχει εξασφαλίσει το μέλλον της.
Οι εκλογές στην Κολομβία έδειξαν πως η διαδρομή προς μια πιο ανθρώπινη Λατινική Αμερική περνά μέσα από τη σύνθεση των αριστερών ανθρωπιστικών δυνάμεων και του κοινωνικού προοδευτισμού στην προσπάθεια δημιουργίας έργων ανακαίνισης και μετασχηματιστού, όπου εξέχοντα ρόλο θα έχουν οι γυναίκες και η νεολαία.
