Πέντε μήνες από την θέση σε ισχύ της νομοθεσίας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, η οποία έβαλε τα πρώτα θεμέλια για την απόδοση θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών για μία μειονότητα που αιώνες υπήρξε αόρατη, παραβιάζονταν θεμελιώδη της δικαιώματα και ζούσε στον στιγματισμό. Πέντε μήνες που μπορεί να θεωρούνται λίγοι για αναλυτικές εκτιμήσεις, ωστόσο όμως μπορούν να μας δώσουν μία πρώτη ασφαλή εικόνα για την εφαρμογή του.
Η πρώτη διάσταση αφορά την διαδικασία που παραμένει η ίδια που υπήρχε και προ του ν. 4491/2017: δικαστική, μέσω του Άρθρου 782 του ΚΠολΔ, της εκούσιας δικαιοδοσίας.
Η εικόνα που προκύπτει από την εμπειρία δεικνύει ότι οι δικάσιμοι που δίνονται –ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα και ακόμη πιο συγκεκριμένα στην Αθήνα – είναι μετά από πάρα πολλούς μήνες, με αποτέλεσμα η διαδικασία να μην υπάρχει πιθανότητα να ολοκληρωθεί πριν κλείσει ένας χρόνος. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα τα τρανς πρόσωπα θα ζουν με ανασφάλεια, ευάλωτα σε διακρίσεις, χωρίς να διασφαλίζεται η επιταγή του Συντάγματος ότι κάθε πρόσωπο μπορεί να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του. Διαδικασίες αργές, χρονοβόρες και αν λογαριάσει κανείς το σύνολο των διαδικασιών έως ότου να αλλάξουν όλα τα έγγραφα, ιδιαίτερα γραφειοκρατικές.
Επιπλέον, όμως και κοστοβόρες, καθώς μόνο τα γραμμάτια που πρέπει να πληρωθούν –χωρίς να λογαριάσουμε την αμοιβή δικηγόρου– κοστίζουν κάποιες εκατοντάδες ευρώ, που είναι ιδιαίτερα δυσβάστακτο κόστος για μία μειονότητα ανθρώπων που βιώνει αποκλεισμό από τον χώρο της εργασίας. Δημιουργεί έτσι δύο ταχύτητες τρανς ανθρώπων: εκείνων που μπορούν να ανταποκριθούν στο βαρύ αυτό κόστος και εκείνων που αδυνατούν να ανταπεξέλθουν και παραμένουν με έγγραφα που δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική τους ταυτότητα. Δημιουργεί διακρίσεις με βάση την οικονομική κατάσταση.
Παραβίαση της ιδιωτικής ζωής
Ακόμη, επειδή πολύ λόγος γίνεται για το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό, ούτε και σε αυτό ανταποκρίνεται, καθώς όταν η μεταβολή των εγγράφων ενός προσώπου κρίνεται από την έδρα ενός δικαστηρίου, το πρόσωπο ετεροπροσδιορίζεται.
Το κερασάκι στην τούρτα έρχεται με την κακή εφαρμογή του νόμου, από τα Ειρηνοδικεία. Συγκεκριμένα, ο ν. 4491/2017 απαιτεί ότι η διαδικασία γίνεται σε ιδιαίτερο γραφείο χωρίς δημοσιότητα. Η εμπειρία από την εφαρμογή του νόμου, λέει ότι σχεδόν σε κανένα Ειρηνοδικείο της χώρας η διαδικασία δεν έγινε σε ιδιαίτερο γραφείο, ενώ πριν λίγες ημέρες δόθηκε στη δημοσιότητα από το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών καταγγελία δύο τρανς αντρών που η Ειρηνοδίκης παρ’ όλες τις επισημάνσεις των προσώπων και της εξουσιοδοτημένης δικηγόρου τους, η συνεδρίαση έγινε δημόσια κατά παράβαση της κείμενης νομοθεσίας.
Συμπέρασμα
Η δικαστική διαδικασία από μόνη της είναι απαραίτητο να αναθεωρηθεί και να ακολουθηθούν εξωδικαστικές διαδικασίες, που άλλωστε είναι οι μόνες που ανταποκρίνονται στην Απόφαση 2048(2015) του Συμβουλίου της Ευρώπης που επιτάσσει διαδικασίες απλές, γρήγορες, με βάση τον αυτοπροσδιορισμό, προσβάσιμες σε όλα τα πρόσωπα χωρίς διακρίσεις με βάση –ανάμεσα στα υπόλοιπα–, με βάση την οικονομική κατάσταση. Αντίθετα οι δικαστικές διαδικασίες είναι πολύ χρονοβόρες, καθόλου απλές, δεν είναι προσβάσιμες σε όλους (ιδιαίτερα για τα τρανς πρόσωπα που βρίσκονται σε οικονομική αδυναμία και αυτά είναι πολλά), ούτε είναι με βάση τον αυτοπροσδιορισμό, ενώ έχουν παρατηρηθεί πολλές περιπτώσεις που τα Ειρηνοδικεία δεν τηρούν την διάταξη που διασφαλίζει την προστασία των τρανς προσώπων από τη δημόσια διαδικασία που παραβιάζει την ιδιωτική τους ζωή.
Συγκεκριμένες περιπτώσεις
Είναι όμως μόνο η δικαστική διαδικασία πρόβλημα; Ήδη μέσα σε πέντε μήνες έχουν γίνει αιτήματα μεταβολής της ληξιαρχικής πράξης γέννησης ως προς το φύλο και το κύριο όνομα: μίας τρανς γυναίκας που είναι έγγαμη και έχει παιδί για τη μεταβολή τόσο των δικών της εγγράφων όσο και του παιδιού της ώστε να μην παραβιάζεται η οικογενειακή τους ζωή, δύο μη δυαδικών προσώπων για τρίτη καταχώριση φύλου και δύο τρανς γυναικών, μίας αιτούσας διεθνούς προστασίας και μίας που έχει προσφυγικό στάτους.
Στην πρώτη περίπτωση των εγγάμων τρανς προσώπων η νομοθεσία απαγορεύει ρητά την μεταβολή των εγγράφων τους, ενώ επίσης ρητά δεν επιτρέπει την μεταβολή της ληξιαρχικής πράξης γέννησης των παιδιών τους ώστε να απεικονίζεται το πραγματικό φύλο των γονέων τους, και εκκρεμεί η απόφαση. Τα εξαιρεί ρητά με αντισυνταγματικό τρόπο, γεγονός που είχε άλλωστε επισημανθεί και από την Επιστημονική Επιτροπή της Βουλής. Στην δεύτερη περίπτωση, των μη δυαδικών προσώπων, στην πρώτη υπόθεση που έχει εκδοθεί απόφαση, το δικαστήριο αποφάσισε να μεταβάλει το κύριο όνομα του προσώπου αποδεχόμενο ως χαρακτηριστικό στοιχείο της προσωπικότητάς του την μη δυαδική ταυτότητά του και επομένως αυτή η νομολογία (Απόφαση 67/2018, Ειρ. Αμαρουσίου) πρέπει να εναρμονιστεί με την κείμενη νομοθεσία με ρητή διάταξη που θα προβλέπει δυνατότητα τρίτης καταχώρισης φύλου και για τα μη δυαδικά πρόσωπα, ενώ στην τρίτη περίπτωση εκκρεμούν οι αποφάσεις.
Αναθεώρηση δικαστικής διαδικασίας
Όλα τα παραπάνω, αποδεικνύουν ότι η νομοθεσία της χώρας μας για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου έθεσε μεν τα θεμέλια για την αναγνώριση των δικαιωμάτων των τρανς ανθρώπων, έκανε τα τρανς πρόσωπα ορατά, όμως τόσο η δικαστική διαδικασία, όσο και οι περιοριστικές προϋποθέσεις και η έλλειψη ρητών διατάξεων που περιγράφηκε παραπάνω, απέχουν από το να ικανοποιούν τις πραγματικές ανάγκες των τρανς και φυλοδιαφορετικών ανθρώπων.
Ιδιαίτερα και πρώτιστα η Πολιτεία πρέπει να αναλάβει μία θαρραλέα πρωτοβουλία για την αναθεώρηση της δικαστικής διαδικασίας.
—————————–
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Η Εποχή Κυριακή, 8 Απριλίου 2018.
