Η τελευταία συλλογή εθνικών αναφορών του δικτύου AIDA σε σχέση με την Κύπρο, αναδεικνύει σημαντικά θέματα ως προς τις διαδικασίες παροχής ασύλου, τις συνθήκες υποδοχής, κράτησης και θεμάτων που άπτονται διεθνούς προστασίας. Μεταξύ των ευρημάτων υπάρχουν σημαντικά κενά στη διαδικασία παροχής ασύλου ενώ έχουν χειροτερέψει οι συνθήκες υποδοχής και «κράτησης».
Ας ρίξουμε πρώτα όμως μια ματιά στα νούμερα. Η Κύπρος δέχθηκε 4.582 αιτούντες άσυλο το 2017, προερχόμενους κυρίως από τη Συρία. Το EASO ανέθεσε σε 4-8 ειδικούς να βοηθήσουν την Κυπριακή Υπηρεσία Ασύλου, κυρίως ως προς τη διαδικασία της πραγματοποίησης προσωπικών συνεντεύξεων με τους αιτούντες, σε συμφωνία με τον κυπριακό Νόμο και την Υπουργική απόφαση που δημοσιεύθηκε το 2017.
Η Επιτροπή Προσφυγών Ασύλου εξακολουθεί να εξετάζει τις αιτήσεις σε δεύτερο βαθμό, παρόλο που θα έπρεπε να έχει σταματήσει να εργάζεται από το 2015, κατόπιν της μεταρρύθμισης που υπέστη. Έτσι αντιμετωπίζοντας μεγάλες ελλείψεις προσωπικού, εξαιτίας της αποδυνάμωσής της που ήταν η πολιτική στρατηγική, η συσσώρευση υποθέσεων που αναμένουν να εξεταστούν (backlog) ανεβαίνει και μάλιστα διπλασιάστηκε από πέρσι, από 650 σε 1123 υποθέσεις (στοιχεία τέλους 2017).
Άλλα σημαντικά κενά στη διαδικασία αιτήσεων ασύλου περιλαμβάνουν: ανεπαρκή ενημέρωση των ανθρώπων ως προς τη διαδικασία ασύλου, έλλειψη δωρεάν νομικής βοήθειας στον πρώτο βαθμό και αναποτελεσματικής πρόσβασης σε νομική βοήθεια και εκπροσώπηση κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας, ελλιπή νομική εκπροσώπηση των ασυνόδευτων παιδιών και ανεπαρκείς διαδικαστικές εγγυήσεις για ανθρώπους με ιδιαίτερες ευαλωτότητες.
Οι συνθήκες υποδοχής της κοινότητας συνεχίζουν να μην μπορούν να παρέχουν αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, παρά τις διαρκείς κριτικές που έχουν διατυπωθεί από μη κυβερνητικές οργανώσεις και την Ύπατη Αρμοστεία. Χειροτερεύουν δε σε σχέση με τις συνθήκες υποδοχής και την ικανότητα, στη συνέχεια, των αιτούντων να καταφέρουν να έχουν πρόσβαση έγκαιρα σε στέγη εντός της κοινότητας. Οι συνθήκες στο κέντρο υποδοχής της «Κοφινού» χειροτέρεψαν εντός του 2017, ενώ πρόσφατα καταγράφηκαν και εξεγέρσεις.
Στα τέλη του 2017, οι πρώτες εντολές κράτησης βάσει του νόμου για τους πρόσφυγες δημοσιεύθηκαν από την εισαγωγή του άρθρου τον Οκτώβριο του 2016. Πρόκειται για διοικητικές εντολές και όχι δικαστικές αποφάσεις. Όλες οι αναθεωρημένες αποφάσεις κράτησης περιλαμβάνουν μόνο τη σχετική νομική διάταξη, δηλαδή την κράτηση με βάση το τεκμήριο ότι ο αιτών απλώς επιθυμεί να αποφύγει τις διαδικασίες επιστροφής. Μολονότι αναφέρεται ότι έχει πραγματοποιηθεί ατομική εξέταση του αιτήματος, δεν υπάρχουν συγκεκριμένα γεγονότα ή λόγοι κράτησης ή οποιαδήποτε άλλη αναφορά, αιτιολόγηση ή πορίσματα μιας μεμονωμένης αξιολόγησης. Επιπλέον, η εντολή κράτησης αναφέρεται σε “αντικειμενικά κριτήρια” αλλά δεν υπάρχει καμία αναφορά ή ανάλυση σχετικά με αυτά τα αντικειμενικά κριτήρια και τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζονται ή δικαιολογούνται σε μεμονωμένες περιπτώσεις.
Η εξέλιξη αυτή σημαίνει επίσης ότι ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που βρίσκονται υπό κράτηση και η διάρκεια της κράτησής τους θα αυξηθεί σταδιακά κατά την προσεχή περίοδο. Κατά τους δύο πρώτους μήνες εφαρμογής, ο αριθμός των αιτούντων άσυλο σε κράτηση αυξήθηκε από κατά μέσο όρο 40 άτομα σε 60, ενώ η διάρκεια αυξήθηκε από κατά μέσο όρο 1,5 μήνα σε 3-4 μήνες και υπολογίζεται, βάσει ενδείξεων, ότι οι αιτούντες άσυλο ίσως να τελέσουν τελικά υπό κράτηση για όλη τη διάρκεια της εξέτασης του αιτήματός τους για παροχή ασύλου.
