Στην Τουρκία – και ίσως μόνο εκεί – η εθνική ταυτότητα αποτελεί θέμα εθνικής ασφάλειας. Γι’ αυτό και μέχρι πρότινος, τα ληξιαρχικά αρχεία του πληθυσμού της Τουρκίας ήταν κλειστά, οι λεπτομέρειές τους εθνικό μυστικό. Ο Hrant Dink, εκδότης της Αρμενόφωνης εφημερίδας Agos, έγραψε το 2004 ότι η Sabiha Gokcen, η πρώτη γυναίκα πιλότος της Τουρκικής Αεροπορίας, ήταν Αρμένικης καταγωγής. Εξαιτίας αυτού του άρθρου, ο Dink ξεκίνησε να ερευνάται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Το 2007 βρέθηκε δολοφονημένος έξω από το γραφείο του.

Το παράδειγμα του Dink αντικατοπτρίζει γιατί τα αρχεία του πληθυσμού ήταν μυστικά. Η εθνική ταυτότητα ανέκαθεν αποτελούσε ευαίσθητο θέμα για τους Τούρκους. Ένας από τους λόγους της μυστικότητας αυτής ήταν να αποκρυφτεί το μεγάλο κομμάτι Αρμενίων, Ελλήνων και Εβραίων που προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ και ζουν ακόμα στην Τουρκία, και φυσικά, για να αποφευχθεί η αμφισβήτηση της καθαρής «Τουρκοσύνης». Ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας και πρώτος της Πρόεδρος, έχει περάσει στο σύνταγμα τον ορισμό της Τουρκοσύνης ως «οποιοσδήποτε ανήκει στο Τουρκικό κράτος ως πολίτης». Οι Τούρκοι γαλουχούνται με την αντίληψη ότι έχουν μια εθνική ταυτότητα καθαρή από φυλετικές μειονότητες ή αμφίβολης γενεαλογίας.

Όμως περίπου ενάμιση μήνα πριν, στις 8 Φεβρουαρίου, τα ληξιαρχικά αρχεία του πληθυσμού άνοιξαν επίσημα για το κοινό μέσα από μια online γενεαλογική βάση δεδομένων, στην οποία οι Τούρκοι πολίτες μπορούσαν ελεύθερα να μπουν και να αναζητήσουν τους προγόνους και την καταγωγή τους. Το σύστημα ‘έπεσε’ μέσα σε λίγες ώρες, λόγω του τεράστιου αριθμού ανθρώπων οι οποίοι έσπευσαν να μάθουν την καταγωγή τους, ωστόσο επανήλθε μια εβδομάδα αργότερα. Υπολογίζεται ότι περίπου 8 εκατομμύρια Τούρκοι ζήτησαν το γενεαλογικό πιστοποιητικό τους, αριθμός που αναλογεί στο 10 τις εκατό του πληθυσμού. Το άνοιγμα των αρχείων είναι διφορούμενο και αμφιλεγόμενο, τόσο για τις επιπτώσεις του στην εθνική συνοχή όσο και για την αιτία που η Τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να το κάνει τώρα.

Μέχρι τώρα η καταγωγή πολλών Τουρκικών οικογενειών αποτελούσε κοινό μυστικό. Οι άνθρωποι συζητούσαν για τους προγόνους τους, αλλά όχι δημόσια. Κατά την εκδίωξη και την γενοκτονία των Αρμενίων, πολλές χριστιανικές οικογένειες προκειμένου να γλυτώσουν προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ και απέκτησαν μουσουλμανικά ονόματα. Δεκάδες χιλιάδες Αρμένισες παντρεύτηκαν μουσουλμάνους, και τα παιδιά τους μεγάλωσαν ως μουσουλμάνοι και θεωρούσαν τους εαυτούς τους Τούρκους παρά το γεγονός ότι ήταν μισοί Αρμένιοι. Το ίδιο συνέβη και με πολλούς Έλληνες και Εβραίους. Ο προσηλυτισμός στην Τουρκία κουβαλούσε πάντα ένα στίγμα που δεν μπορούσε να σβηστεί.

Ο ίδιος ο Ερντογάν είχε παραπονεθεί πως «μας κατηγορούν ότι είμαστε Εβραίοι, Αρμένιοι ή Έλληνες», δήλωση που αντικατοπτρίζει το σκεπτικό της τουρκικής κοινωνίας. Έτσι πολλοί φοβούνται πως τα στοιχεία των γενεαλογικών αρχείων μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον στιγματισμό ορισμένων ανθρώπων και πολιτικές σκοπιμότητες. Σύμφωνα με το Al-Monitor, η εφημερίδα Agos είχε δημοσιεύσει το 2003 πως η Τουρκική κυβέρνηση κωδικοποιούσε μυστικά τις μειονότητες: Οι Έλληνες είχαν τον κωδικό 1, οι Αρμένιοι 2 και οι Εβραίοι 3.

Γιατί λοιπόν η Τουρκία αποφάσισε να κοινοποιήσει τώρα τα αρχεία; Η συσπείρωση των Τούρκων γύρω από την εθνική τους ταυτότητα ενισχύει το αίσθημα του εθνικισμού και το αίσθημα των διαφόρων απειλών που εκτρέφει ο Ερντογάν στη χώρα. Αυτός είναι και ο λόγος που τα στοιχεία των αρχείων μπορεί να είναι και αμφισβητήσιμα. Ο δημοσιογράφος Serdar Korucu αναφέρει στο Al-Monitor πως «αν το είχαν κάνει αυτό λίγα χρόνια πριν όταν γινόμασταν πιο ανεκτικοί, οι θεωρίες συνομωσίας δεν θα ήταν τόσο έντονες όσο είναι σήμερα που το κράτος πιστεύει ότι παλεύουμε για την ύπαρξή μας. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο η Τουρκία αναζωογονεί το πνεύμα του Πολέμου της Ανεξαρτησίας», προκειμένου να εμπνεύσει τον πατριωτισμό και την συναίνεση με την κυβέρνηση.

Το θέμα της “καθαρής” εθνικής ταυτότητας είναι βέβαια ζητούμενο για όλα τα κράτη, ωστόσο τα “εθνικά κράτη” δεν υφίστανται. Ο δημοσιογράφος Max Fisher των New York Times αναφέρει πολύ σωστά στην στήλη του The Interpreter ότι “η εθνική ταυτότητα είναι ο μύθος που έχτισε τον μοντέρνο κόσμο”. Πολλές φορές η εθνική ταυτότητα κατασκευάζεται από τις κυβερνήσεις προκειμένου να δικαιολογήσουν την άσκηση κυριαρχίας τους σε κάποια εδάφη μέσα σε, κατά τα άλλα, αυθαίρετα σύνορα. Αυτή η ταυτότητα έπειτα ντύνεται με μυθολογία και συμβολισμούς ώστε η ενότητα των εκάστοτε εδαφών να φαντάζει αιώνια και αναπόφευκτη.

Η δημοσιοποίηση των γενεαλογικών αρχείων των Τούρκων σίγουρα μπορεί να έχει επικίνδυνες συνέπειες, κυρίως λόγω της ιδιαίτερης σημασίας που έχει για την τουρκική κοινωνία η εθνική τους ταυτότητα. Ορισμένοι περήφανοι για την καθαρόαιμη τουρκική καταγωγή τους, μαθαίνουν ξαφνικά ότι προέρχονται από χριστιανικές οικογένειες, ή ότι έχουν Αρμένιους παππούδες και γιαγιάδες, όταν το κράτος τους υποχρεώνει να πιστέψουν ότι η Αρμένικη γενοκτονία δεν έγινε ποτέ. Όπως άλλωστε σημειώνει και ο Korucu στο Al-Monitor, όλοι θυμούνται τον διευθυντή της Τουρκικής Ιστορικής Κοινότητας (Turkish Historical Society) να απειλεί τις μειονότητες το 2007 λέγοντας πως «Μην με εξοργίζετε. Έχω λίστα με τους προσηλυτισμένους και μπορώ να την αποκαλύψω στους δρόμους και τα σπίτια τους». Ο διευθυντής αργότερα έγινε πολιτικός στο δεξιό κόμμα Εθνικιστική Δράση (Nationalist Action).

 

————————-

Για τη συγγραφέα: Η Σμαρώ Μακροπούλου, 24 ετών, είναι δημοσιογράφος και απόφοιτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καβάλα και είναι κάτοχος μεταπτυχιακού με ειδίκευση στη Δημοσιογραφία Κρίσεων και Κινδύνου. Ερευνά τα ανθρώπινα δικαιώματα, την προσφυγική κρίση και θέματα της Μέσης Ανατολής.