Γιάννης Τσουλόγιαννης: Περιμένω, θέλει το χρόνο του μόλις βάλω χορδές, είναι η στιγμή που τα όργανα ασκούν δυνάμεις

Αναστοχασμός* η πράξη των χεριών. Στο οργανοποιΐο του Γιάννη Τσουλόγιαννη. Εδώ, η εργασία του χεριού στα ξύλα στην επανάληψή της οξύνει τη λογική, εμπιστεύεται τη διαίσθηση και έτσι δημιουργεί τη μορφή. Σκάφος, καπάκι, μανίκι, μπράτσο, κόρσο, τα μικρά μέρη ενός λαϊκού μουσικού οργάνου με τα οποία ο οργανοποιός εμπλέκεται σε διάλογο για χάρη του οργάνου που κατασκευάζει. Αυτή η προσοχή στο μικρό που συνθέτει το όλον, και ιδιαίτερα στη λεπτομέρεια του μικρού μέρους, με συγκινεί στο εργαστήρι του οργανοποιού Γιάννη Τσουλόγιαννη στη Μαγούλα Σπάρτης.

«Ένα κομμάτι να μη δουλεύει, όλο το σχέδιο μπορεί να στραβώσει», λέει ο ίδιος. «Πρέπει να έχεις τεταμένη την προσοχή σου. Το λάθος μπορεί να μην είναι αναστρέψιμο. Εκεί που το γυρίζεις το ξύλο και το στρίβεις και λες τώρα είμαι έτοιμος, ακούς ένα κρακ…κι αν είναι σε μπουζούκι εντάξει, αν σου σπάσει το πλαϊνό μιας κιθάρας που είναι σετ με το άλλο πλαϊνό, τι κάνεις;»

Απόσταγμα πρακτικής η οργανοποιΐα;
Είναι σύνθετο. Έχει πολλά σκέλη. Το ένα σκέλος το ξυλουργικό, να φτιάξω κάτι με τα χέρια μου. Το άλλο η οργανοποιΐα που σχετίζεται με τον ήχο. Πνευματική διαδικασία και μετά χειρονακτική. Και μεράκι. Μεράκια από τη στιγμή που θα βρεις το σωστό κομμένο ξύλο, μέχρι τη στιγμή που θα το κάνεις όργανο. Μεράκι με την ιστορία του οργάνου. Μεράκι με τη φυσική ο ήχος του. Με τη χημεία τα βερνίκια. Με τη γραφιστική το σχέδιο, με τη γεωμετρία και πολλά άλλα. Διάφορες επιστήμες, όλες μαζεμένες βγαίνουν πάνω στο όργανο.

Μετράς 20 χρόνια στην οργανοποιΐα. Να σε λέω «μάστορα»;
Έχω πολύ χρόνο κατασκευής να διανύσω ακόμη. Η πράξη τα δείχνει όλα. Πιστεύω το ομηρικό που λέει ότι δεν φτάνουν μόνο τα λόγια χρειάζονται και πράξεις. Στην κατασκευή μουσικών οργάνων αυτό είναι κανόνας. Πέρα από τη θεωρία έχουμε την πράξη.
Όταν έχω ελεύθερο χρόνο, τον διαθέτω στην κατασκευή. Κυρίως μπουζούκια, κιθάρες, ταμπουράδες και λαούτα. Με ενδιαφέρει και η λειτουργική αποκατάσταση. Κάτι είναι διαλυμένο και εσύ του δίνεις ζωή. Ακολουθείς τη γραμμή του μάστορα. Τα βερνίκια, τις κόλλες, τα πάντα. Δεν κάνεις νεωτερισμούς. Βλέπεις! Είναι ωραίο να βλέπεις τις γραμμές του μάστορα που από τα χέρια του δημιουργήθηκε το μουσικό όργανο. Βλέπεις τη φθορά του οργάνου και καταλαβαίνεις πώς το έπαιζε ο μουσικός.

Όργανο έκφρασης συναισθημάτων το κάθε μουσικό όργανο ακολουθεί την πορεία του μέσα στο χρόνο και το χώρο και κάποια στιγμή φτάνει στα χέρια σου. Το αποκαθιστάς λειτουργικά και του δίνεις χρόνο ζωής ακόμα. Μαθητεία στο χρόνο τα όργανα των σπουδαίων κατασκευαστών. Κράτησα στα χέρια μου μπουζούκι του Επαμεινώνδα Σταθόπουλου από το 1922. Απαράμιλλη τέχνη. Έχει φτάσει στα χέρια μου αντίγραφο από ένα μπουζούκι του Ζοζέφ Τερζιβασιάν. Αρμένης, κατασκεύαζε για όλους, τον Τσιτσάνη, τον Χιώτη. Επισκεύασα ένα τέτοιο όργανο και κράτησα τα μέτρα, τη διακόσμηση, τα πάντα. Έχω κρατήσει επίσης τα μέτρα ενός μπουζουκιού του Δημήτριου Μουρτζίνου που πέθανε το 1933. Ουσιαστικά έτσι υπάρχει μία συνέχεια.

Τι κάνει κάποιον «μάστορα»;
Η προσέγγιση, η αισθητική και ο άνθρωπος. Πάνω από όλα είναι ο άνθρωπος.

Πώς σε κέρδισε η οργανοποιΐα;
Από παιδί έφτιαχνα με τα χέρια μου πράγματα. Μάζευα χαλασμένα ποδήλατα και τα συναρμολογούσα. Είχα φτάσει να έχω εφτά ποδήλατα. Στα 18 μου χρόνια, θέλησα όργανο και δεν είχα λεφτά να το αγοράσω. Είπα, θα το φτιάξω μόνος μου. Έφτιαξα ένα τζουρά. Το έχω, όπως το είχα κάνει τότε. Δεν το έχω πειράξει. Θα μπορούσα να το βελτιώσω. Αλλά είπα «άστο!».
Έτσι ξεκίνησα. Δεν μου έδειξε κανείς. Μόνο μια αρχή ο Κώστας ο Κοτζαμπόπουλος. Δοκιμή και λάθος. Αυτά ήταν κυρίως οι δάσκαλοί μου. Ο πρώτος μου τζουράς έβγαλε ήχο. Το δεύτερο ήταν δράμα, και λογικό γιατί πήραν τα μυαλά μου αέρα. Δεν είχα πρόσβαση στην πληροφορία μέσω διαδικτύου όπως συμβαίνει σήμερα. Βιβλιογραφία δεν υπήρχε. Διέλυσα κάνα δύο μπουζούκια να δω πως ήταν φτιαγμένα και έτσι εξελίχθηκε η ιστορία. Δοκιμή και λάθος. Στο τέλος, καταλαβαίνεις. 43 χρονών σήμερα κι ακόμη μαθαίνω. Όπως είχε πει ένας σπουδαίος Ισπανός μάστορας: «Μια ζωή δεν είναι αρκετή».

Τι σε συγκινεί στα όργανα που κατασκευάζεις;
Να καλύπτουν όλες τις αισθήσεις.
Να το βλέπεις και να ικανοποιείσαι, να λες: «Τι ωραίο πράγμα!».
Να το πιάνεις, να το χαϊδεύεις να έχει ωραίες γραμμές, να μην σου κόβει τα χέρια.
Να το ακούς ωραία και να σου ανοίγει την όρεξη να πίνεις και κανένα ποτήρι.
Στο μπουζούκι με συγκινεί η τεράστια παράδοση που έχει και το κέφι που βγάζει. Στην κιθάρα οι απεριόριστες εκφραστικές δυνατότητες της, το ότι «χωράει» παντού. Στο λαούτο το αρχετυπικό του. Ο ταμπουράς είναι το μουσικό όργανο που με τραβάει πολύ ως πρόδρομος του μπουζουκιού.
Γενικότερα με συγκινεί το ότι η ιστορία τους είναι συνυφασμένη με τον πολιτισμό. Πρώτος οργανοποιός ο Ερμής με τη λύρα που σκάφος είχε καβούκι χελώνας. Κατασκευαστή τρίχορδου συναντάμε και σε κωμωδία του Αριστοφάνη.

Τι ξύλα χρησιμοποιείς;
Δικά μας. Μουριές, καρυδιές από τη Λακωνική φύση. Για τα λαϊκά όργανα είναι εξαιρετικά ξύλα. Διάφορα σφεντάμια, κελεμπέκια από τη Ρουμανία. Έβενο, έλατο από την Ελβετία. Παλίσανδρο μέχρι πρότινος, τώρα τέθηκαν κάποιες απαγορεύσεις. Αλλά δεν είναι το υλικό που κάνει τη διαφορά. Ο Τόρρες, Ισπανός σπουδαίος κατασκευαστής κιθάρας, κάποτε, όταν ο Βραζιλιάνικος παλίσανδρος σταμάτησε να εισάγεται στην Ισπανία έφτιαξε μια κιθάρα από κόντρα πλακέ- πεπιεσμένο χαρτί. Όχι μόνο έπαιξε, αλλά έπαιξε αριστουργηματικά.

Τι κάνει την διαφορά;
Το χέρι. Η διαίσθηση. Το κερδίζεις με την εμπειρία και το χρόνο.

Πώς συνομιλούν τα δέντρα και τα μουσικά όργανα;
Η μουριά βγάζει στο μπουζούκι πιο ρεμπέτικο ήχο, πιο επιθετικό, όπως ήταν τα τραγούδια του Μ. Βαμβακάρη. Η καρυδιά δίνει τόνο πιο σύγχρονο όπως οι γλυκές μελωδίες του Τσιτσάνη. Το σφενδάμι ή κελεμπέκι ταιριάζει στα βιολιά. Ανάλογα και με τον μάστορα. Πώς θα το δουλέψει. Πιστεύω στο χέρι του μάστορα, παρά στην πρώτη ύλη. Να καταλαβαίνει τι κάνει και τι δεν κάνει. Πώς χρησιμοποιεί το υλικό.

Πώς καταλαβαίνεις ποιο είναι το σωστό ξύλο για το κάθε όργανο;
Από το βάρος, την κατεύθυνση που έχουν τα νερά του, την υγρασία του, την αίσθηση που αφήνει στο χέρι, το πώς ηχεί, πώς ακούγεται στα χέρια μου.

Η καλύτερη στιγμή στην κατασκευή ενός μουσικού οργάνου;
Όλες οι στιγμές έχουν κάτι μοναδικό. Για να φτιάξεις έναν τζουρά, ας πούμε. Παίρνεις τον κορμό της μουριάς, τον κόβεις, τον σκάβεις και καταλήγεις να έχεις το σκάφος του οργάνου. Τελειώνεις την κατασκευή και λες να δούμε τι κάνουμε.
Η στιγμή που καταλαβαίνω ότι αυτό που φτιάχνω θα γίνει ένα εξαιρετικό όργανο. Τότε που πάλλεται ολόκληρο σαν βάλω το διαπασών. Η διάρκεια στη νότα, οι παλμοί του ξύλου είναι ένα πράγμα που πρέπει να παλέψεις για να βγει και να ξέρεις τι κάνεις.
Παλαιότερα ήμουν ανυπόμονος. Μου ξέφευγαν λεπτομέρειες στη βιάση μου να φτάσω στο πρώτο άκουσμα. Δούλεψα πολύ για να το ξεπεράσω, να πω: «Στάσου». Περιμένω. Θέλει το χρόνο του μόλις του βάλω χορδές. Είναι η στιγμή που τα όργανα ασκούν δυνάμεις. Για να μην σκεβρώσει δίνεις τις ανάλογες κλίσεις ώστε οι δυνάμεις αυτές να εξουδετερώνονται με την πάροδο του χρόνου. Αν το κάνω από την αρχή απόλυτα καθαρά, μπορεί να έχει πρόβλημα. Δεν το κάνεις αμέσως. Πρέπει να περιμένεις. Είναι κάτι που δεν καταλαβαίνουν οι μουσικοί ότι πρέπει να περιμένουν για να δώσουν το εκατό τοις εκατό του παιξίματός τους.

Τι σε ωθεί στην κατασκευή μουσικών οργάνων;
Η ανάγκη για δημιουργία. Η ικανοποίηση όταν το μουσικό όργανο έχει φύγει από τα χέρια σου και παίζεται σε ένα πάλκο ή το παίζεις με τους φίλους σου.
Το ξύλο ως υλικό. Έχει μαγεία. Με μέταλλο δεν θα μπορούσα να ασχοληθώ. Το ηχητικό αποτέλεσμα, ο ήχος, η ομορφιά του, το κέρωμα του, όλη η αίσθηση του μουσικού οργάνου. Η ιστορία που κουβαλάει το ίδιο το όργανο που ανακατασκευάζω ή και το ξύλο με το οποίο φτιάχνω από την αρχή ένα όργανο. Να! Δες αυτό! Για να πάρει αυτό το χρώμα η μουριά πέρασαν 200-300 χρόνια. Είναι από το κάστρο του Μυστρά και γίνεται τώρα ένας μπαγλαμάς.
Συνδυάζω και την ιστορική έρευνα. Ψάχνω τους παλιούς Λάκωνες οργανοποιούς. Το 2009 κάναμε μια ημερίδα στη Σπάρτη για τον Α. Σταθόπουλο. Ήρθαν οργανοποιοί από όλη την Ελλάδα και μίλησαν. Είναι μαθητεία να κάνεις ένα όργανο βάσει των παλιών μέτρων, να το αποκαθιστάς. Συμπορεύονται η δημιουργία κι η ιστορία.

Η Λακωνία έχει παράδοση στην οργανοποιΐα. Τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα υπήρξαν τουλάχιστον 5 σπουδαίοι Λάκωνες οργανοποιοί, όπως ο Θοδωρής Καραμπάς από τον Βρονταμά και ο Αναστάσιος Σταθόπουλος για τον οποίο έχω κάνει ιστορική έρευνα. Αμιγώς οργανοποιός και μουσικός με μια σπουδαία πορεία από τη Μαγούλα Λακωνίας στη Σμύρνη και από εκεί στη Νέα Υόρκη του Μεσοπολέμου, όπου δούλεψε για την υποδομή ώστε στη συνέχεια τα παιδιά του να κάνουν την μεγάλη εταιρεία οργανοποιΐας «The House of Stathopoulos». Μετέπειτα Epiphone. Μεταξύ των μουσικών οργάνων που κατασκεύαζαν ξεχωριστή θέση είχε η κιθάρα μοντέλο Spartan με ένα δωρικό κίονα στη διακόσμηση. Οι Beatles έπαιζαν με κιθάρες τους.

Πώς βιώνεις το σημάδι του κατασκευαστή στο δημιούργημά του;
Να έχεις μια αισθητική και να αφήνεις τη σφραγίδα σου όχι μόνο στον ήχο αλλά και στην εμφάνιση, να λες «αυτό είναι δικό μου» και να το δει ο άλλος και να πει ότι είναι δικό σου, να το αναγνωρίζει.
Το χειρότερο για μένα είναι να το πάρει από τα χέρια μου ο μουσικός, να το κρεμάσει σε μια γωνία και να μην ασχοληθεί ποτέ με αυτό. Καλύτερα να μην το έδινα. Αν τα κάνεις όλα με το χέρι, το πονάς, λογικό είναι. Θέλεις να πάει σε καλά χέρια, να μην κλειστεί σε καμιά ντουλάπα. Να το ακούσω και να πω: «Τι ωραία ακούγεται στα χέρια του!». Όσο παίζεις ένα μουσικό όργανο, τόσο καλύτερο γίνεται. Τα μουσικά όργανα είναι καλά εκεί που ήμαστε και εμείς καλά. Θέλουν προσοχή.
Έφτιαξα ένα όργανο του Μάκη Σεβίλογλου, γνωστού μουσικού. Η μεγαλύτερη μου ικανοποίηση είναι ότι έμαθα πως αυτό το όργανο παίζει σε όλες του τις συναυλίες. Μου στέλνει ένα μήνυμα ένας γνωστός: «Άκουσα το όργανο του Σεβίλογλου και έκλαψα».

Τι «βλέπεις», κοιτώντας τα;
Μοναδικά κομμάτια. Κανένα δεν επαναλαμβάνεται. Τα συλλαμβάνω πρώτα στο μυαλό μου. Την επόμενη κιθάρα, την έχω ήδη φτιάξει στο μυαλό μου, έτσι προχωράω. Έχω κι ένα βιβλίο που τα γράφω. Α! Τα μετράω! Είμαι στα 182, κυρίως μπουζούκια.

Αισθάνεσαι ότι δίνεις κάτι πέραν της κατασκευής σε κάθε μουσικό όργανο που περνάει από τα χέρια σου;
Το τι κουβαλάω εγώ ως άνθρωπος. Την αγάπη μου για την ιστορία, την κατασκευή, τον ήχο. Πάντα δίνεις ένα κομμάτι σου στη δημιουργία. Μονίμως κόβομαι κατά τη διαδικασία της κατασκευής και λέω: «Το μάτωσα κι αυτό!».

————

[1] Ως αναστοχασμό ορίζουμε «την ενεργή, επίμονη και συστηματική εξέταση κάθε πεποίθησης ή υποτιθέμενου τύπου γνώσης στο φως των βάσεων που την υποστηρίζουν, καθώς και τα περαιτέρω συμπεράσματα στα οποία αυτή κατατείνει»./ https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%B1%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82