Σε συνέντευξή του στο διαδικτυακό περιοδικό Guernica, o Ούγκο Μπλάνκο, μια από τις εμβληματικές μορφές των κοινωνικών αγώνων στη Λατινική Αμερική, μιλά για τα σημερινά ιθαγενικά κινήματα, την κλιματική αλλαγή και την προστασία της φύσης. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Μπλάνκο ηγήθηκε της εξέγερσης των αγροτών Κέτσουα στο Περού, ενάντια στην εκμετάλλευση των μεγαλο-γαιοκτημόνων. Κατά τη διάρκεια της ζωής του, διώχθηκε και συνελήφθη από τις αρχές του Περού. Έμεινε για επτά χρόνια στη φυλακή, όπου έγραψε το Γη ή Θάνατος: Ο αγώνας των αγροτών στο Περού.
Συνέντευξη στον Ted Hamilton
Ερ: Για χρόνια επικεντρώσατε τη δράση σας στην αναδιανομή του πλούτου και την κοινωνική δικαιοσύνη. Για ποιο λόγο είναι σημαντική για εσάς σήμερα η κλιματική αλλαγή;
Απ: Αγωνιζόμουν πάντοτε για την κοινωνική ισότητα. Σήμερα, όμως, υπάρχει και ένα πιο πιεστικό πρόβλημα: η επιβίωση του είδους μας. Αν συνεχιστεί για έναν ακόμα αιώνα η διακυβέρνηση των πολυεθνικών, το ανθρώπινο είδος θα αφανιστεί, όπως αφανίστηκαν άλλα είδη.
Ο στόχος των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών είναι να βγάλουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα όσο γίνεται πιο γρήγορα. Για αυτό τον σκοπό, επιτίθενται στη φύση. Χρησιμοποιούν τεχνολογικά και επιστημονικά επιτεύγματα για να το πετύχουν – αυτό κάνουν και στις ΗΠΑ, όπου η υδραυλική ρωγμάτωση [fracking] δηλητηριάζει το πόσιμο νερό. Οι κυβερνήσεις –σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό– εκπροσωπούν τα συμφέροντα των πολυεθνικών εταιριών. Ακόμη και προοδευτικές κυβερνήσεις ενδίδουν στα συμφέροντά τους.
Ερ: Υποστηρίζετε ότι οι ιθαγενικές ομάδες μπορούν να παίξουν αποφασιστικό ρόλο στη μάχη ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Με ποιο τρόπο;
Απ: Στις μέρες μας, όπου η επίθεση στη φύση είναι ισχυρή, υπάρχουν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι που υπερασπίζονται τα οικοσυστήματα.
Oι οικολόγοι σέβονται τους ιθαγενικούς πληθυσμούς γιατί υπερασπίζονται τη φύση, υπεράνω του χρήματος. Εγώ είμαι ένας ιθαγενής Κέτσουα. Ως αρχή έχουμε την αγάπη και τον σεβασμό της φύσης, που στα Κέτσουα την αποκαλούμε «Pachamama», δηλαδή Μητέρα Φύση.
Υπάρχουν ιθαγενικοί πληθυσμοί στην Ωκεανία, την Αφρική, την Ασία, στον Βορρά της Σουηδίας και στη Φινλανδία. Και το κοινό χαρακτηριστικό αυτών των πληθυσμών είναι ότι έχουν μεγάλη αγάπη για τη φύση, αλληλεγγύη και συλλογικές αντί για ατομικές διεκδικήσεις.
Υπάρχει, για παράδειγμα, η ιστορία ενός ανθρωπολόγου που δούλευε με παιδιά ιθαγενικών πληθυσμών στη Νότια Αφρική. Έβαλε κάποιες καραμέλες και φρούτα πάνω σε ένα δέντρο και είπε στα παιδιά: «Τρέξτε, και όποιος φτάσει πρώτος θα πάρει όλα όσα είναι στο δέντρο». Τα παιδιά έτρεξαν, κρατημένα από το χέρι και μετά μοίρασαν μεταξύ τους τις καραμέλες και τα φρούτα. Όταν ο ανθρωπολόγος ρώτησε: «Γιατί το κάνετε αυτό; Σας είπα ότι ο πρώτος που θα φτάσει μπορεί να τα πάρει όλα», τα παιδιά απάντησαν: «Αν έμενε κάποιος από εμάς χωρίς καραμέλες ή φρούτο, θα υποφέραμε όλοι. Υπάρχω επειδή υπάρχεις εσύ».
Τα μέλη της πανεπιστημιακής σχολής αγρονομίας στο Κούσκο, όταν συμμετέχουν σε αγροτικές εκθέσεις των καλλιεργητών, έχουν μάθει ότι το βραβείο δεν πρέπει να πηγαίνει σε εκείνον που παράγει τη μεγαλύτερη πατάτα ή τη μεγαλύτερη ποσότητα πατάτας, αλλά σε εκείνον που παράγει τη μεγαλύτερη ποικιλία ειδών, γιατί για τους ιθαγενικούς πληθυσμούς αυτό είναι το σημαντικότερο κριτήριο. Και όταν ρωτάς «Τι παράγεις στη γη σου;», απαντούν: «Τα πάντα». Γιατί έχουν από αβοκάντο δίπλα στο ποτάμι, μέχρι πατάτες στις βουνοκορφές.
Υπάρχουν στο Περού ορισμένα μανιτάρια που εμφανίζονται μόνο την περίοδο των βροχών. Ήταν λοιπόν μια αγρότισσα που πουλούσε μικρές ποσότητες από αυτά τα μανιτάρια, σε μια αγορά στο Κούσκο. Της είπα: «Θα τα αγοράσω όλα και δεν θέλω έκπτωση», κάτι που ήταν πολύ καλή προσφορά για αυτήν, γιατί συνήθως όταν παίρνεις μεγάλη ποσότητα γίνεται μια έκπτωση. Αλλά εκείνη μού είπε: «Όχι. Αν τα πουλήσω όλα σε σένα, τι θα πουλήσω στους υπόλοιπους;»
Η πώληση δεν ήταν απλώς δουλειά, αλλά μια κοινωνική σχέση.
Αναφέρομαι σε αυτά τα παραδείγματα για να πω ότι υπάρχει κάτι σημαντικό στους ιθαγενικούς πληθυσμούς. Ορισμένοι άνθρωποι αποκαλούν τους ιθαγενικούς πληθυσμούς «πρωτόγονους», κι έχουν δίκιο. Γιατί διατηρούμε την πρωτόγονη μορφή κοινωνικής οργάνωσης που υπήρχε κάποτε, και ήταν οριζόντια. Μας αποκαλούν «άγριους», και πιστεύω επίσης ότι έχουν δίκιο, γιατί ο άγριος είναι αυτός που δεν έχει γίνει οικόσιτος. Ο κόνδορας είναι ένα άγριο ζώο, ενώ το κοτόπουλο είναι οικόσιτο. Θα προτιμούσα να είμαι κόνδορας, παρά κοτόπουλο.
Ερ: Θα υπήρχε η δυνατότητα να αξιοποιηθεί αυτή η συλλογική δύναμη σε διεθνή κλίμακα;
Απ: Είμαι υπέρ της ιδέας της αυτό-διακυβέρνησης του παγκόσμιου πληθυσμού. Είναι ο μοναδικός τρόπος διάσωσης από την υπερθέρμανση του πλανήτη και την καταστροφή της φύσης. Για αυτόν τον λόγο, οι ιθαγενικοί πληθυσμοί έχουν σήμερα περισσότερη εμπιστοσύνη στον εαυτό τους από ποτέ.
Υπάρχει μια φιλοσοφική αρχή που ο Μαρξ πήρε από τον Χέγκελ. Πρώτα είναι η κατάφαση, που είναι η θέση. Μετά είναι η άρνηση, που είναι η αντίθεση. Και μετά είναι η σύνθεση που επαναφέρει τη θέση και ενσωματώνει κάποια στοιχεία της αντίθεσης.
Η θέση είναι η πρωτόγονη κοινωνία: οριζόντια, μη ιεραρχική. Μετά ήρθε η αντίθεση, ο πολιτισμός: συστήματα καστών και, στην Ευρώπη, κάθετα ιεραρχημένες τάξεις, ηγεμονευόμενες από αυτούς που διοικούν προς ίδιον όφελος. Και η σύνθεση είναι η εξέγερση της θέσης, της οριζόντιας κοινωνίας, εμπλουτισμένης με στοιχεία της αντίθεσης, δηλαδή με όλα εκείνα τα επιτεύγματα των κοινωνιών που δεν θέτουν την επιβίωση των ειδών σε κίνδυνο.
Πιστεύω ότι πρέπει να φτάσουμε στη σύνθεση. Και θα φτάσουμε εκεί όταν θα κυβερνά ολόκληρη η κοινωνία.
Δεν πιστεύω στους ηγέτες, τους τυράννους και τους μάνατζερ. Πιστεύω ότι πρέπει να δώσουμε ώθηση στο κίνημα της συλλογικότητας. Σε αυτό πιστεύω: στην εξουσία από τα κάτω. Και στο ότι η οργανωμένη κοινωνία μπορεί να πάρει μια τέτοια μορφή.
Ερ: Είναι οι ιθαγενικές ομάδες οι μοναδικές κατάλληλες να αντιπαλέψουν τα συμφέροντα του καπιταλισμού;
Απ: Φυσικά και όχι. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, οι ακτιβιστές ενάντια στον αγωγό Keystone, δεν ήταν μόνο οι ιθαγενείς αλλά και υπερασπιστές του νερού, που ήρθαν από όλη την χώρα. Φυσικά, ο Τραμπ έδωσε εντολή για την κατασκευή του αγωγού. Αλλά υπάρχει αντίσταση.
Κι ακόμα πιστεύω ότι το πιο δυνατό κομμάτι της αντίστασης ήταν η Πορεία Γυναικών. Η πιο σημαντική διαδήλωση ενάντια στον Τραμπ ήταν η Πορεία Γυναικών. Στο Περού, η μεγαλύτερη πορεία στην ιστορία της χώρας, ήταν η γυναικεία πορεία «Ούτε Μία Λιγότερη» [Ni Una Menos], που πραγματοποιήθηκε στη Λίμα.
Στην Αργεντινή έγινε το ίδιο. Στην Πολωνία, επίσης, οι γυναίκες αγωνίζονται για το δικαίωμα στην έκτρωση.
Πιστεύω ότι οι γυναίκες βρίσκονται σήμερα στην πρώτη γραμμή των αγώνων.
Οικοδομούμε έναν νέο κόσμο, εδώ. Όχι μόνο εμείς, οι αγωνιστές για την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και όλοι εκείνοι που παράγουν οικολογικά προϊόντα, που ασκούν την εναλλακτική ιατρική και την εναλλακτική εκπαίδευση, αυτοί που καταλαμβάνουν τα εργοστάσια και αυτό-οργανώνονται. Όλοι τους παλεύουν για έναν καινούργιο κόσμο.
Ερ: Πρόσφατα, ένα ινδικό δικαστήριο απέδωσε νομικά δικαιώματα στους ποταμούς Γάγγη και Γιαμούνα. Τα δικαιώματα της φύσης αναγνωρίζονται επίσης στο Σύνταγμα του Εκουαδόρ και της Βολιβίας, γεγονός που θεωρείται πολύ σημαντικό από ορισμένες ιθαγενικές ομάδες. Τι πιστεύετε για αυτήν την ιδέα;
Απ: Πρέπει να υπερασπιστούμε τα δικαιώματα της φύσης, γιατί είμαστε οι ίδιοι μέρος της φύσης.
Οι Αρχές της Νέας Ζηλανδίας πήραν μια σημαντική πρωτοβουλία για την υπεράσπιση της φύσης και της ανθρωπότητας, την οποία πρέπει να ακολουθήσουν και άλλες κυβερνήσεις.
Ο ποταμός Γουανγκανούι, στο Βόρειο Νησί της Νέας Ζηλανδίας, είναι πλέον «νομικό πρόσωπο» και ως τέτοιο έχει δικαιώματα και υποχρεώσεις, υπό τις διατάξεις της καινοτόμου συμφωνίας που υπέγραψε το κοινοβούλιο της Νέας Ζηλανδίας.
Αυτό σημαίνει ότι το ποτάμι, που λατρεύεται από τον πληθυσμό των Μαορί εδώ και πολλά χρόνια, θα έχει πλέον τα ίδια δικαιώματα με ένα πρόσωπο. Η φυλή Μαορί του ποταμού Γουανγκανούι παλεύει 150 χρόνια για το ποτάμι –το τρίτο μεγαλύτερο στη χώρα– ώστε να αναγνωριστεί ως ζώσα οντότητα. Και πλέον, η Βουλή ενέκρινε επιτέλους έναν νόμο που το αναγνωρίζει.
Επίσης, το 2014, ο Αλμπέρτο Ακόστα (πρώην υπουργός Ενέργειας του Εκουαδόρ) έκανε έκκληση για αναγνώριση των δικαιωμάτων της φύσης, εδώ στη Λίμα. Είπε ότι δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι θα το κάνουν οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις, επειδή δεν πρόκειται να το κάνουν. Και οργάνωσε μια συνάντηση για την υπεράσπιση της φύσης, εδώ, στη Λίμα.
Ερ: Τι ελπίζετε για τα ιθαγενικά κινήματα, στα χρόνια που έρχονται;
Απ: Υπάρχουν ιθαγενικοί αγώνες σε όλες τις ηπείρους, ενάντια στη ρατσιστική και αποικιακή λογική και πολιτική, που στηρίζει το καπιταλιστικό σύστημα. Αυτό που συμβαίνει εδώ και 23 χρόνια στην Τσιάπας του Μεξικού, με τους Ζαπατίστας, με κάνει αισιόδοξο. Και ακούω αυτό που λένε οι Ζαπατίστας: «Παρακαλούμε, μην μας αντιγράφετε. Ο καθένας στον δικό του τόπο και χρόνο θα ξέρει πώς πρέπει να γίνουν τα πράγματα».
Απόσπασμα από τη συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στο Guernica, στις 11 Δεκεμβρίου 2017.
