“Δεν ξέρουμε τι συμβαίνει. Αυτό είναι που συμβαίνει”.
Ortega y Gasset
Η συγκυριακή πολιτική ασχολείται με μεμονωμένα θέματα και περιστασιακά προβλήματα, πράγμα κατανοητό αν λάβουμε υπόψη την επείγουσα φύση μεγάλου μέρους αυτών των ζητημάτων. Ωστόσο, η επείγουσα ανάγκη δεν αντιστοιχεί πάντα στη σπουδαιότητα, και σήμερα υπάρχουν πολλά ουσιώδη θέματα για τα οποία η συζήτηση είναι ανεπαρκής. Στη δημόσια σφαίρα, δε βλέπουμε να γίνεται καμία συζήτηση για την κατεύθυνση που μπορεί να πάρουν τα γεγονότα στο μέλλον. Με άλλα λόγια, δε βλέπουμε να αντιμετωπίζονται οι προκλήσεις της πολιτικής με τη σκέψη σε ένα χρονικό ορίζοντα -τουλάχιστον- 50 χρόνων. Θα επιχειρήσουμε σ’ αυτό το άρθρο μια μικρή διανοητική άσκηση για να εντοπίσουμε αυτές τις προκλήσεις, γνωρίζοντας εξαρχής ότι δε θα μπορέσουμε να εξαντλήσουμε αυτό το θέμα.
Ας ορίσουμε καταρχάς το σημείο οπτικής μας. Διαφαίνεται για πρώτη φορά στην ιστορία η δυνατότητα ενός διασυνδεδεμένου σε πλανητικό επίπεδο πολιτισμού. Η αύξηση της αλληλεξάρτησης επηρεάζει όλα τα περιβάλλοντα της ανθρώπινης ζωής και υπάρχει η τάση -αν και ανομοιόμορφη- ένα γεγονός που συμβαίνει σε κάποιο σημείο του πλανήτη να έχει επιπτώσεις σε κάποιο άλλο σημείο. Γι’ αυτό, θεωρώ ότι το σημείο οπτικής πρέπει κατ’ ανάγκη να είναι πλανητικό.
Ποιες θα μπορούσαν, λοιπόν, να είναι εκείνες οι εικόνες που θα κατευθύνουν την πολιτική σε ένα χρονικό ορίζοντα 50 χρόνων; Ας δούμε κάποιες πιθανότητες.
1. Καθιέρωση μιας νέας ισορροπίας μεταξύ ηθικής και τεχνολογίας. Τις τελευταίες δεκαετίες υπήρξε μια επιστημονική εξέλιξη, και ειδικότερα τεχνολογική, που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Ωστόσο, οι κώδικες της ατομικής και κοινωνικής συμπεριφοράς, καθώς και η έννομη τάξη των κοινωνιών μας, δε δείχνουν μια αυξανόμενη προσαρμοστικότητα στη νέα υλική πραγματικότητα, δημιουργώντας ανισορροπία ανάμεσα στα δυο αυτά στοιχεία.
2. Ρύθμιση της ανάπτυξης μέσα στο χρόνο. Πρέπει να δοθεί απάντηση στην τεταμένη σχέση που υπάρχει σήμερα ανάμεσα στην ανάπτυξη και το περιβάλλον, με στόχο τη δημιουργία συνθηκών ζωής για το ανθρώπινο είδος σήμερα και στο μέλλον.
3. Μείωση των επιπέδων της βίας. Σε συνδυασμό με τις ανισορροπίες που δημιουργεί και συνεπάγεται το σημείο 1, θα πρέπει να στοχεύσουμε στην κατασκευή μιας μηβίαιης συνείδησης σε πλανητικό επίπεδο, ούτως ώστε να αποφύγουμε κάθε πιθανότητα αυτοκαταστροφής του είδους. Με άλλα λόγια, μηχανισμούς που εγγυώνται την επιβίωση. Ασφαλώς αυτό θα πρέπει να είναι η ελάχιστη προϋπόθεση για να προχωρήσουμε στο ξεπέρασμα της βίας ως τρόπου κοινωνικής συσχέτισης.
4. Αποκέντρωση της εξουσίας. Πάρα τις κάποιες μεμονωμένες προσπάθειες που παρατηρούμε στην πολιτική σφαίρα με τη δημοκρατία, η πλειοψηφία των κοινωνιών μας δείχνει ένα αυξανόμενο επίπεδο συγκέντρωσης της εξουσίας. Ίσως το πιο σαφές παράδειγμα αυτήν τη στιγμή είναι η οικονομική σφαίρα στην οποία η ανισότητα μοιάζει να έχει εδραιωθεί πλήρως.
5. Πολλαπλασιασμός της διαφορετικότητας. Σε ένα κλειστό σύστημα, χωρίς αλληλεπίδραση με το εξωτερικό του, η δημιουργία και η αξιοποίηση της εσωτερικής διαφορετικότητας είναι ένα από τα στοιχεία που θα μπορούσαν να επιτρέψουν εναλλακτικές διεξόδους σε στιγμές κρίσης. Εκεί όπου δεν μπορούν να βρεθούν εναλλακτικές προτάσεις ή μοντέλα για να δοθεί απάντηση σε πιθανές κρίσεις του πολιτισμού, η διαφορετικότητα θα είναι ο τόπος στον οποίο πρέπει να προστρέξουμε.
Προφανώς τα παραπάνω είναι ελλιπή και επιδέχονται ανάπτυξη, αλλαγή και κριτική. Στόχος του άρθρου δεν είναι να κλείσει τη συζήτηση, αλλά να την ανοίξει προς μια κατεύθυνση κατασκευής και ενσωμάτωσης εικόνων που να προσανατολίζουν τη δράση μας, περιλαμβάνοντας μεγαλύτερους χρονικούς ορίζοντες. Η εφαρμογή τους θα εξαρτηθεί από την ανθρώπινη πρόθεση για μετατροπή των ίδιων της των περιορισμών.
