Η σωστή και απαρέγκλιτη εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας φέρνει καλά νέα για όλους. Καλά νέα που μετριούνται σε ποιότητα ζωής, υγεία, επιστημονική γνώση, διαγενεακή δικαιοσύνη, επάρκεια φυσικών πόρων, αντοχή οικοσυστημάτων, ανθεκτικότητα σε ακραία καιρικά φαινόμενα, αποτελεσματική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Μετριούνται και σε ατελείωτα εκατομμύρια ευρώ, όμως σε έναν κόσμο που σέβεται τους ανθρώπους και το περιβάλλον οι άλλες ζωτικές ωφέλειες θα έπρεπε να επισκιάζουν τις οικονομικές.
Αν δεν φθάνουν αυτά, σε επόμενο άρθρο μας θα δείξουμε ότι η ανταγωνιστικότητα μιας ισχυρής και υγιούς οικονομίας πάει χέρι-χέρι με ένα ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο και ξεκάθαρους κανόνες για την περιβαλλοντική προστασία.
Είναι γνωστό ότι τα οφέλη που προκύπτουν από την περιβαλλοντική νομοθεσία και την επιμελή εφαρμογή της αφορούν την ποιότητα ζωής. Πιο πρόσφατα, έγινε αντιληπτό ότι η διασφάλιση της ποιότητας των οικολογικών υπηρεσιών είναι απαραίτητες για την οικονομία και βέβαια την αποφυγή ανυπολόγιστα μεγαλύτερου οικονομικού κόστους από καταστροφές και από τις δυσμενείς επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία.
Ίσως όμως ακόμα πιο σημαντική, αλλά οικονομικά ανυπολόγιστη, είναι η αξία του περιβαλλοντικού δικαίου ως προστατευτικής ασπίδας για το δικαίωμα των επόμενων κοινωνιών σε καλής ποιότητας συνθήκες ζωής, σε οικολογικό πλούτο και σε πηγές γνώσης που ακόμα δεν έχουν διερευνηθεί.
Τον Σεπτέμβριο του 2016, η ΕΕ δημοσίευσε τα αποτελέσματα μελέτης για τον υπολογισμό των ωφελειών για τις σημερινές κοινωνίες από την εφαρμογή του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ. Σύμφωνα με τα συμπεράσματά της, η περιβαλλοντική νομοθεσία έχει ζωτική σημασία για τη μακροπρόθεσμη υγεία και ευημερία στην ΕΕ, εάν εφαρμόζεται σωστά.
Μερικά παραδείγματα:
Χωματερές στη Γαλλία: Στην περίπτωση της τακτοποίησης 8.523 παράνομων χωματερών στη Γαλλία, εκτιμήθηκε πως η ταχύτερη εφαρμογή της νομοθεσίας για τα απόβλητα θα αποφέρει οφέλη 1,2 δισεκ. ευρώ ανά περίπτωση, από την τήρηση των προδιαγραφών για τους χώρους ταφής, και 50 εκατ. ευρώ από την επίτευξη των στόχων επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης.
Πόσιμο νερό στην Ελλάδα: Η υπόθεση 2004/4602 αφορούσε παραβίαση της οδηγίας για το πόσιμο νερό στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Η έκθεση του πληθυσμού σε κακής ποιότητας νερό με υψηλές συγκεντρώσεις αρσενικού, νιτρικών και αμμωνίας είχε ως αποτέλεσμα τον χαρακτηρισμό του νερού ως ακατάλληλου προς κατανάλωση. Όπως αναφέρει η μελέτη, σύμφωνα με τα στοιχεία του Υπουργείου Υγείας της Ελλάδας, η συγκεκριμένη περιφέρεια είναι πρώτη στην Ελλάδα σε περιστατικά καρκίνου του πεπτικού συστήματος και του φάρυγγα. Εκτιμήθηκε ότι η πλήρης εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας, μέσα από τη δημιουργία των απαραίτητων υποδομών επεξεργασίας και καθαρισμού του νερού είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση του επιπέδου υγείας για 49.000 νοικοκυριά και εξοικονόμηση 100.000-500.000 ευρώ ετησίως από την αποφυγή ιατρικών δαπανών.
Προστασία Ιβηρικού Λύγκα στην Πορτογαλία: Η υπόθεση παραβίασης αφορούσε την έγκριση κατασκευής φράγματος σε περιοχή Natura 2000 που αποτελεί ενδιαίτημα του κρισίμως απειλούμενου Ιβηρικού Λύγκα. Η Πορτογαλία δεσμεύθηκε να εφαρμόσει σειρά από μέτρα για την ανάκαμψη και αποτελεσματική προστασία του είδους. Τα μέτρα είχαν αποτέλεσμα: οι πρώτοι λύγκες γεννήθηκαν στην άγρια φύση το 2015.
Καθαρός αέρας στην Ισπανία: Η Επιτροπή ξεκίνησε το 2008 νομικές ενέργειες κατά της Ισπανίας για μη εφαρμογή οδηγιών για τις βιομηχανικές εκπομπές, καθώς 600 από τις περίπου 4.300 βιομηχανικές μονάδες δεν διέθεταν την κατάλληλη άδεια και δεν ελέγχονταν. Η υπόθεση έφθασε στο Δικαστήριο της ΕΕ και η Ισπανία καταδικάστηκε (υπόθεση C-48/10). Λόγω της καταδικαστικής απόφασης, επιταχύνθηκε η διαδικασία αδειοδότησης. Μέχρι το τέλος του 2012, όλες οι μονάδες διέθεταν άδεια και εντάχθηκαν σε καθεστώς ελέγχου και μείωσης των εκπομπών τους.
Όπως εκτιμά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η βελτίωση του δικτύου προστατευόμενων περιοχών, μέσα από τη σωστή εφαρμογή των οδηγιών για τα άγρια πουλιά και τους οικοτόπους, έχει υπολογιστεί πως αποφέρει οφέλη περίπου 1,2 δισεκ. ευρώ για κάθε μια από τις περιπτώσεις που αναλύθηκαν.
Μια ξεκάθαρη περίπτωση οφέλους από την εφαρμογή περιβαλλοντικής νομοθεσίας είναι για την Ελλάδα ο Σαρωνικός, πριν την πετρελαιοκηλίδα του Σεπτεμβρίου 2017. Η επί δεκαετίες βαριά ρύπανση της θάλασσας με αστικά κυρίως λύματα κατέληξε το 2001 σε παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της ΕΕ για ελλιπή λειτουργία της μονάδας επεξεργασίας λυμάτων στην Ψυττάλεια.
Το Κέντρο Επεξεργασίας Λυμάτων της Ψυττάλειας ολοκληρώθηκε με κοινοτική συγχρηματοδότηση και μπήκε στην γ’ φάση λειτουργίας του το 2007. Μερικά χρόνια μετά, επιστημονικές αναλύσεις και ανακοινώσεις κατέγραφαν την ξεκάθαρη βελτίωση της οικολογικής κατάστασης του Σαρωνικού.
Στις 10 Σεπτεμβρίου 2017 ο Σαρωνικός επανήλθε δυσάρεστα στην επικαιρότητα λόγω της μεγάλης πετρελαιοκηλίδας που προκλήθηκε από τη βύθιση του δεξαμενοπλοίου Αγία Ζώνη ΙΙ.
Η περιβαλλοντική κρίση που προκλήθηκε αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα των πολλαπλών ωφελειών που θα προέκυπταν για την οικονομία και την κοινωνία από τη σωστή και έγκαιρη εφαρμογή της νομοθεσίας για την περιβαλλοντικά ασφαλή ναυσιπλοΐα και βεβαίως του πραγματικού κόστους που προκύπτει από την πλημμελή εφαρμογή της που έχει ως συνέπεια την υποβάθμιση φυσικών οικοσυστημάτων και οικοσυστημικών υπηρεσιών. Η εκτεταμένη ρύπανση έθεσε για άγνωστο ακόμα χρονικό διάστημα πολλές από τις πλέον δημοφιλείς παραλίες της Αττικής εκτός πρόσβασης από λουόμενους και κατοίκους, ενώ υποβαθμίζει άλλες χρήσεις, όπως η αλιεία, ο τουρισμός και η αναψυχή. Άγνωστη παραμένει επίσης η επίπτωση της ρύπανσης στα οικοσυστήματα.
Σε διεθνές επίπεδο, ίσως η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεσματικού θεσμικού πλαισίου είναι η Σύμβαση της Βιέννης για την προστασία της στρατοσφαιρικής στοιβάδας του όζοντος και το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ.
Πριν από 30 χρόνια, στις 16 Σεπτεμβρίου 1987, υπογράφηκε το Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ, ως επείγουσα διεθνής δράση για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας απειλής από τη διαφαινόμενη τότε ως βέβαια κατάρρευση του προστατευτικού για τη ζωή στη γη στρώματος του όζοντος.
Σύμφωνα με τις τότε επιστημονικές εκτιμήσεις, η εκτεταμένη χρήση των χλωροφθορανθράκων που χρησιμοποιούνταν για ψύξη, κλιματισμό και κτιριακές μονώσεις προκαλούσε αύξηση ατμοσφαιρικών συγκεντρώσεων χημικών ουσιών που εξασθενούσαν τη στοιβάδα του όζοντος.
Σημείο συναγερμού ήταν η αποκάλυψη μιας μεγάλης ‘τρύπας’ στη στοιβάδα του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική. Μάλιστα, η απώλεια όζοντος ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η επιστημονική ομάδα που την εντόπισε θεώρησε πως ήταν αποτέλεσμα βλάβης στα όργανα μέτρησης.
Οι εκτιμώμενες τότε επιπτώσεις προκάλεσαν συναγερμό: κλιματική αλλαγή, δραματική αύξηση των περιστατικών καρκίνου του δέρματος, οφθαλμικές παθήσεις, εγκαύματα μετά από πολύ μικρή έκθεση στον ήλιο. Μελέτη της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ εκτίμησε πως μόνο στις ΗΠΑ η αυστηρή εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου θα είναι καταλυτική για την αποτροπή 280 εκατομμυρίων περιστατικών καρκίνου του δέρματος, ενάμιση εκατομμυρίου θανάτων από δερματικό καρκίνο και 45 εκατομμυρίων επεισοδίων καταρράκτη.
Η εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου που απορρέει από το νομικά δεσμευτικό Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ έχει αποδώσει θεαματικά αποτελέσματα: η μείωση της παραγωγής και χρήσης χλωφθορανθράκων κατά 99% έχει δώσει σημεία ανάκαμψης του στρατοσφαιρικού όζοντος.
