Η “σύγχρονη” σχέση μεταξύ ανθρώπου και Εργασίας αρχίζει με τη Νεολιθική Επανάσταση, όταν η γεωργία και η κτηνοτροφία συμπίπτουν με την εγκαθίδρυση μόνιμων οικισμών.
Η αρχή αυτής της διαδικασίας σε διάφορες περιοχές έχει χρονολογηθεί από το 10.000 έως το 8.000 π.Χ. στην Εύφορη Ημισέληνο. Η μετάβαση από τον κυνηγό-συλλέκτη στον γεωργό ήταν αρχικά επιζήμια για την υγεία του πληθυσμού, γεγονός που οφείλεται στη μείωση της ποικιλομορφίας των τροφών αλλά και στην αύξηση της σκληρότερης εργασίας που απαιτείται για τη διατήρηση ενός σταθερού εφοδιασμού των αναπτυσσόμενων πλέον οικισμών. Πρόσφατες αναλύσεις επισημαίνουν ότι η γεωργία προκάλεσε βαθιές κοινωνικές διαιρέσεις και, ειδικότερα, ενίσχυσε την ανισότητα μεταξύ των φύλων. Wikipedia
Ένας ενδιαφέρων αρχαιολογικός χώρος που αντιστοιχεί σε αυτήν την εποχή στο Göbeki Tepe ανασκάφηκε το 1994 από τον αρχαιολόγο Klaus Schmidt, ο οποίος φαίνεται να αμφισβητεί ορισμένες από τις υποθέσεις που έγιναν σχετικά με τη χρονολόγηση αυτής της διαδικασίας. Αν και θεωρήθηκε παραδοσιακά ότι η οργανωμένη θρησκεία ακολούθησε τη νεολιθική επανάσταση και την εγκαθίδρυση μόνιμων οικισμών, εκείνοι που συγκεντρώθηκαν στο Göbeki Tepe για κάποιες τελετουργίες ήταν στην πραγματικότητα κυνηγοί-συλλέκτες που έφεραν μαζί τους τρόφιμα από άλλες περιοχές. Ωστόσο, καθώς ο χώρος εξελίχθηκε και οι επισκέπτες άχισαν να εγκαθίστανται, η ανάγκη τροφοδοσίας τους φαίνεται να ήταν ένας παράγοντας που συντέλεσε στην ανάπτυξη της εξημέρωσης των φυτών. Με άλλα λόγια, κάποιοι άνθρωποι αναγκάστηκαν να αναλάβουν τη σκληρή Δουλειά.
Όπως λέει ο ανασκαφέας Klaus Schmidt: “Πρώτα ήρθε ο ναός, μετά η πόλη”. Wikipedia. Θα έπρεπε να έχει προσθέσει: και μαζί μ’ αυτήν, η Δουλειά.
Ο χώρος φαίνεται να έχει εμπνεύσει πλήθος ιστοριών από εκείνους που ψάχνουν να βρουν κάποια αρχαιολογική απόδειξη της Βίβλου, που είδαν ίσως εδώ το μυθικό Κήπο της Εδέμ. Αλλά υπάρχει μια πιο ενδιαφέρουσα ερμηνεία: ότι το βάρος της αγροτικής επανάστασης με τις συνέπειές της, την κακή υγεία και τη σκληρή δουλειά, έγιναν μέσα στα χρόνια η ανάμνηση μιας “στιγμής”, όπου αλληγορικά ο άνθρωπος εκδιώχθηκε από τον Παράδεισο και έπρεπε να κερδίσει το ψωμί του “με τον ιδρώτα του προσώπου του”.
Ενώ η Δουλειά θεωρήθηκε κατάρα από τους αρχαίους πολιτισμούς, η προτεσταντική εργατικότητα και η θεώρηση της οκνηρίας ως θανάσιμης αμαρτίας δημιούργησαν έναν πολιτισμό βασισμένο στο σύγχρονο δόγμα ότι η δουλειά είναι το νόημα της ζωής και το καθήκον κάθε ανθρώπου. Προκαλεί τρόμο η σκέψη ότι τα ρομπότ στο μέλλον θα αντικαταστήσουν τον άνθρωπο. Αλλά εδώ πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ άσκοπης, εξουθενωτικής, χειρωνακτικής και επαναλαμβανόμενης εργασίας, που είναι πιο πιθανό να αντικατασταθεί από την αυτοματοποίηση, και της δημιουργικής, προσανατολισμένης στην έρευνα και συναισθηματικά ικανοποιητικής εργασίας, η οποία μπορεί να γίνει πιο ελαφριά με την αυτοματοποίηση αλλά σίγουρα δε θα αντικατασταθεί από αυτήν.
Αν προσθέσουμε ότι ο ελεύθερος χρόνος που θα δημιουργηθεί από τη μείωση της εργάσιμης εβδομάδας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ψυχαγωγία, μάθηση και κοινωνικές δραστηριότητες, το μέλλον γίνεται πιο φωτεινό. Ο φόβος που δημιουργείται από το σενάριο της αυτοματοποίησης βασίζεται στην τρέχουσα τάση συγκέντρωσης πλούτου και πόρων σε όλο και λιγότερα χέρια. Έτσι, κάποιος υποθέτει ότι η αυτοματοποίηση θα επιτρέψει στους πλούσιους να γίνουν αστρονομικά πλουσιότεροι, ενώ οι εργαζόμενοι μαζικά άνεργοι.
Καθολικό Βασικό Εισόδημα (ΚΒΕ)
Ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της κατάρρευσης των κοινωνικών δομών που επιφέρει η αυτοματοποίηση είναι να διασφαλιστεί ότι όλος ο πληθυσμός έχει αρκετά χρήματα για να καλύψει τις ανάγκες ενός λογικού τρόπου ζωής. Όχι μόνο τις “βασικές” ανάγκες αλλά και εκείνες που επιτρέπουν την πλήρη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Τα πειράματα στο ΚΒΕ δείχνουν ότι σε καμία περίπτωση οι άνθρωποι δεν γίνονται “αδρανείς”, αντίθετα εμπλέκονται με ενθουσιασμό στις δημιουργικές απαρχολήσεις που τους εμπνέουν. Αντί να “εργάζονται” για ένα μισθό, οι άνθρωποι συμμετέχουν, εμπλέκονται, εξελίσσονται και μαθαίνουν.
Όπως και οι αρνητικές επιπτώσεις της Νεολιθικής Επανάστασης, από τις οποίες χρειάστηκαν χιλιάδες χρόνια για να ανακάμψουν οι άνθρωποι, η «Ανθρωπόκαινη Επανάσταση» με την οποία βρισκόμαστε αντιμέτωποι, διατρέχει τον κίνδυνο να έχει αρνητικές συνέπειες, αν οι αξίες στις οποίες θα βασιστεί είναι η συνέχεια του απανθρωπισμού που βιώνουμε σήμερα. Θα πρέπει συνεπώς να μετατραπεί σε μια «Ανθρωπιστική Επανάσταση», στην οποία το Ανθρώπινο Ον γίνεται η κεντρική αξία, στη θέση του χρήματος και της εξουσίας και όπου η αλληλεγγύη στη θέση του ατομικισμού και η συνεργασία στη θέση του ανταγωνισμού αποτελούν τη βάση για νέες μορφές σχέσης και παραγωγής. Η Δουλειά δεν μπορεί να είναι το νόημα της ανθρώπινης ζωής, καθώς κάθε άτομο πρέπει να έχει την ελευθερία να εξερευνήσει το νόημα της δικής του ύπαρξης.
Και έτσι επιστρέφουμε στα κινητήρια άλματα που το ανθρώπινο ον κάνει κατά τη διάρκεια της εξελικτικής του πορείας. Αν μια πνευματική αναζήτηση υπήρξε ο πρόδρομος μερικών από τις πιο δραστικές αλλαγές, ίσως είναι και πάλι απαραίτητο να βρεθεί στο βάθος της ανθρώπινης συνείδησης η σπίθα της νέας κατάστασης ύπαρξης. Αυτό είναι το κλειδί για να επιλέξουμε το δρόμο που ανοίγει το μέλλον για όλη την ανθρωπότητα και όχι μόνο για μια μικρή ισχυρή μειοψηφία. Η δυνατότητα να εφαρμόζουμε πολιτικές όπως το ΚΒΕ και η ανάκτηση των Κοινών θα είναι η αντανάκλαση (και ένας επαγωγέας σε μόνιμη ανατροφοδότηση) των υπαρξιακών αλλαγών που θα επιτρέψουν στους ανθρώπους να εξέλθουν από τη σημερινή τους εξαθλίωση. Δεν θα είναι η “επιστροφή” σε ένα μυθικό Παράδεισο, αλλά η δημιουργία μιας κοινωνίας βασισμένης σε μια εικόνα που πάντα μας καλούσε από το μέλλον.
