Των Michel Bauwens & Vasilis Kostakis στο ROAR Magazine
Το κείμενο αυτό βασίζεται στο επερχόμενο βιβλίο των συγγραφέων υπό τον τίτλο Peer-to-Peer: The Commons Manifesto.
Από τότε που ο Μαρξ προσδιόρισε τα εργοστάσια παραγωγής του Μάντσεστερ ως το πρότυπο για τη νέα καπιταλιστική κοινωνία δεν υπήρξε κάποια βαθύτερη μετατροπή των βασικών στοιχείων της κοινωνικής μας ζωής. Καθώς ο καπιταλισμός αντιμετωπίζει μια σειρά από διαρθρωτικές κρίσεις, μια νέα κοινωνική, πολιτική και οικονομική δυναμική αναδύεται: η ομοτιμία (peer-to-peer, P2P).
Τι είναι η ομοτιμία; Και γιατί είναι σημαντική για την οικοδόμηση ενός μέλλοντος με επίκεντρο τα κοινά; Αυτά είναι τα ερωτήματα που προσπαθούμε να απαντήσουμε, συνδέοντας τέσσερις πτυχές της:
1. Η ομοτιμία είναι ένα είδος κοινωνικών σχέσεων μέσα σε δίκτυα ανθρώπων.
2. Η ομοτιμία είναι, εκτός των άλλων, μια τεχνολογική υποδομή που καθιστά δυνατή τη γενίκευση και την κλιμάκωση αυτών των σχέσεων.
3. Η ομοτιμία επιτρέπει ένα νέο τρόπο παραγωγής και ανταλλαγής.
4. Η ομοτιμία ευνοεί τη δυνατότητα μετάβασης σε μια οικονομία που μπορεί να είναι παραγωγική προς τους ανθρώπους και τη φύση.
Πιστεύουμε ότι αυτές οι τέσσερις πτυχές θα αλλάξουν ριζικά την ανθρώπινη κοινωνία. Η ομοτιμία ιδανικά περιγράφει συστήματα στα οποία κάθε άνθρωπος μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία και τη διατήρηση ενός κοινού πόρου, ενώ παράλληλα επωφελείται από αυτόν. Τα συστήματα αυτά ποικίλουν: από την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια Βικιπαίδεια ως τα έργα ελεύθερου / ανοιχτού λογισμικού ή τις κοινότητες ανοιχτού σχεδίου και υλικού έως τις πρωτοβουλίες επανατοπικοποίησης ή τις κοινότητες με δικό τους νόμισμα.
Τι είναι η ομοτιμία και πώς σχετίζεται με τα κοινά;
Κατ’αρχάς, τα ομότιμα συστήματα υπολογιστών χαρακτηρίζονται από συναινετικές συνδέσεις μεταξύ των χρηστών. Αυτό σημαίνει ότι οι διασυνδεδεμένοι στο δίκτυο υπολογιστές μπορούν να αλληλεπιδρούν. Σε αυτό το πλαίσιο η βιβλιογραφία άρχισε να χαρακτηρίζει την ανταλλαγή αρχείων ήχου και βίντεο ως διαμοιρασμό αρχείων P2P. Παράλληλα, τουλάχιστον ένα μέρος της υποδομής του Διαδικτύου, όπως η υποδομή μεταφοράς δεδομένων, βασίζεται στη λογική της ομοτιμίας.
Ας υποθέσουμε τώρα ότι πίσω από τους υπολογιστές αυτούς βρίσκονται άνθρωποι-χρήστες, οι οποίοι διαθέτουν πλέον το τεχνολογικό εργαλείο που τους επιτρέπει να αλληλεπιδρούν και να συνεργάζονται εύκολα και σε παγκόσμια κλίμακα. Η ομοτιμία μπορεί να θεωρηθεί ως μια σχεσιακή δυναμική μέσω της οποίας οι άνθρωποι μπορούν να συνεργάζονται ελεύθερα και να δημιουργούν αξία μέσω διαμοιρασμού των πόρων.
Αυτό διευκολύνεται μέσω της αλληλεξάρτησης της σχεσιακής δυναμικής και της υποκείμενης τεχνολογικής υποδομής, γεγονός που προκαλεί τη γλωσσική (λεκτική) σύγχυση μεταξύ του P2P ως τεχνολογική υποδομή και της ομοτιμία ως ανθρώπινη σχεσιακή δυναμική. Ωστόσο, η τεχνολογική υποδομή δε χρειάζεται να είναι πλήρως ομότιμη, προκειμένου να προαχθούν οι ανθρώπινες σχέσεις ομότιμου τύπου. Για παράδειγμα, συγκρίνετε το Facebook ή το Bitcoin με τη Βικιπαίδεια ή τα έργα ελεύθερου λογισμικού / ανοιχτού κώδικα: όλα τα εγχειρήματα αξιοποιούν την ομότιμη δυναμική, αλλά με διαφορετικούς τρόπους και με διαφορετικούς πολιτικούς προσανατολισμούς.
Συνεπώς, η ομοτιμία αποτελεί έναν τρόπο συσχετισμού ο οποίος επιτρέπει σε οργανωμένους σε δίκτυα ανθρώπους να συνεργάζονται, να παράγουν και να ανταλλάσσουν αξία. Η συνεργασία γίνεται συχνά χωρίς τη λήψη άδειας, με την έννοια ότι κάποιος/α μπορεί να συνεισφέρει χωρίς να χρειάζεται την άδεια άλλου/ης. Το σύστημα της ομοτιμίας είναι ανοιχτό σε όλες τις συνεισφορές. Η ποιότητα και η ένταξη νέου, συνεισφερόμενου έργου συνήθως καθορίζεται εκ των υστέρων (post-hoc) από ένα σύνολο συντηρητών και επιμελητών, όπως στην περίπτωση της Βικιπαιδείας.
Η ομοτιμία μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως ένας τρόπος διανομής των πόρων που δεν περιλαμβάνει συγκεκριμένη αμοιβαιότητα μεταξύ των ατόμων, αλλά μόνο μεταξύ των ατόμων και των κοινών τους πόρων. Για παράδειγμα, η ομοτιμία παρέχει τη δυνατότητα να αναπτύξετε δικό σας λογισμικό, το οποίο βασίζεται σε υπάρχον κομμάτι λογισμικού που διανέμεται υπό την ευρέως χρησιμοποιούμενη άδεια GNU (General Public), υπό τον όρο ότι το τελικό προϊόν σας θα είναι διαθέσιμο κάτω από την ίδια άδεια.
Με τη βοήθεια του διαδικτύου, πληροφορίες μπορούν να διαμοιράζονται και να αντιγράφονται με χαμηλά κόστη. Στο πλαίσιο αυτό, τα ομότιμα δίκτυα διασυνδεδεμένων υπολογιστών που χρησιμοποιούνται από συνεργαζόμενους χρήστες παρέχουν σημαντικές λειτουργίες για τα κοινά. Ωστόσο, η ομοτιμία δεν αναφέρεται μόνο στον ψηφιακό κόσμο ούτε σχετίζεται μόνο με την υψηλή τεχνολογία. Η ομοτιμία γενικά αναφέρεται ως συνώνυμο της κοινοκτημοσύνης (commoning), με την έννοια ότι περιγράφει την ικανότητα να συμβάλλουμε στη δημιουργία και τη συντήρηση κάθε κοινόχρηστου πόρου.
Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί των «κοινών». Χρησιμοποιούμε τον χαρακτηρισμό του David Bollier για τα κοινά ως έναν κοινόχρηστο πόρο, η συν-διαχείριση του οποίου γίνεται από μια κοινότητα χρηστών, σύμφωνα με τους κανόνες και τα πρότυπα της κοινότητας αυτής. Τα κοινά περιλαμβάνουν ανταγωνιστικά αγαθά και πόρους, τους οποίους δε μπορούν να κατέχουν ταυτόχρονα δύο ή περισσότερα άτομα, καθώς και μη ανταγωνιστικά αγαθά και πόρους, η χρήση των οποίων από δύο ή περισσότερα άτομα δεν εξαντλεί τους πόρους αυτούς. Αυτοί οι τύποι αγαθών ή πόρων έχουν με τη σειρά τους είτε κληρονομηθεί είτε κατασκευαστεί από ανθρώπους.
Για παράδειγμα, ένας τύπος κοινών μπορεί να αναφέρεται στα δώρα της φύσης, όπως το νερό και το έδαφος, αλλά και κοινά περιουσιακά στοιχεία ή δημιουργική εργασία, όπως πολιτιστικά και γνωσιακά δημιουργήματα. Η εστίασή μας εδώ αφορά τα ψηφιακά κοινά γνώσης, λογισμικού και σχεδιασμού, καθώς αυτά αποτελούν τα “νέα κοινά.” Τα κοινά αυτά αντιπροσωπεύουν την αμοιβαιότητα της παραγωγικής γνώσης, η οποία συνιστά βασικό στοιχείο της παραγωγής φυσικών και άυλων αγαθών.
Η ομοτιμία κινείται αναμφισβήτητα από την περιφέρεια του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος προς τον πυρήνα του, και γι’αυτό μετασχηματίζει πληθώρα σχέσεων όπως οι δυναμικές της αγοράς, του κράτους και της αμοιβαιότητας. Αυτές οι δυναμικές γίνονται περισσότερο αποδοτικές και αποκτούν πλεονεκτήματα αξιοποιώντας τα κοινά. Οι ομότιμες σχέσεις μπορούν να κλιμακωθούν αποτελεσματικά, κυρίως λόγω της εξέλιξης των διαδικτυακών τεχνολογιών. Αυτό σημαίνει πως οι δυναμικές μικρών ομάδων μπορούν τώρα να εφαρμοστούν και σε παγκόσμια κλίμακα.
Είναι οι ομότιμες τεχνολογίες καλές, κακές ή ουδέτερες;
Δεν ισχυριζόμαστε πως μια συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί να οδηγήσει σε ένα αναπόφευκτο κοινωνικό αποτέλεσμα. Ωστόσο, αναγνωρίζουμε το σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι τεχνολογίες στην κοινωνική εξέλιξη και τις νέες δυνατότητες που προσφέρουν αν ορισμένες ομάδες ανθρώπων τις χρησιμοποιήσουν με επιτυχία. Διαφορετικές κοινωνικές δυνάμεις επενδύουν σε αυτήν τη δυναμική, χρησιμοποιούν τις τεχνολογίες και αγωνίζονται να επωφεληθούν από τη χρήση τους. Η τεχνολογία γίνεται, επομένως, καλύτερα αντιληπτή ως το επίκεντρο κοινωνικής πάλης, και όχι ως ένα προκαθορισμένο «δεδομένο» που οδηγεί σε ένα συγκεκριμένο τεχνολογικά μέλλον.
Παρόλα αυτά, όταν κοινωνικές ομάδες οικειοποιηθούν μια συγκεκριμένη τεχνολογία για τους δικούς τους σκοπούς, στη συνέχεια, τα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά συστήματα μπορεί να αλλάξουν αποτελεσματικά. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο ρόλος που έπαιξε η εφεύρεση της τυπογραφίας, που συνδέεται με άλλες εφευρέσεις, στον μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Η ταχέως αυξανόμενη διαθεσιμότητα τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας προωθεί την επικοινωνία πολλών-προς-πολλούς και επιτρέπει σε έναν αυξανόμενο αριθμό ανθρώπων να επικοινωνούν με τρόπους που δεν ήταν τεχνικά εφικτοί πριν. Αυτό με τη σειρά του καθιστά δυνατή τη μαζική αυτο-οργάνωση ακόμα και σε παγκόσμια κλίμακα. Επίσης, ευνοεί τη δημιουργία ενός νέου τρόπου παραγωγής, ένος νέου τρόπου ανταλλαγής και νέων μορφών κοινωνικών σχέσεων εκτός του διπόλου κράτους-αγοράς.
Το Διαδίκτυο δημιουργεί ευκαιρίες για κοινωνική αλλαγή. Κατά το παρελθόν, με τις προ-ψηφιακές τεχνολογίες, το κόστος της κλιμάκωσης όσον αφορά την επικοινωνία και το συντονισμό καθιστούσε τις ιεραρχίες και τις αγορές απαραίτητες για τη μείωση αυτού του κόστους. Ως εκ τούτου, οι κοινωνίες που αναπτύχθηκαν μέσα από την υιοθέτηση τέτοιων δομών υπερτερούσαν σε σχέση με τους αντιπάλους τους. Σήμερα, αντιθέτως,είναι δυνατή η αναβάθμιση έργων μέσω νέων μηχανισμών συντονισμού, οι οποίοι επιτρέπουν την κλιμάκωση της δυναμικής των μικρών ομάδων σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι μπορούν να συνδυαστούν «οριζόντιες» δομές και να συνεχίσουν να λειτουργούν αποτελεσματικά σε παγκόσμια κλίμακα. Κάτι αντίστοιχο δεν έχει συμβεί ποτέ στο παρελθόν.
Πώς η ομοτιμία σχετίζεται με τον καπιταλισμό;
Ζούμε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία οι δικτυωμένες και οι σχετικά οριζόντιες μορφές οργάνωσης παράγουν σύνθετα και περίπλοκα κοινωνικά αποτελέσματα. Τα τελευταία είναι συχνά καλύτερα από τα αποτελέσματα που παράγονται αποκλειστικά μέσω των μηχανισμών του κράτους ή της αγοράς. Αρκεί να αναλογιστούμε πώς η ομότιμα παραγόμενη Βικιπαίδεια εκτόπισε την εταιρικά οργανωμένη εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, πώς το ομότιμα παραγόμενο ελεύθερο λογισμικό / ανοικτού κώδικα εκτόπισε το κλειστό λογισμικό, ή πώς τα Wikileaks επέζησαν από τις επιθέσεις που δέχτηκαν από τα πιο ισχυρά κράτη του κόσμου.
Οι υβριδικές μορφές οργάνωσης στο πλαίσιο έργων ομοτιμίας δε βασίζονται κατά κύριο λόγο σε ιεραρχικές αποφάσεις ή σε μηνύματα τιμών της αγοράς αλλά σε αμοιβαίους μηχανισμούς συντονισμού, οι οποίοι είναι εξαιρετικά ανθεκτικοί. Αυτοί οι αναδυόμενοι μηχανισμοί εξελίσσονται σε ένα ουσιαστικό συστατικό του καπιταλισμού μέσω της «ενυπάρχουσας» πτυχής της ομότιμης παραγωγής (ή ομότιμης παραγωγής) που μεταβάλλει τις τρέχουσες κυρίαρχες μορφές.
Ωστόσο, αυτοί οι μηχανισμοί μπορεί επίσης να αποτελέσουν το όχημα αναμόρφωσης της παραγωγής και ανταλλαγής, η οποία πλέον δεν κυριαρχείται από το κεφάλαιο και το κράτος. Αυτή είναι η «υπερβατική» πτυχή της ομότιμης παραγωγής, δεδομένου ότι δημιουργεί ένα νέο σύστημα, στο οποίο μπορούν να υποταχθούν οι άλλες μορφές. Στο πρώτο σενάριο, το κεφάλαιο και το κράτος είναι εκείνα που κυριαρχούν και καθοδηγούν τα κοινά, οδηγώντας σε ένα νέο είδος των κοινών με επίκεντρο τον καπιταλισμό. Στο δεύτερο σενάριο, τα κοινά, οι κοινότητες και οι θεσμοί τους, κυριαρχούν και μπορούν να προσαρμόσουν τις μορφές του κράτους και της αγοράς προς όφελός τους.
Οι νέες μορφές συνεργατικής παραγωγής που βασίζονται σε ομότιμους μηχανισμούς έχουν κάποιες ιεραρχίες. Παρ ‘όλα αυτά, στερούνται γενικώς μιας ιεραρχικής διοικητικής δομής για την ίδια την παραγωγική διαδικασία. Η ομότιμη παραγωγή προσφέρει τη δυνατότητα οργάνωσης σύνθετων παγκόσμιων έργων μέσω του μαζικού αμοιβαίου συντονισμού. Ό,τι είναι οι τιμές της αγοράς για τον καπιταλισμό και ο σχεδιασμός για τη βασισμένη στο κράτος παραγωγή, είναι και ο αμοιβαίος συντονισμός για την ομότιμη παραγωγή.
Ως αποτέλεσμα, η εμφάνιση και η κλιμάκωση αυτής της δυναμικής ομοτιμίας υποδεικνύει μια πιθανή μετάβαση στον τρόπο με τον οποίο η ανθρωπότητα κατανέμει τους πόρους: από ένα σύστημα αγοράς-κράτους που χρησιμοποιεί ιεραρχική διαδικασία λήψης αποφάσεων (σε επιχειρήσεις και κράτος) και τιμές (μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών), προς ένα σύστημα που χρησιμοποιεί μηχανισμούς αμοιβαίου συντονισμού. Αυτό δε σημαίνει ότι η αγορά και το κράτος θα εξαφανιστούν, αλλά ότι ο ρόλος και η σχέση τους θα αναμορφωθούν.
Τίποτα από αυτά δε σημαίνει ότι η μετάβαση στην ομοτιμία θα οδηγήσει σε μια ουτοπία, ούτε ότι θα είναι εύκολη. Πράγματι, αν ληφθεί υπόψη η ιστορία των προηγούμενων κοινωνικο-οικονομικών μεταβάσεων, η μετάβαση θα είναι πιθανότατα δύσκολη. Ακριβώς όπως η ομοτιμία είναι πιθανό να λύσει μια σειρά προβλημάτων της σημερινής κοινωνίας μας, ενδεχομένως θα δημιουργήσει νέα. Παρ ‘όλα αυτά, παραμένει μια κοινωνική εξέλιξη για την οποία αξίζει να αγωνιστούμε, δεδομένου ότι, ακόμα κι αν οι σχέσεις ομοτιμίας δε γίνουν η κυρίαρχη κοινωνική μορφή, το μέλλον της ανθρωπότητας θα επηρεαστεί σημαντικά.
Συνοψίζοντας τη σχέση μεταξύ σχεσιακών και τεχνολογικών πτυχών, η ομότιμη σχεσιακή δυναμική – ενισχυόμενη από συγκεκριμένες μορφές τεχνολογικών δυνατοτήτων – μπορεί να αποτελέσει κυρίαρχο τρόπο διάθεσης των απαραίτητων πόρων για την ανθρώπινη αυτο-αναπαραγωγή, αντικαθιστώντας την κυρίαρχη καπιταλιστική μορφή. Αυτό θα απαιτήσει την εξάπλωση της ομότιμης δυναμικής στην παραγωγή άυλων και υλικών αγαθών.
Πώς η ομοτιμία θα εφαρμοστεί στην πράξη;
Ενώ η ομοτιμία αναδύεται ως μια σημαντική μορφή τεχνολογικής υποδομής για διάφορες κοινωνικές δυνάμεις, ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται στην πράξη (και που κατέχεται και διοικείται) διαφέρει. Δεν έχουν όλες οι μορφές ομοτιμίας την ίδια αποτελεσματικότητα. Ποικίλες μορφές ομότιμης τεχνολογικής υποδομής μπορούν να προσδιοριστούν, καθεμία από τις οποίες οδηγεί σε διαφορετικές μορφές κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης.
Για παράδειγμα, από τη μία πλευρά, μπορούμε να αναλογιστούμε τον καπιταλισμό του Facebook, της Uber ή του Bitcoin. και, από την άλλη, τα μοντέλα της Βικιπαιδείας ή του ελεύθερου / ανοιχτού κώδικα λογισμικού. Η υιοθέτηση μιας συγκεκριμένης μορφής της ομότιμης τεχνολογικής υποδομής προκαλεί έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, διότι η επιλογή αυτή έχει αντίκτυπο στο τι είναι υλοποιήσιμο και τι όχι.
Η ομοτιμία επιτρέπει ένα νέο τρόπο παραγωγής, που ονομάζεται βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή, ο οποίος χαρακτηρίζεται από νέες σχέσεις παραγωγής. Στην ομότιμη παραγωγή, οι συμμετέχοντες από κοινού, πρώτον, δημιουργούν αξία μέσω ανοικτών ανταποδοτικών συστημάτων και, δεύτερον, διαχειρίζονται πόρους που μπορούν, με τη σειρά τους, να επαναχρησιμοποιηθούν μέσα από συμμετοχικές πρακτικές. Αυτός ο κύκλος ανοιχτής εισροής, συμμετοχικών διαδικασιών και -προσανατολισμένης στα κοινά- παραγωγής είναι ένας κύκλος συσσώρευσης των κοινών, που παραλληλίζεται με τη συσσώρευση του κεφαλαίου.
Σε αυτό το στάδιο, η διαδικασία ομότιμης παραγωγής θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένα πρότυπο προεικόνισης ενός ριζικά νέου τρόπου παραγωγής και μιας νέας μορφής κοινωνίας. Σήμερα αποτελεί ένα πρωτότυπο, δεδομένου ότι δε μπορεί ακόμη να αναπαραχθεί ανεξάρτητα από τον καπιταλισμό. Η αναδυόμενη ομότιμη παραγωγή είναι παραγωγική και καινοτόμα εντός του καπιταλισμού και συνάμα συνεισφέρει στην επίλυση διαρθρωτικών προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί από τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Με άλλα λόγια, αντιπροσωπεύει μια πιθανή υπέρβαση του καπιταλισμού. Λαμβάνοντας αυτό ως δεδομένο, υποστηρίζουμε ότι, εφ’όσον οι ενδιαφερόμενοι για τα κοινά δε μπορούν να συμμετέχουν στη δική τους αυτο-αναπαραγωγή εκτός του συστήματος συσσώρευσης του κεφαλαίου, η ομοτιμία θα παραμένει ένας πιλοτικός τρόπος παραγωγής, αντί να αποτελέσει μια καθολική λύση.
Η ομότιμη παραγωγή μπορεί να είναι καινοτόμα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, διότι οι επιχειρήσεις με πρόσβαση στα κοινά της γνώσης διαθέτουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις επιχειρήσεις που βασίζονται αποκλειστικά στη δική τους γνώση και έρευνα. Για παράδειγμα, διαμοιράζοντας την ανάπτυξη λογισμικού σε ένα ανοικτό δίκτυο, οι επιχειρήσεις πετυχαίνουν εξοικονόμηση στις επενδύσεις τους όσον αφορά τις υποδομές. Στο πλαίσιο αυτό, η ομότιμη παραγωγή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως διαμοιρασμός της παραγωγικής γνώσης από τους ίδιους τους καπιταλιστικούς συνασπισμούς, με, παραδείγματος χάριν, επενδύσεις της IBM σε ελεύθερου λογισμικού / ανοικτού κώδικα έργα.
Ωστόσο, αυτή η καπιταλιστική επένδυση δεν αποτελεί αναγκαστικά μειονέκτημα, αλλά μια κατάσταση που αυξάνει την κοινωνική επένδυση σε μια προσανατολισμένη στην ομοτιμία μετάβαση . Ακριβώς επειδή η ομοτιμία λύνει ορισμένα διαρθρωτικά ζητήματα του σημερινού συστήματος και οι δύο παραγωγικές και διαχειριστικές τάξεις κινούνται προς την κατεύθυνση αυτή. Αυτό σημαίνει ότι οι ροές κεφαλαίων για ομότιμα έργα, ακόμη και αν στρεβλώνουν την ομοτιμία για να παραταθεί η κυριαρχία των παλαιών οικονομικών μοντέλων, δημιουργούν ταυτόχρονα νέους τρόπους σκέψης της κοινωνίας που υπονομεύουν αυτήν την κυριαρχία.
Παρ ‘όλα αυτά, η νέα κατηγορία ανθρώπων που ενδιαφέρονται για τα κοινά δε μπορεί να βασίζεται σε καπιταλιστικές επενδύσεις και πρακτικές. Θα πρέπει να χρησιμοποιήσει κατάλληλα μέσα για να καταστήσει τη βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή περισσότερο αυτόνομη από την κυρίαρχη πολιτική οικονομία. Μπορούμε να καταλήξουμε σε μια θέση όπου η ισορροπία δυνάμεων αντιστρέφεται: τα κοινά και οι κοινωνικές δυνάμεις να γίνουν η κυρίαρχη δύναμη στην κοινωνία, ασκώντας πιέσεις στο κράτος και την αγορά ώστε να προσαρμοστούν στις δικές τους απαιτήσεις. Γι ‘αυτό και πρέπει να προσπαθήσουμε να ξεφύγουμε από καταστάσεις όπου οι καπιταλιστές συν-επιλέγουν τα κοινά και να κατευθυνθούμε προς καταστάσεις στις οποίες τα κοινά κατέχουν το κεφάλαιο και το αξιοποιούν κατάλληλα για την ανάπτυξή τους.
Η προτεινόμενη στρατηγική της αντίστροφης προσαρμογής έχει ονομαστεί «αλλομορφισμός» (transvestment) από τους “telekommunists” Dmytri Kleiner και Baruch Gottlieb. Ο αλλομορφισμός περιγράφει τη μεταφορά αξίας από έναν τρόπο παραγωγής σε έναν άλλον. Στην περίπτωσή μας αξία μεταφέρεται από τον καπιταλισμό στα κοινά. Έτσι οι αλλομορφικές στρατηγικές στοχεύουν στο να βοηθήσουν ανθρώπους που ενδιαφέρονται για τα κοινά να γίνουν οικονομικά βιώσιμοι και ανεξάρτητοι. Τέτοιες στρατηγικές αναπτύσσονται και εφαρμόζονται από επιχειρηματικές συμμαχίες προσανατολισμένες στα κοινά, όπως το δίκτυο Enspiral ή η Sensorica.
Για παράδειγμα, οι συμμετέχοντες στο δίκτυο Enspiral δημιουργούν προϊόντα και υπηρεσίες βασισμένα στα κοινά, ενώ δημιουργούν εισόδημα μέσω της καπιταλιστικής αγοράς. Συμβάλλουν με ένα μέρος του εισοδήματός τους στο κεφάλαιο του Ιδρύματος Enspiral. Το συνολικό ποσό του κεφαλαίου επενδύεται σε νέα έργα μέσα από μια συνεργατική διαδικασία χρηματοδότησης. Παράλληλα, το Enspiral δέχεται εξωτερική χρηματοδότηση παρακάμπτοντας το σύστημα (hack), όπως π.χ. με τα ανώτατα όρια αποδόσεων, τα οποία σταδιακά επιτρέπουν τη μεταβίβαση του συνόλου των πόρων στην κοινωνική αποστολή τους. Το Loomio, μια πλατφόρμα λήψης αποφάσεων ελεύθερου λογισμικού / ανοιχτού κώδικα, είναι το πιο σημαντικό προϊόν αυτού του δικτύου.
Όπως προαναφέρθηκε, τα ψηφιακά κοινά γνώσης, λογισμικού και σχεδίασης αποτελούν πηγές αφθονίας που εμπλουτίζονται μέσω της χρήσης τους. Επομένως, η ανταλλαγή και η ικανότητα για συνεισφορά είναι αναγκαίο να διατηρούνται.. Αλλά στην προστιθέμενη αξία υπηρεσιών και προϊόντων που βρίσκονται γύρω από αυτά τα κοινά, έχουμε να αντιμετωπίσουμε ανταγωνιστικούς πόρους. Εδώ τα κοινά θα πρέπει να προστατευτούν από τη υποταγή τους στο κεφάλαιο. Στο συνεταιριστικό χώρο της παραγωγής και των υπηρεσιών θα πρέπει να εφαρμόζονται κανόνες αμοιβαιότητας. Προτείνουμε να συνδυαστεί η μη αμοιβαία ανταλλαγή στην άυλη σφαίρα, με αμοιβαίες συμφωνίες στον τομέα της φυσικής παραγωγής. Έτσι, το όραμά μας, η βασισμένη στα κοινά ομότιμη παραγωγή, ως πλήρης λειτουργία της παραγωγής, συνδυάζει τα κοινά και τον συνεταιρισμό.
Προς μια κοινωνία με επίκεντρο τα κοινά;
Στο σημείο αυτό, αν επιτευχθεί η μετάβαση από τις μικροοικονομικές κοινότητες ομοτιμίας σε ένα νέο «μακροοικονομικό» κυρίαρχο τρόπο παραγωγής για τη δημιουργία και διανομή αξίας, θα προκύψει πιθανώς ένα μεταβατικό στάδιο προς μια οικονομία και κοινωνία με επίκεντρο τα κοινά. Αυτή θα είναι η επανάσταση της εποχής μας και μια θεμελιώδης αλλαγή στους κανόνες και τις νόρμες που καθορίζουν ποια είναι η αξία και πώς παράγεται και διανέμεται στην κοινωνία. Με λίγα λόγια θα επιτευχθεί στροφή προς ένα νέο καθεστώς μετα-καπιταλιστικής αξίας.
Η ομοτιμία θεωρείται μια κοινωνική σχέση αλλά και ένας τρόπος ανταλλαγής, τόσο ως κοινωνικο-τεχνολογική υποδομή όσο και ως τρόπος παραγωγής. Όταν το σύνολο αυτών των στοιχείων συνδυαστούν, προωθείται η δημιουργία ενός νέου μετα-καπιταλιστικού μοντέλου, μιας νέας φάσης στην εξέλιξη της οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών. Φυσικά θα απαιτηθούν συζητήσεις και για οικονομικές και πολιτικές μεταβάσεις. Στο μικροοικονομικό επίπεδο της βασιμένης στα κοινά ομότιμης παραγωγής, η δυναμική της ομοτιμίας έχει ήδη δημιουργήσει τους θεσμικούς καρπούς που προεικονίζουν ένα νέο κοινωνικό μοντέλο.
Η ομοτιμία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα μοντέλο όπου η κοινωνία των πολιτών γίνεται παραγωγική με τη συμμετοχή των πολιτών στη συνεργατική δημιουργία αξίας μέσω των κοινών. Σε αυτή την πλουραλιστική κοινοπολιτεία, πολλαπλές μορφές δημιουργίας και διανομής αξίας θα συνυπάρχουν, αλλά κατά πάσα πιθανότητα γύρω από το κοινό θέλγητρο που είναι τα κοινά. Δεν υποστηρίζουμε έναν «ολοκληρωτισμό» των κοινών. Αλλά θέλουμε τα κοινά να αποτελέσουν τον βασικό θεσμό που θα καθοδηγεί όλες τις άλλες κοινωνικές μορφές – συμπεριλαμβανομένων του κράτους και της αγοράς – με στόχο την επίτευξη του μέγιστου κοινού καλού και τη μέγιστη αυτονομία.
μετάφραση: Medialibre – επιμέλεια: Χριστίνα Πριάβολου (P2P Lab)
