Του Noam Chomsky, δημοσιεύτηκε στις 5 Ιουλίου του 2013
Με τις απίστευτες τραγωδίες που συμβαίνουν μπροστά στα μάτια μας και αναμένοντας ίσως ακόμα χειρότερες καταστροφές στο μέλλον, μπορεί να φανεί ανάρμοστο ή ακόμα και σκληρό να στρέψουμε την προσοχή μας σε άλλες προοπτικές που, αν και αφηρημένες και αβέβαιες, θα μπορούσαν να ανοίξουν ένα δρόμο προς έναν καλύτερο κόσμο –σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Έχω επισκεφτεί πολλές φορές το Λίβανο και έγινα μάρτυρας στιγμών μεγάλης ελπίδας και απελπισίας, που σημαδεύτηκαν από την ξεχωριστή αποφασιστικότητα του λιβανέζικου λαού να τις ξεπεράσει και να προχωρήσει μπροστά.
Ήταν την πρώτη φορά που επισκέφτηκα το Λίβανο –αν η λέξη είναι σωστή- ακριβώς πριν 60 χρόνια, όταν ένα βράδυ που η γυναίκα μου κι εγώ περπατούσαμε στη βόρεια περιοχή της Γαλιλαίας, ένα τζιπ σταμάτησε δίπλα μας και κάποιος μας ζήτησε να επιστρέψουμε: βρισκόμασταν στη λάθος χώρα. Είχαμε περάσει τα σύνορα χωρίς να το καταλάβουμε, σύνορα που εκείνη την εποχή δεν είχαν ακόμη κάποια ένδειξη- τώρα πια, υποθέτω ότι θα είναι γεμάτα από όπλα.
Ένα ασήμαντο γεγονός, αλλά πλούσιο σε μαθήματα: η νομιμότητα των συνόρων –και κατά συνέπεια των Κρατών- υπόκειται, στην καλύτερη των περιπτώσεων, σε προϋποθέσεις και είναι προσωρινή.
Σχεδόν όλα τα σύνορα έχουν επιβληθεί και διατηρηθεί με τη βία, και είναι σχετικά αυθαίρετα. Τα λιβανο-ισαηλινά σύνορα καθορίστηκαν πριν έναν αιώνα με τη συμφωνία Σάικς-Πικό, χωρίζοντας την παλιά οθωμανική αυτοκρατορία σύμφωνα με τα συμφέροντα των βρετανικών και γαλλικών αυτοκρατορικών δυνάμεων, χωρίς κανένα προβληματισμό για τους πληθυσμούς που ζούσαν εκεί, ούτε και για τις γεωγραφικές πραγματικότητες της περιοχής. Τα σύνορα δεν έχουν νόημα, γι’ αυτό και είναι τόσο εύκολο να τα περάσεις χωρίς να το αντιληφθείς.
Εξετάζοντας την πλειοψηφία των πολέμων που σπαράζουν τον κόσμο, είναι ξεκάθαρο ότι πολλοί είναι κατάλοιπα των ιμπεριαλιστικών εγκλημάτων στο βαθμό που προκύπτουν ως αποτέλεσμα των συνόρων που χάραξαν οι μεγάλες δυνάμεις αγνοώντας κάθε κοινή λογική που δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντά τους.
Για παράδειγμα, οι Παστούν δεν αποδέχτηκαν ποτέ τη γραμμή Durand, που όρισε η Μεγάλη Βρετανία για να χωρίσει το Πακιστάν από το Αφγανιστάν. Ούτε και καμία αφγανική κυβέρνηση την αποδέχτηκε. Εξυπηρετεί τα συμφέροντά των σημερινών ιμπεριαλιστικών δυνάμενων να χαρακτηρίζονται «τρομοκράτες» οι Παστούν που διασχίζουν τη γραμμή Durand, έτσι ώστε τα σπίτια τους να μπορούν να γίνουν στόχος των δολοφονικών επιθέσεων των drones (μη επανδρωμένων αεροσκαφών) και των ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ.
Λίγα σύνορα στον κόσμο φυλάσσονται με τόσο εξελιγμένη τεχνολογία και υπόκεινται σε τόσο φλογερή ρητορεία όσο αυτά που χωρίζουν το Μεξικό από τις Ηνωμένες Πολιτείες, δύο χώρες που έχουν φιλικές διπλωματικές σχέσεις.
Αυτά τα σύνορα είναι το αποτέλεσμα της επιθετικότητας των ΗΠΑ τον 19ο αιώνα. Αλλά παρέμειναν σχετικά ανοιχτά μέχρι το 1994, όταν ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον εγκαινίασε την Επιχείρηση Gatekeeper, που οδήγησε στη στρατιωτικοποίησή τους.
Πριν από αυτό, ο κόσμος περνούσε τακτικά τα σύνορα για να δει τους συγγενείς και τους φίλους του. Είναι πιθανό η Επιχείρηση Gatekeeper να υποκινήθηκε από ένα άλλο γεγονός το 1994: την εφαρμογή της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών της Βόρειας Αμερικής (NAFTA), ονομασία ακατάλληλη, λόγω της ύπαρξης των λέξεων «ελεύθερες συναλλαγές».
Αναμφίβολα, η κυβέρνηση Κλίντον κατάλαβε ότι οι μεξικανοί αγρότες, όσο αποδοτικοί κι αν ήταν, δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν την αδρά επιχορηγούμενη γεωργική βιομηχανία των ΗΠΑ, όπως ακριβώς και οι μεξικανικές επιχειρήσεις τις πολυεθνικές των ΗΠΑ, που χάρη σ’ αυτήν την συμφωνία και τη ρήτρα της «εθνικής μεταχείρισης» θα μπορούσαν να διεισδύσουν σε μεγάλο βαθμό στη μεξικανική αγορά. Αυτή η συμφωνία σχεδόν αναπόφευκτα οδήγησε σε μια εισροή μεξικανών μεταναστών μέσω των συνόρων.
Κάποια σύνορα διαβρώνονται από τα μίση και τις βίαιες συγκρούσεις που συμβολίζουν και υπενθυμίζουν. Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα είναι η Ευρώπη. Επί αιώνες, η Ευρώπη υπήρξε η πιο βάναυση περιοχή του κόσμου, που κατασπαράχτηκε από σκληρούς και απάνθρωπους πολέμους. Η Ευρώπη ανέπτυξε την τεχνολογία και την κουλτούρα του πολέμου που της επέτρεψε να κατακτήσει τον κόσμο. Μετά από μια τελευταία έκρηξη απερίγραπτης βαρβαρότητας, ο αλληλοσπαραγμός έπαυσε με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι ερευνητές αποδίδουν αυτό το αποτέλεσμα στη θέση της δημοκρατικής ειρήνης –μια δημοκρατία που διστάζει να κηρύξει πόλεμο σε μια άλλη δημοκρατία. Αλλά οι ευρωπαίοι αντιλήφθηκαν επίσης ότι είχαν αναπτύξει μια τέτοια ικανότητα καταστροφής που η επόμενη φορά που θα παίξουν το αγαπημένο τους παιχνίδι, θα είναι η τελευταία.
Η ενοποίηση που έκτοτε αναπτύχθηκε δεν είναι χωρίς σοβαρά προρβλήματα, αλλά υπάρχει μεγάλη βελτίωση σε σχέση με αυτό που συνέβαινε πριν.
Ένα ανάλογο αποτέλεσμα δε θα ήταν πρωτοφανές για τη Μέση Ανατολή, που μέχρι πρόσφατα ήταν ουσιαστικά χωρίς σύνορα. Και τα σύνορα είναι υπό κατάρρευση αν και με τρομακτικό τρόπο.
Η προφανώς αναπόφευκτη αυτοκτονική βουτιά της Συρίας σπαράζει αυτήν τη χώρα. Ο Patrick Cockburn, πρώην ανταποκριτής στη Μέση Ανατολή που τώρα εργάζεται για τον Independent, προβλέπει ότι η ανάφλεξη και οι επιπτώσεις της για την περιοχή θα μπορούσαν να οδηγήσουν στη λήξη της συμφωνίας Σάικς-Πικό.
Ο εμφύλιος πόλεμος αναζωπύρωσε τη σύγκουση ανάμεσα σε σουνίτες και σιίτες, που υπήρξε μια από τις πιο τρομερές συνέπειες της εισβολής των ΗΠΑ-βρετανίας στο Ιράκ πριν 10 χρόνια.
Οι κουρδικές περιοχές του Ιράκ και τώρα η Συρία προχωρούν προς την αυτονομία. Πολλοί αναλυτές προβλέπουν τώρα ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα κουρδικό κράτος πριν από ένα παλαιστινιακό κράτος.
Αν κάποια στιγμή η Παλαιστίνη αποκτήσει την ανεξαρτησία της με τους όρους της συντριπτικής διεθνούς συναίνεσης, είναι πιθανό τα σύνορά της με το Ισραήλ να διαβρωθούν μέσω τακτικών εμπορικών και πολιτισμικών συναλλαγών, όπως συνέβη στο παρελθόν σε περιόδους σχετικής ηρεμίας.
Αυτή η εξέλιξη θα μπορούσε να είναι ένα βήμα προς μια στενότερη περιφερειακή ολοκλήρωση και ίσως τη βαθμιαία εξαφάνιση του τεχνητού συνόρου που χωρίζει τη Γαλιλαία μεταξύ Ισραήλ και Λιβάνου. Και τότε οι ταξιδιώτες θα μπορούν να κινούνται ελεύθερα εκεί όπου βρεθήκαμε η γυναίκα μου κι εγώ πριν 60 χρόνια.
Μια τέτοια εξέλιξη μού φαίνεται ότι προσφέρει τη μοναδική ρεαλιστική ελπίδα για μια επίλυση της κατάστασης των παλαιστίνιων προσφύγων, που είναι μόνο μία από τις ανθρωπιστικές καταστροφές που μαστίζουν την περιοχή από την εποχή της εισβολής του Ιράκ και την κάθοδο της Συρίας στην κόλαση.
Η διαγραφή των συνόρων και η αμφισβήτηση της νομιμότητας των κρατών θέτουν σοβαρές αμφιβολίες πάνω στην κατοχή της Γης: ποιος είναι ιδιοκτήτης της ατμόσφαιρας του πλανήτη που μολύνεται από τα αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου και που, όπως μάθαμε το μάιο, έφτασαν σε εξαιρετικά επικίνδυνο όριο;
Ή, για να δανειστούμε την έκφραση που χρησιμοποιούν οι αυτόχθονες λαοί σε μεγάλο μέρος του κόσμου, ποιος θα υπερασπιστεί τη Γη; Ποιος θα εκπροσωπήσει τα δικαιώματα της φύσης; Ποιος θα αναλάβει το ρόλο του επόπτη των κοινών αγαθών, της κοινής μας κτήσης;
Ότι η γη χρειάζεται απελπισμένα να προστατευτεί από την επικείμενη οικολογική καταστροφή είναι βεβαίως προφανές για κάθε λογικό και μορφωμένο άνθρωπο. Οι διαφορετικές αντιδράσεις στην κρίση είναι το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό της παρούσας ιστορικής περιόδου.
Στην εμπροσθοφυλακή της προστασίας της φύσης βρίσκονται εκείνοι που συχνά αποκαλούνται «πρωτόγονοι», μέλη αυτόχθονων ομάδων και φυλών, όπως τα Πρώτα Έθνη στον Καναδά και οι Αβορίγινες στην Αυστραλία, απομεινάρια των λαών που επέζησαν των ιμπεριαλιστικών εισβολών. Στην εμπροσθοφυλακή της επίθεσης ενάντια στη φύση βρίσκονται εκείνοι που αυτο-αποκαλούνται πιο προηγμένοι και πολιτισμένοι: οι πλουσιότερες και ισχυρότερες χώρες.
Η μάχη για την υπεράσπιση των κοινών αγαθών παίρνει πολλές μορφές. Σε μικρό επίπεδο, εκτυλίσσεται στην Πλατεία Ταξίμ της Τουρκίας, όπου γενναίοι άντρες και γυναίκες προσπαθούν να αποτρέψουν την καταστροφή ενός από τα τελευταία απομεινάρια δημόσιων αγαθών της Κωνσταντινούπολης. Αυτός ο αρχαίος θησαυρός απειλείται από την εμπορευματοποίηση, την αστικοποίηση και ένα αυταρχικό καθεστώς.
Οι υπερασπιστές της Πλατείας Ταξίμ βρίσκονται στην εμπροσθοφυλακή μιας παγκόσμιας μάχης για τη διαφύλαξη των κοινών αγαθών από τον αφανισμό, μια μάχη στην οποία όλοι πρέπει να συμμετάσχουμε, με αφοσίωση και αποφασιστικότητα, αν θέλουμε να έχουμε κάποια ελπίδα αξιοπρεπούς επιβίωσης σε έναν πλανήτη που δεν έχει σύνορα. Είναι τα δικά μας κοινά αγαθά που θα προστατέψουμε ή θα καταστρέψουμε.
© Noam Chomsky
