Εργαλεία ενσωμάτωσης για νεοαφιχθέντες

Το προηγούμενο μαζικό κύμα μεταναστών έφτασε στην Ελλάδα μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων, πριν από περίπου 20-30 χρόνια. Με την αλλαγή της χιλιετίας, οι ταραχές στα Ανατολικά και στην Αφρικανική ήπειρο έφεραν στην Ελλάδα νέα κύματα μεταναστών, μικρότερα μεν σε αριθμό, αλλά τακτικής ροής. Από τότε αρκετοί από τους νεοαφιχθέντες κατάφεραν να γίνουν σχεδόν γηγενείς, κάποιοι διατηρώντας την εθνική τους ταυτότητα, κάποιοι έχοντας αφομοιωθεί εξ ολοκλήρου. Δεν ήταν εύκολο εγχείρημα ούτε για τους ίδιους ούτε για τους αυτόχθονες: Ακόμη και η όψη της πόλης άλλαξε, πολλές από τις περιοχές στο κέντρο της πόλης σχεδόν εγκαταλείφθηκαν από τους ντόπιους. Πολλοί Αθηναίοι μετακόμισαν σε άλλες περιοχές, πιο κοντά στη φύση, όμως κάποιοι παρέμειναν, επιλέγοντας να ζήσουν μια ριζικά διαφορετική ζωή ανάμεσα σε νέους γείτονες.

Ανάμειξη στη πόλη

Τελευταία λαμβάνει χώρα μεγάλη συζήτηση για την ενσωμάτωση των προσφύγων μέσω της κοινωνικής οικονομίας. Κατά τη γνώμη μου, αυτό δεν αφορά μόνο στο πώς θα γίνουν «αυτοί» ισότιμα μέλη της κοινωνίας. Κοινωνικοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το κενό στην μεταναστευτική πολιτική του προηγούμενου αιώνα ήταν ακριβώς το ότι δημιουργήθηκε από ειδικούς και θεωρητικούς: λειτούργησε στο παρελθόν, μα πλέον χρειαζόμαστε μια νέα συνταγή. Οι νεοαφιχθέντες μπορούν οι ίδιοι να δώσουν αξιοσημείωτες απαντήσεις ως προς το πώς να βοηθήσουν ανθρώπους όχι μόνο να αποτελέσουν ισότιμα μέλη της κοινωνίας, αλλά επίσης να ανταποδώσουν πράγματα στην χώρα υποδοχής στην οποία επέλεξαν να μείνουν με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο.

Θα ρωτήσω «έμπειρους» μετανάστες, τους πρακτικούς της επιβίωσης τι τους βοήθησε να χτίσουν, να αναπτύξουν και να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους.

Πλατεία Βικτωρίας

Ξεκίνησα την μέρα έρευνας μου σε μία από τις κεντρικότερες πλατείες της Αθήνας, την πλατεία Βικτωρίας. Αυτή η περιοχή μοιάζει με μια κυψέλη, με τους βιαστικούς και διαρκώς απασχολημένους κατοίκους που τρέχουν από δω και από κει το πρωί και γυρίζουν σπίτι τους το απόγευμα. Κάποιοι κουβαλούν τη γύρη διαφορετικών χρωμάτων, άλλοι χτίζουν κυψέλες, και άλλοι μαζεύουν το μέλι. Όλοι έχουν έναν κοινό στόχο- να κάνουν την ζωή στην κυψέλη καλύτερη και ασφαλέστερη. Η πόλη γύρω μου μου θυμίζει αυτόν τον καλά διαρθρωμένο κοινωνικό μηχανισμό. Αυτή η περιοχή, που λέγεται Κυψέλη, είναι μία από τις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη. Άνθρωποι διαφορετικών εθνικοτήτων, κοινωνικών ομάδων και πολιτισμών ζουν και δουλεύουν εκεί κάθε μέρα ο ένας δίπλα στον άλλον. Υπάρχουν πολλά όμορφα παλιά κτήρια, θέατρα και γκαλερί που ακόμη λειτουργούν. Παλιοί αριστοκράτες ζουν το υπόλοιπο της ζωής τους εκεί. Νεαροί μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς δεν τους αφήνουν να κοιμηθούν τις μεσημεριανές ώρες, παίζοντας και φωνάζοντας στη μέση του δρόμου. Όλη μέρα οι άνθρωποι πηγαινοέρχονται περπατώντας και οδηγώντας, αναμειγνύονται με εργάτες σε πολύβουους δρόμους. Οι μετανάστες ζουν εδώ πολλά χρόνια, όλοι είναι συνηθισμένοι στη παρουσία τους, μοιράζονται μαζί τους μια κοινή πορεία ζωής. Κινέζικα, Ρώσικα, Αραβικά και Ινδικά μαγαζιά φυτρώνουν από δω και από κει. ΜΚΟ, βιολογικά και οικολογικά ,μαγαζιά, εναλλακτικά καφέ και εστιατόρια και ενότητες μεταναστών βρίσκονται σε όλη την περιοχή. Η πλατεία είναι γεμάτη πρόσφυγες-μόνους, με οικογένειες, σε ομάδες. Νέοι άνδρες κάθονται κοντά στο πλήθος των διερχόμενων ανθρώπων και παρατηρούν. Μητέρες παίζουν με τα παιδιά τους στο γρασίδι, προσπαθώντας να κρυφτούν από το καυτό ήλιο. Τουρίστες, υπεύθυνοι μαγαζιών και παλιοί κάτοικοι τους ακολουθούν από τα γυάλινα κλιματιζόμενα καφέ, που βρίσκονται στις άκρες της πλατείας. Είμαι εδώ για να επισκεφτώ αυτούς που πολέμησαν σε δύσκολες καταστάσεις πριν χρόνια και στέφθηκαν νικητές. Ποια ήταν τα εργαλεία, τι τους κινητοποίησε ώστε να επιτύχουν σε αυτό που έκαναν και στη κοινωνική ζωή τους;

Είκοσι δευτερόλεπτα για την πώληση

Η Σβετλάνα είναι ιδιοκτήτρια ενός μικρού ρώσικου μίνι μάρκετ. Ξεκίνησε την επιχείρησή πριν κάποια χρόνια. Τα δύο της παιδιά πηγαίνουν σε ελληνικό σχολείο και εκείνη επιθυμούσε να τους διδάξει να είναι περήφανα για το ποιοι είναι: για τις ρίζες, την ιστορία και την κουλτούρα τους. Ήταν σημαντικό να διατηρήσουν τις οικογενειακές παραδόσεις, όπως για παράδειγμα το να μαγειρεύουν όλοι μαζί τα μεσημέρια της Κυριακής το πελμένι, κρατώντας ζωντανή την γαστρονομική κληρονομιά τους. Αλλά δε μπορούσε να βρει τα κατάλληλα υλικά για αυτό, όπως και πολλές ακόμη μητέρες από τη χώρα της, οπότε άνοιξε το δικό της μαγαζί. «Πάντα δούλευα πολύ και δεν είχα ποτέ το χρόνο ούτε το κίνητρο να μάθω τη γλώσσα, αλλά όταν άνοιξα το μαγαζί κατανόησα ότι ήταν πολύ σημαντικό αν θες να δουλέψεις με όλους και όχι μόνο με ανθρώπους από την χώρα σου. Όποτε πήρα την πιο κομβική απόφαση της ζωής μου- να μετουσιώσω την κοσμοθεώρηση της ζωής μου από το « Δεν με καταλαβαίνουν», σε κάτι πολύ πιο δραστικό και φιλικό. Μαζί με τα παιδιά μου γράψαμε περιγραφές των είκοσι δευτερολέπτων στα ελληνικά για κάθε ένα ρώσικο προϊόν. Τα αποστήθισα, όπως τα παιδιά μαθαίνουν ποιήματα στο σχολείο. Δεν μπορούσα να θυμηθώ εύκολα τo νόημα κάποιων ελληνικών λέξεων που έλεγα, αλλά αυτό το κόλπο απέδωσε 100% , όλοι οι γείτονες αγάπησαν το μαγαζί μου και ακόμη αγοράζουν από μένα. Πιστεύω ότι η εκπαίδευση και η ισχυρή θέληση για μάθηση- σε κάθε ηλικία, από την παιδική ακόμη- είναι το απαραίτητο εργαλείο για την ενσωμάτωση. Ειδικευμένα προγράμματα για ξένους , μαθήματα εκμάθησης της γλώσσας, όπως και γνώση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, θα με είχαν βοηθήσει ουσιωδώς όταν είχα ξεκινήσει. Όμως η αυτομόρφωση εντέλει με έσωσε.

Μην παραπονιέσαι ποτέ για τη βροχή

Ο Σαμπάχ από την Συρία οργάνωσε τoν συνεταιρισμό ανοικοδομήσεων του το 2004. Από τότε τα πράγματα άλλαξαν πολύ, σε εποχές οικονομικής κρίσης, οι δουλειές δοκίμασαν πολλά προβλήματα. « Δεν περίμενα ποτέ από κάποιον άλλο να με βοηθήσει. Ποτέ δεν έκανα αίτηση για χρηματοδότηση κοινωνικών συνεταιρισμών, επειδή ήμουν πολύ απασχολημένος να κρατήσω τη δουλειά μου. Έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα στη δουλειά: Καταλαβαίνω ότι οι αλλαγές πάντα θα έρχονται και θα φεύγουν. Είναι σαν τη βροχή- ποτέ δε ξέρεις πότε θα έρθουν. Επέλεξα να αγαπήσω τη βροχή, τον ήλιο, οτιδήποτε. Με το πέρασμα του χρόνου, οι άνθρωποι αρχίζουν να μιλούν για σένα, να σε προτείνουν σε άλλους. Όσο κάνεις το καλύτερό σου στη δουλειά, τόσο περισσότερο θα σε ζητούν για τις υπηρεσίες σου. Σχεδόν όλοι οι πελάτες μου έγιναν τακτικοί πελάτες. Όλοι οι φίλοι που έχω στην Ελλάδα, τους γνώρισα μέσω της δουλειάς. Δημιούργησα ένα περιβάλλον εδώ. Έτσι είναι η ζωή και την απολαμβάνω.»

Μείνε σε επαφή, κράτα μοναδική ταυτότητα

Η Debora Valencia είναι συνιδρύτρια της φιλιππινέζικης κοινότητας στην Ελλάδα και της ενότητας φιλιππινέζων γυναικών “Dewata”, καθώς και διευθύντρια του Munting Nayon( μικρό χωριό), ενός παιδικού σταθμού για παιδιά από τις Φιλιππίνες και άλλα παιδιά. Η Debby, όπως την αποκαλούν όλοι, και ο άντρας της ο Joe ξεκίνησαν την προσπάθεια τους εδώ στην Ελλάδα πριν από τριάντα χρόνια και σχεδόν όλοι οι Φιλιππινέζοι που ζουν στην πόλη είναι μέλη της ένωσης που βρίσκεται στην ίδια περιοχή. « Η ενότητα μας ήταν επιτακτική ανάγκη για την κοινότητα μας. Η ένωση μας έγινε μια ισχυρή φωνή για την προώθηση και την υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας ως εργαζομένων- συντέλεσε στη συλλογική επίλυση των προβλημάτων που αντιμετώπιζαν οι Φιλιππινέζοι. Για μας ήταν μια δέσμευση προς τους ανθρώπους μας. Πρέπει να είμαστε δυνατοί και αποφασισμένοι. Είναι το ίδιο σημαντικό για μας να βοηθήσουμε για τη διατήρηση της μοναδικής εθνικής μας ταυτότητας και για την επαφή με την κοινωνία και την κυβέρνηση. Δεν μπορούμε να μείνουμε μόνοι μας, μπορούμε μόνο να σταθούμε μαζί, μπορούμε να συνυπάρξουμε, μόνο αν ξέρουμε τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις μας.

Ψάξε τον πυρήνα του δικού σου ταλέντου

Η Click Ngwere κατάγεται από την Ζιμπάμπουε και είναι επαγγελματίας καλλιτέχνης χειροποίητων δημιουργημάτων και σχεδιάστρια. Διαθέτει πολλά ταλέντα, σπούδασε μελισσοκομία στη χώρα της, έχει δουλέψει με παιδιά και είναι επίσης εξαιρετική χορεύτρια και έχει επικοινωνιακές και ηγετικές δεξιότητες- και αυτά είναι μόνο όσα εγώ γνωρίζω, σίγουρα υπάρχουν πολλά ακόμη χαρίσματα σε αυτήν την μοναδική γυναίκα. Γιατί επέλεξε να απασχοληθεί με τη τέχνη εδώ στην Ελλάδα; « Κάνω τώρα αυτό γιατί είναι ο βιοπορισμός πρώτα-πρώτα. Όταν δούλευα στα σπίτια, μάζευα χρήματα και αγόρασα ραπτικές μηχανές. Αλλά η δημιουργικότητα είναι ο εθισμός μου. Δεν χρειάζομαι κίνητρο για να το κάνω- ικανοποιούμε υπέρμετρα με τη διαδικασία. Από όλα τα πράγματα που ξέρω, επέλεξα κάτι που ξέρω να κάνω πολλά καλά, που αγαπώ πραγματικά να κάνω και με χαροποιεί. Αυτός είναι ο πυρήνας του ταλέντου μου.»

Κατακλείδα 
Ολοκλήρωσα τη μέρα μου στο αγαπημένο μου μέρος στη Κυψέλη, ένα τετράγωνο μακριά από τη πλατεία Βικτωρίας, στην ΜΚΟ Μέλισσα, μιλώντας με την φίλη μου Ναντίνα Χριστοπούλου, ανθρωπολόγο και συν-ιδρύτρια της Μέλισσας.: « Ναντίνα, μίλησα σε διαφορετικούς νεοαφιχθέντες- μετανάστες, πρόσφυγες, επαναπατρισμένους. Εντόπισα έξι κοινά στοιχεία στις ιστορίες τους:
Εργασία- μέσω αυτής γνωρίζουμε πελάτες και συνεργάτες ώστε να φτιάξουμε σχέσεις βασισμένες σε κοινά εργασιακά ενδιαφέροντα.
Μαγειρική- αν έχουμε προτιμήσεις ή ταλέντα, συνδεόμαστε μέσα στην ομάδα με συναφείς γεύσεις και πρότυπα
Σπίτι- άτομα και γείτονες: Γνωρίζουμε και συνδεόμαστε με ανθρώπους έξω από τη πόρτα μας, στη περιοχή που μένουμε και δημιουργούμε τον κοινωνικό μας κύκλο.
Χόμπυ- οι δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου συνδέουν αδελφές ψυχές σε μια καλή ατμόσφαιρα δημιουργίας, ανταλλαγής απόψεων και γνώσεων.
Οικογένεια και παιδιά: Γνωρίζουμε άτομα μέσα από τα μέλη της οικογένειας μας, αλλά ακόμη περισσότερο γνωρίζουμε διαφορετικούς ανθρώπους που είναι συνδεδεμένοι με τα παιδιά. Μπορεί να είναι οι γονείς των φίλων των παιδιών ή τα παιδιά που διδάσκεις ή άλλοι δάσκαλοι.

Αυτά τα εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν από τους επιχειρημάτιες μας για τη δημιουργία σταθερών εργασιακών μονάδων. Όσο περισσότεροι παράγοντες αναπτύχθηκαν καταλλήλως, τόσο καλύτερα πέτυχε το άτομο την κοινωνική του ένταξη. Αν το ζωγράφιζα, θα έμοιαζε με κυψέλη σε μελίσσι, με ένα «ιδιωτικό» εξάγωνο στο κέντρο και έξι άλλα γύρω από αυτό. Πώς σου φαίνεται αυτό το μοντέλο κοινωνικής ένταξης και ανάπτυξης κοινωνικής επιχειρηματικότητας;»

Το «Well-bee-ing» ήταν στο μυαλό μας όταν ονομάσαμε την οργάνωση μας Μέλισσα, από το έντομο. Ήταν βασισμένη στην ιδέα ενός μελισσιού επικοινωνίας και ανταλλαγής. Αυτό που ονομάζουμε Well bee-ing είναι η ικανότητα και η θέληση να μοιραστείς. Οι άνθρωποι, όπως και οι μέλισσες, πετούν από λουλούδι σε λουλούδι και μαζεύουν τη γύρη για να φτιάξουν το καλύτερο μέλι που μπορούν. Και αυτό ακριβώς το μέλι είναι που κρατάει τη κοινωνία ενωμένη.
Ο στόχος μας έγκειται στoν επαναπροσδιορισμό της συζήτησης- στο να ξεκινήσουμε να σκεφτόμαστε για τα θετικά που επιφέρει η συνύπαρξη, και όχι μόνο για τα προβλήματα. Αν κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους και βάζουμε ταμπέλες σε αυτούς, δεν υπάρχει καμία ελπίδα για ένταξη και ενσωμάτωση. Ο σκοπός μας είναι να διατηρήσουμε ένα ανοιχτό μελίσσι, όπου τα μέλη των αναμεμειγμένων ομάδων θα αλληλουποστηρίζονται. Δεν είναι εύκολο να στηρίζει ο ένας τον άλλον- απαιτεί προσπάθεια. Αλλά είναι κάτι ενδυναμωτικό. Κάθε μικρό πράγμα, κάθε βηματάκι, μετράει. Και αυτό έχει ένα πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα- από ένα μικρό κύτταρο μπορεί να εξαπλωθεί σε όλο το σύστημα. Και οι μέλισσες ποτέ δε σταματούν.