Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος συζητείται αυτήν τη στιγμή στην αυστριακή πρωτεύουσα και βρίσκεται, όπως πάντα, στο κενό από τα παγκόσμια μέσα μαζικής ενημέρωσης: τα πυρηνικά όπλα.
Την Τρίτη 2 Μαΐου ξεκίνησε μια διαδικασία που θα φτάσει μέχρι τον Μάιο του 2020, όταν θα αναθεωρηθεί και θα αξιολογηθεί η Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT). Η συνθήκη αυτή, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1970 έχει κυρωθεί από 190 κράτη και, σύμφωνα με το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για θέματα αφοπλισμού, «περισσότερες χώρες έχουν κυρώσει την NPT από κάθε άλλη συμφωνία περιορισμού των όπλων και του αφοπλισμού».
Παρόλα αυτά, στη Βιέννη, ακούγοντας τις αντιπροσωπείες να εκφωνούν τους λόγους τους στη γενική συζήτηση, ίσως νομίσεις ότι έχεις πέσει σε κάποια χρονική διαστρέβλωση, διότι σε αυτό το πενταετές τσίρκο της NPT τίποτα δεν αλλάζει. Είναι σαν μια εφιαλτική εκδοχή της «Μέρας της Μαρμότας».
Υπάρχει ένας μόνιμος χορός μεταξύ των πέντε κρατών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα στη NPT και μια ολοένα με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση ομάδα από κράτη που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, τα οποία έχουν κουραστεί να περιμένουν κάποια πρόοδο.
Ας δούμε το πλαίσιο: σύμφωνα με διάφορες αξιόλογες πηγές υπάρχουν περίπου 15.000 πυρηνικά όπλα στον κόσμο, από τα οποία το 90% βρίσκεται στα χέρια των ΗΠΑ και της Ρωσίας και με εκατοντάδες από αυτά να είναι τοποθετημένα και έτοιμα να εκτοξευτούν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα από όταν ληφθεί η εντολή. Αυτός ο αριθμός των 15.000 είναι προφανής πρόοδος από τα 80.000 πυρηνικά όπλα που υπήρχαν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, αλλά στα συνέδρια του 2013 και του 2014, η διεθνής κοινότητα έμαθε ότι τα επιστημονικά μοντέλα δείχνουν ότι ένας πυρηνικός πόλεμος στον οποίο θα πέσουν μόνο 100 πυρηνικά όπλα σε πόλεις θα αρκούσε για να βυθίσει τον κόσμο σε έναν πυρηνικό χειμώνα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε 2 δισεκατομμύρια νεκρούς και το τέλος του πολιτισμού όπως τον ξέρουμε.
Όταν η «πρόοδος» σημαίνει ότι αντί να έχουμε τη δυνατότητα να καταστρέψουμε την ανθρωπότητα 800 φορές, τώρα έχουμε τη δύναμη να το κάνουμε «μόνο» 150 φορές, το αίσθημα άνεσης κάπως εξαφανίζεται. Επιπλέον, η κοινότητα των εθνών θα πρέπει απ’ ότι φαίνεται να είναι ευγνώμων!
«Το απόθεμα των πυρηνικών κεφαλών των ΗΠΑ έχει πέσει πάνω από 85% από την κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου», εξήγησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ η Ρωσία πρόσθεσε: «Αυτά τα εντυπωσιακά αποτελέσματα απαιτούσαν προσπάθειες χιλιάδων εμπειρογνωμόνων και δισεκατομμυρίων δαπανών. Και είναι θρασύτητα να αγνοείται αυτό για χάρη της προπαγάνδας».
Φυσικά, η προσπάθεια να νομίζει ο κόσμος ότι είναι όλοι ασφαλείς στα «υπεύθυνα» χέρια τους απ’ ότι φαίνεται δεν είναι προπαγάνδα.
Ενώ προσπαθούν να απεικονίσουν τους εαυτούς τους ως παράγοντες αρετής του αφοπλισμού, οι ΗΠΑ αναζητούν επίσης οποιαδήποτε δικαιολογία για να καθυστερήσουν τυχόν περαιτέρω κινήσεις προς την κατάργηση. Σε πρόσφατους κύκλους της NPT, το Ιράν χρησιμοποιήθηκε ως η δικαιολογία, τώρα είναι η σειρά της Βόρειας Κορέας. «Ο καθορισμός ενός τρόπου με τον οποίο θα μετριαστεί η πυρηνική απειλή από τη Βόρεια Κορέα θα πρέπει να είναι το κεντρικό ζήτημα στις συζητήσεις μας κατά τη διάρκεια αυτής της προπαρασκευαστικής επιτροπής», κατέληξαν.
Σαφώς, η Βόρεια Κορέα είναι μία ανησυχία: η χώρα δοκιμάζει πυρηνικά όπλα και συστήματα διανομής. Ωστόσο, επιστρέφουμε στην προφανή παρατήρηση: δεν υπάρχει δικαιολογία για τη διατήρηση ενός επιπέδου πυρηνικής λήθης, που είναι 150 φορές μεγαλύτερο από το αναγκαίο. Η Βόρεια Κορέα θα αποθαρρυνθεί εξίσου από τη διεθνή κοινότητα αν υπήρχαν μόνο 100 πυρηνικά όπλα στον κόσμο.
Αντίθετα, το κεντρικό ζήτημα σε αυτές τις συζητήσεις θα πρέπει να είναι ο τρόπος με τον οποίοι θα μειωθεί δραστικά ο αριθμός των πυρηνικών όπλων και η κατάσταση ανάπτυξής τους. Όπως δήλωσε ο Ισημερινός, «οι ελάχιστες μειώσεις που καταγράφηκαν καταδεικνύουν την έλλειψη εκπλήρωσης από τα κράτη με πυρηνικά όπλα των διατάξεων της NPT, των δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν στις Διασκέψεις Αναθεώρησης το 1995 και του Σχεδίου Δράσης του 2010».
Στο χορό αυτό, τα κράτη που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα θεωρούν ότι δεν χρειάζεται να καθυστερούν τις κινήσεις για δραστικές μειώσεις των όπλων και έχουν προκαλέσει σοβαρό εκνευρισμό στα κράτη με πυρηνικά όπλα με κινήσεις που έγιναν στα Ηνωμένα Έθνη στη Νέα Υόρκη για τη σύνταξη μιας νέας συνθήκης για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων.
Ο εκνευρισμός προέρχεται κυρίως από το γεγονός ότι το βέτο των κρατών με πυρηνικά όπλα δεν λειτουργεί σε αυτό το φόρουμ. «Η εγκατάλειψη της συναίνεσης θα μπορούσε να δώσει μια ψευδαίσθηση προόδου, αλλά όχι την πραγματικότητα, και ακόμη και αυτή η ψευδαίσθηση θα εξαφανιστεί γρήγορα», παραπονέθηκαν οι ΗΠΑ. Η Ρωσία πήγε ακόμη παραπέρα λέγοντας ότι μια συνθήκη απαγόρευσης θα ήταν ασύμβατη με την NPT επειδή, «σύμφωνα με την NPT, η παρουσία πυρηνικών οπλοστασίων σε πέντε πυρηνικές δυνάμεις είναι απολύτως νόμιμη», γεγονός που οδηγεί στο να αναρωτηθεί κανείς αν υπήρχε ποτέ πρόθεση για αφοπλισμό.
«Ενώ κατανοούμε τα κίνητρα που τους ώθησαν να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις για την απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, πιστεύουμε ότι πήραν λάθος δρόμο που θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του καθεστώτος της NPT», εξήγησε η Ρωσία. Στο οποίο η Αυστρία απάντησε με έμφαση, «Η Συνθήκη Απαγόρευσης ΔΕΝ θα αποδυναμώσει την NPT: Η NPT υπέστη πιέσεις εξαιτίας των ενεργειών της Βόρειας Κορέας, της αδυναμίας των κρατών με πυρηνικά όπλα να σημειώσουν πρόοδο στον αφοπλισμό και της αδυναμίας να σημειωθεί πρόοδος για μία ελεύθερη ζώνη από ΟΜΚ στη Μέση Ανατολή».
Και ενώ αυτός ο χορός γύρω-γύρω που δεν βγάζει πουθενά συνεχίζεται χρόνο με το χρόνο, υπάρχει ένα πράγμα που σχεδόν όλοι συμφωνούν: η πυρηνική ενέργεια είναι καλή και θα πρέπει να επεκταθεί παντού. Για παράδειγμα, «η Χιλή επιβεβαιώνει τη σημασία της αναγνώρισης του αναφαίρετου δικαιώματος [στην πυρηνική ενέργεια] που παρέχει το άρθρο ΙV…»
Αυτή είναι μία άποψη που μπορεί να ήταν αποδεκτή τη δεκαετία του εξήντα, αλλά είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί σήμερα: όχι μόνο υπό το πρίσμα των καταστροφών του Τσέρνομπιλ και της Φουκουσίμα, που συνεχίζουν να δηλητηριάζουν αμείωτα τον πλανήτη, αλλά και η πρόοδος στην ανανεώσιμη ενέργεια καθιστά την πυρηνική ενέργεια ολοένα και πιο περιττή. Το καρότο της υποτιθέμενης ασφαλούς, καθαρής και αιώνιας ενέργειας χρησιμοποιήθηκε για να ενθαρρύνει όλες τις χώρες εκτός των 5, που έχουν την τεχνολογία, να δημιουργήσουν πυρηνικά όπλα, να υιοθετήσουν την NPT και λειτούργησε σε όλες τις περιπτώσεις εκτός από την Ινδία, το Πακιστάν και το Ισραήλ.
Ωστόσο, η γνώση και η εμπειρία έχουν δείξει σήμερα ότι αυτό που προωθήθηκε ως ασφαλές και καθαρό δεν ήταν και αν οι κίνδυνοι από τα πυρηνικά απόβλητα μπορούσαν να δικαιολογηθούν πριν με την ποσότητα της ενέργειας που παράγεται, σήμερα με την απίστευτη πρόοδο της τεχνολογίας ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αυτός ο ισχυρισμός δεν ισχύει.
Όσον αφορά τη διάδοση σε άλλες χώρες, όπως μας υπενθύμισε η αντιπροσωπεία των ΗΠΑ της Τρίτη, «Το 1963, ο Πρόεδρος Κένεντι προειδοποίησε για την προοπτική ότι μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’70 μπορεί ακόμη και 25 χώρες να έχουν αναπτύξει πυρηνικά όπλα». Ενώ η NPT έχει εξυπηρετήσει έναν έγκυρο σκοπό στο παρελθόν (περιορίζοντας την κατοχή σε μόνο 9 χώρες), σήμερα είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η αποκαλούμενη «μεγάλη συμφωνία», στην οποία η μη διάδοση και ο αφοπλισμός συνδέθηκαν με το λανσάρισμα της πυρηνικής ενέργειας σε όλο τον κόσμο, δεν λειτουργεί πλέον και απαιτείται νέα συμφωνία.
Η αρχική συνθήκη υπονομεύθηκε από διάφορες απόψεις.
Το Άρθρο IV, το οποίο αναφέρει ότι όλες οι χώρες έχουν αναφαίρετο δικαίωμα στην πυρηνική ενέργεια, έχει ξεπεραστεί τόσο από τα γεγονότα στο Τσέρνομπιλ και τη Φουκουσίμα όσο και από την ανάπτυξη ολοένα και πιο φθηνών και αποτελεσματικών μορφών ανανεώσιμης ενέργειας και τεχνολογίας μπαταριών.
Το άρθρο V οραματίζεται την ασφαλή εφαρμογή πυρηνικών εκρήξεων, όπως το πρόγραμμα «Operation Plowshare» των ΗΠΑ, το οποίο τερματίστηκε το 1977, όταν η αντίθεση στα δηλητηριασμένα νερά και τη ραδιενεργή σκόνη δεν μπορούσε άλλο να αγνοηθεί.
Τα άρθρα I και II σχετικά με τη μη μεταφορά ή τη λήψη πυρηνικών όπλων ή των μέσων για τη δημιουργία τους έχουν παραβιαστεί από τις χώρες που επέτρεψαν στην Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και τη Βόρεια Κορέα να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα και για τις οποίες δεν έχουν επιβληθεί κυρώσεις. Και δεδομένου ότι το κείμενο των άρθρων I και II ερμηνεύεται με το να επιτρέπει αμερικανικούς πυρηνικούς πυραύλους στην επικράτεια 5 χωρών του ΝΑΤΟ, είναι σαφές ότι αυτό είναι αντίθετο με το πνεύμα της συνθήκης και τον στόχο του αφοπλισμού.
Έτσι, υπό το πρίσμα αυτό, έχουμε πολλές αμφιβολίες για το αν θα βγει οτιδήποτε χρήσιμο από τη Βιέννη αυτή τη φορά ή στη Νέα Υόρκη τον Μάιο του 2020. Οι πολιτικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν. Απαιτείται νέος τρόπος σκέψης για την περαιτέρω αλλαγή των παραδειγμάτων γύρω από τις συζητήσεις για τα πυρηνικά όπλα. Με άλλα λόγια, οι ανθρωπιστικές πτυχές του πυρηνικού πολέμου πρέπει να εισέλθουν όχι μόνο στη συνείδηση των διπλωματών (κάτι που το ICAN έκανε θεαματικά), αλλά σε όλο τον κόσμο.
Ο Κόσμος χωρίς Πολέμους και Βία κάλεσε, στη σύντομη παρουσίασή του στους συγκεντρωμένους αντιπροσώπους, τις χώρες που είναι κατά των πυρηνικών όπλων να χρηματοδοτήσουν όλα τα δυνατά μέτρα για την εξάλειψη των πυρηνικών όπλων και να πάρουν χρήματα από τους συμβατικούς στρατιωτικούς προϋπολογισμούς, αν χρειαστεί. Αυτά τα μέτρα περιλαμβάνουν την εισαγωγή μιας εκπαίδευσης για την ειρήνη, τη μη βία και τον αφοπλισμό στο σχολικό πρόγραμμα κάθε παιδιού. Ένα τέτοιο σχολικό πρόγραμμα θα δημιουργήσει τους σπόρους μιας παγκόσμιας συνείδησης που θα αναπτυχθεί στις νέες γενιές οδηγώντας σε μια φυσική αποστροφή για τα πυρηνικά όπλα. Επιπλέον, τα μέτρα πρέπει να περιλαμβάνουν την ευαισθητοποίηση του ενήλικου πληθυσμού και, για το λόγο αυτό, δεν υπάρχει καλύτερη λύση από την έκκληση για επένδυση στη τέχνη και τον πολιτισμό. Όπως δήλωσε ο Κόσμος χωρίς Πολέμους και Βία, «Ας μην ξεχνάμε ότι ο Πρόεδρος Ρήγκαν βλέποντας την ταινία «Η επόμενη μέρα» ήταν τόσο συγκινημένος που τον οδήγησε στην υπογραφή της Συνθήκης INF. Η Τέχνη και ο Πολιτισμός έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τον κόσμο επειδή ταξιδεύουν στον κόσμο και έχουν τη δυνατότητα να μπαίνουν και να ενημερώνουν κάθε νοικοκυριό στον πλανήτη με τέτοιο τρόπο που τίποτε άλλο δεν μπορεί».
Στο ίδιο πεδίο, πρότζεκ όπως αυτά της ολλανδικής αντιπυρηνικής οργάνωσης PAX που καλούν τους πολίτες να «μην χρηματοδοτούν την βόμβα (don’t bank on the bomb)» είναι εξαιρετικά παραδείγματα.
Είτε διατίθεται χρήματα βραχυπρόθεσμα για τέτοια πρότζεκτ είτε όχι, είναι βέβαιο ότι οι ακτιβιστές σε όλα τα πεδία έχουν καθήκον να ενημερώνονται για τα πυρηνικά όπλα και να ενώνουν τις δυνάμεις τους για την εξάλειψή τους. Όπως οι ακτιβιστές της βάσης πριν από μισό αιώνα άρχισαν να ενημερώνουν τα παιδιά για τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το περιβάλλον, έτσι και οι σημερινοί ακτιβιστές πρέπει να ενημερώνουν τόσο τα παιδιά όσο και τους ενήλικες για την επίλυση συγκρούσεων, τη μη βία ως τρόπο ζωής και ειδικότερα την ανάγκη για πυρηνικό αφοπλισμό.
Αν οι κυβερνήσεις, στον αιώνιο χορό τους προς τη λήθη, δεν είναι σε θέση να μας οδηγήσουν στην κατάργηση των πυρηνικών, τότε οι απλοί άνθρωποι θα πρέπει να λάβουν τα δικά τους μέτρα μέχρι να αναγκαστούν οι κυβερνήσεις να εφαρμόσουν τη βούληση του λαού. Μέχρι τότε, αυτή η εμπειρία της Μαρμότας προορίζεται να συνεχίσει μέχρι να έχουμε καταστρέψει τον πλανήτη όχι μόνο για τις μαρμότες, αλλά και για τους ανθρώπους.
