Πιλοτικό πρόγραμμα για την εφαρμογή της παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση

Γονείς, παιδιά, εκπαιδευτικοί ζούμε εδώ και χρόνια την παρακμή του σχολείου. Παρά τις όποιες αντιστάσεις και αγκυλώσεις μας, διαπιστώνουμε καθημερινά ότι, το σχολείο ως λειτουργία, συρρικνώνεται στο κυνήγι απόκτησης αυξανόμενης ποσότητας γνώσεων – «να προλάβουμε την ύλη». Οι «ηρωικές» ατομικές προσπάθειες εμπνευσμένων εκπαιδευτικών που υπηρετούν μια παιδαγωγική μεταβίβασης της επιθυμίας για γνώση, συμμερίζονται την αγωνία του παιδαγωγού Πεσταλότζι: «Δεν έχουμε παρά σχολεία συλλαβισμού, γραφής, κατήχησης. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι σχολεία ανθρώπων».

«Οι παιδαγωγοί είναι επαναστάτες», λέει ο Ζ. Φάμπρ «σχεδόν πάντα οι επαναστάτες είναι παιδαγωγοί και οι μεγαλύτεροι ανάμεσά τους είναι αυτοί που έχουν αρκετή δύναμη ώστε ν’ αποφεύγουν τον κοινωνικό καταναγκασμό που, πολύ συχνά εξευτελίζει το άτομο»¹.

Η απόφαση του ΙΕΠ και του Υπουργείου Παιδείας ως προς την έναρξη πιλοτικού προγράμματος για την εφαρμογή της παιδαγωγικής Φρενέ στη δημόσια εκπαίδευση, εκφράζει ένα «άνοιγμα» σε ένα σύγχρονο δημόσιο σχολείο, απελευθερωτικό, ανοικτό και συνεργατικό.

Ιδιαίτερα ελπιδοφόρο είναι το γεγονός ότι αν και στην πρώτη πιλοτική εφαρμογή αποφασίστηκε η επιμόρφωση 60 μόνο εκπαιδευτικών καθώς οι αιτήσεις ξεπέρασαν τις 870, ο αριθμός διπλασιάστηκε.

Το όραμα της παιδαγωγικής ομάδας «Σκασιαρχείο»² που ξεκίνησε δειλά την προσπάθεια το 2014 για μια οργανωμένη πλέον εισαγωγή στην Ελλάδα των μεθόδων του οραματιστή του «μοντέρνου σχολείου», φαίνεται πως θα βρει τους εμψυχωτές του στους πρώτους εκπαιδευτικούς -νηπιαγωγοί, δάσκαλοι καθηγητές – δημόσιων σχολείων που θα επιμορφωθούν στην παιδαγωγική Φρενέ. Η ανταπόκρισή τους αποδεικνύει πόσο σημαντική είναι η δράση των ατόμων και των συλλογικοτήτων για να μεταβάλλουν ή να αναπτύξουν την εκπαίδευση³.

Ποιος ήταν ο Celestin Freinet και ποιες οι βασικές αρχές στο πλαίσιο της παιδαγωγικής του;

Υπήρξε παιδί αγροτικής οικογένειας στο απομονωμένο μικρό χωριό Gars, στις γαλλικές Alpes- Maritimes, γεννημένος το 1896. Απολάμβανε την ανάμειξή του με τις εργασίες και τις ασχολίες των ενηλίκων. Τα παιδαγωγικά έργα του, μαρτυρούν το νοσταλγικό του δέσιμο με τα τοπία, τα είδη και τις σχέσεις παραγωγής, τις αξίες του αγροτικού κόσμου. Αυτό άλλωστε είναι το πεδίο αναφοράς των τεχνικών και αξιών της παιδαγωγικής του. Η τραυματική εμπειρία του από την κατάταξή του στον πόλεμο που ξεσπά τo 1914 και διακόπτει την εκπαίδευσή του ως δάσκαλο, τον κινητοποίησε και τον προσανατόλισε στην καθολική άρνηση της φρίκης του πολέμου, των μαζικών καταχρήσεων του καπιταλισμού και την αμφισβήτηση της κυρίαρχης τάξης που προωθούσε τον πόλεμο: «δεν θα πρέπει να επαναληφθεί αυτό, δεν θα πρέπει η μελλοντική γενιά να γνωρίσει αυτόν τον όλεθρο που ζήσαμε εμείς»⁴.

Ανάπηρος πολέμου κατά 70% παρά τις συμβουλές των γιατρών εργάζεται ως δάσκαλος και αφοσιώνεται στην αναζήτηση εναλλακτικών παιδαγωγικών πρακτικών πέρα από κάθε δογματισμό.

Το στιγμιαίο πάθος των μαθητών του για έναν αγώνα σαλιγκαριών, «Η σπορά ιδεών και πραγμάτων με μεγάλο ενδιαφέρον» που συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια σχολικών περιπάτων και μετατράπηκαν σε τυπωμένα κείμενα, ήταν η απαρχή της βασικής ιδέας της παιδαγωγικής του για τυπογραφείο μέσα στην τάξη και ανταλλαγή κειμένων με άλλες τάξεις, πρακτικές που οδήγησαν σε ευρείες ανταλλαγές μέσω σχολικής αλληλογραφίας και συγγραφής και έκδοσης σχολικής εφημερίδας, στην παραγωγή δηλαδή από τα παιδιά γραπτών με κοινωνικό στόχο. Βιβλιοθήκη ανάγνωσης και τεκμηρίωσης, αυτοδιορθωτικά δελτία ατομικής εργασίας, κινηματογράφος για οπτικοακουστικό εγγραμματισμό και εικαστική έκφραση, το Συμβούλιο της τάξης και της σχολικής κοινότητας, ο σχολικός συνεταιρισμός, δημιουργούν συνθήκες δυνατότητας σε μια τάξη Freinet. Βοηθούν το παιδί να οργανώνει και να καθοδηγεί μόνο του τις δικές του έρευνες, με το «πλάνο ατομικής εργασίας».

Μέλημα του Freinet ήταν, να δημιουργεί πρακτικές ώστε να υλοποιεί την ιδέα ενός σχολείου επικεντρωμένου στο παιδί ως μέλος της κοινότητας και κοινωνικό υποκείμενο. «Το θεωρητικό παιδί του Freinet δεν είναι ένα παιδί-βασιλιάς κοινωνικά ανυπόστατο. Είναι ένα παιδί που ανήκει στην ομάδα-τάξη και ένα παιδί που ανήκει σε μια κοινωνική και πολιτιστική κοινότητα».

Η ιδέα της εργασίας ως ζωτική τάση- ουσιαστική ώθηση είναι σημαντική στη σκέψη του Freinet: «Ξεχάσαμε, παραγνωρίσαμε, υποτιμήσαμε τη δημιουργική και παιδευτική δύναμη της (καλώς εννοούμενης) εργασίας, την έξοχη γονιμότητα των δυνάμεων που ξυπνά, διεγείρει, τροφοδοτεί [..] Για το παιδί αυτή η εργασία- παιχνίδι είναι ένα είδος έκρηξης και απελευθέρωσης, όπως το νιώθει ακόμα στις μέρες μας ο άνθρωπος, ο οποίος καταφέρνει να αναλάβει μια μεγάλη αποστολή που τον εμψυχώνει και τον διεγείρει».

Οι εκφράσεις λαϊκής σοφίας για τη διάδοση της παιδαγωγικής Freinet μεταξύ των εκπαιδευτικών, ενίσχυσαν την ιδέα μιας λαϊκής παιδείας – «το σχολείο του λαού», απελευθερωμένης από τις ακαδημαϊκές νόρμες γραφής και έκφρασης:
«Χρειάζεται για τα παιδιά μας ψωμί και τριαντάφυλλα»
«Μην κάνετε δουλειά άχρηστη, όπως αυτή του στρατιώτη»
«Το σημαντικό είναι καθένας από τους μαθητές σας να γίνει κάποιες στιγμές επικεφαλής της ομάδας»

Όπως έλεγε ο ίδιος:
«Όταν μας ρωτούν: ποια είναι η γραμμή του κινήματός σας; Θα έπρεπε μάλλον να απαντάμε: Είμαστε το κίνημα που μετακινεί τις γραμμές»

¹  Η ιδεολογία της Εκπαίδευσης και η μάθηση της Ελευθερίας, εκδόσεις Καστανιώτη.
²  https://skasiarxeio.wordpress.com/about/
³  Ο δικτυακός τόπος του προγράμματος στη διεύθυνση http://pilotikofreinet.weebly.com στηρίζει την προσπάθεια.
⁴ Οι αναφορές  είναι από το βιβλίο Δεκαπέντε παιδαγωγοί- Σταθμοί στην ιστορία της παιδαγωγικής σκέψης, επιμέλεια Jean Houssaye, εκδόσεις Μεταίχμιο