Η εκπαίδευση είναι ανάγκη να είναι μια εμπνευσμένη αποστολή με έμφαση στην κοινωνική αλλαγή. Στο βιβλίο Democracy and Education, ο John Dewey επέμενε στη σύνδεση του εκπαιδευτικού έργου με την ζωή. Έδινε έμφαση στην λειτουργία του ως προς το αγκάλιασμα της ζωής «με τις ευκαιρίες που μας δίνει να δημιουργούμε νόημα και να αισθανόμαστε, καθώς και να αντλούμε χαρά από την πολυπλοκότητα του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αγωνιζόμαστε.»[1]
Η εκστρατεία «Ποίηση αντί για πόλεμο» μας προσφέρει μια τέτοια ευκαιρία. «Ο Luz Jahnen, ένας από τους ανθρώπους που προωθεί την εκστρατεία, μας καλεί να μοιραστούμε ένα πρότζεκτ που θεωρεί επείγον: να αντιμετωπίσουμε την στρατιωτικοβιομηχανία με… την ποίηση.[2] Το σημαντικό είναι να σπάσουμε την απομόνωση στην οποία εκατομμύρια από μας βρισκόμαστε και να φτιάξουμε στη θέση της μια χορωδία ενώνοντας φωνές που τραγουδούν δυνατά υπέρ του ξεπεράσματος της βίας…»
Τα εγκλήματα πολέμου που έχουν σημαδέψει τη συλλογική και προσωπική μνήμη της νεώτερης ιστορίας μας, καθώς και οι πρακτικές και πολιτικές υπέρ της βίας που σήμερα ασκούνται, είναι αναγκαίο να ονοματίζονται και να «μιλιούνται», ακόμη και σε ότι αφορά μικρά παιδιά – προσχολικής ηλικίας.
«Πρέπει να ξεπεράσουμε το βάρος της σιωπής, αν θέλουμε να βρούμε μια διέξοδο. Η ίδια μας η επιβίωση εξαρτάται από την επικοινωνί …», σημειώνει η Αλίντα Τζέρσι, γνωστή για την εργασία της στο χώρο της θεραπευτικής αφήγησης.
Η ποίηση που προτείνει η εκστρατεία, είναι Λόγος ικανός να νοηματοδοτήσει χωρίς να τραυματίσει, να αποκαλύψει χωρίς να «ξεγυμνώσει» τον τρόμο μπρος στην ωμότητα της βίας. Είναι ταυτόχρονα μια θέση, μια επιλογή της «παρουσίας» μας ως υποκείμενα -ορμώμενα από την επιθυμία της ζωής και όχι του θανάτου.
Αν τα δέντρα αναπαριστούν το προσωπικό ή/και συλλογικό γενεόγραμμά μας, με τις ρίζες να αντλούν από το παρελθόν μας , τον κορμό να ορίζει την «εδώ και τώρα» παρουσία μας στο σήμερα και τα φυλλώματα να απλώνονται στο μέλλον, είναι ανάγκη κατά την προτροπή του ποιητή Ν.Βρεττάκου, να επιμείνουμε: «Στο μέσο της αυλής, ακριβώς, είναι ένα ψηλόλιγνο δέντρο. Κάθε πρωί έρχεται ένα πουλί κι αρχίζει να κελαιδάει. Είναι μια νότα ζωής, που νομίζω έρχεται από πολύ μακριά. [..]Αυτό που ακούω είναι λόγος. Κι όταν τρυπώνει ο λόγος αυτός και φτάνει ως την καρδιά μου, είναι η πράξη. Ο λόγος λοιπόν είναι η πράξη. Αυτό το πουλί συνδέει τη φωνή του με την καρδιά του.[..]Ποιό από τα δυό έχει σήμερα περισσότερο ανάγκη ο κόσμος; Την καρδιά ή τον νου; Ακούγοντας την άλλη μέρα πάλι το πουλί, είπα. Θα επιμείνω. Κάτι μπορώ να φτιάξω.» [3]
Η εκστρατεία «Ποίηση αντί για πόλεμο» δίνει μια γέφυρα ώστε να δούμε τη γραμμικότητα της βίας στην ιστορία των πολέμων της ανθρωπότητας και να σταθούμε με γενναιότητα στα συλλογικά υποτροπιάζοντα «τραύματά» της, προτάσσοντας τη ζωοποιό δύναμη της ενεργητικής πρόθεσης του ρήματος ποιώ.
Καταθέτουμε την πρόταση μας στο πλαίσιο της προσχολικής εκπαίδευσης. [4]
Στο μουσείο Νεότερης Ιστορίας της Σπάρτης [5] εκτίθεται κείμενο-αφιέρωμα του ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου που αναφέρεται στην εκτέλεση των 118 Σπαρτιατών στο Μονοδέντρι στις 26/11/1943.
Γράφει: «Η τελευταία εκδήλωση της ζωής τους ήταν ένα χαμόγελο. 118 χαμόγελα που εξευτέλισαν τα πολυβόλα και τους χειριστές τους. Γιατί προλέγανε τούτο: Οι πορτοκαλιές και οι λεμονιές της Σπάρτης θ’ ανθίζανε και τον άλλο χρόνο…».Αυτό ήταν το έρεισμα για το παραμύθι: «Η πόλη με τις μπάλες από φως» [6], μια ιστορία που μεταφέρει στα παιδιά μέσα από το συμβολικό λόγο, το τραγικό ιστορικό αυτό γεγονός: Η εικονογράφηση στηρίζεται σε φωτογραφίες που αποτελούν εκθέματα του Μουσείου.
Μετά το τέλος της αφήγησης τα παιδιά κλήθηκαν να απαντήσουν στο ερώτημα αν η ιστορία που άκουσαν είναι ψέματα ή αλήθεια.
Χωρίστηκαν σε ομάδες. Αποστολή κάθε ομάδας να ψάξει και να αναγνωρίσει /ανακαλύψει ανάμεσα στα εκθέματα, αν οι εικόνες από το “παραμύθι” υπάρχουν ως ιστορικό ντοκουμέντο. Έτσι η αφήγηση έγινε η αφορμή να ερευνήσουν, να ανακαλύψουν, να συγκρίνουν στοιχεία που θα τα οδηγήσουν στην ιστορική τεκμηρίωση.
Οι μικροί εξερευνητές έδειξαν ιδιαίτερο ζήλο και παρατηρητικότητα.
Πίσω στο σχολείο δόθηκαν στα παιδιά φωτοτυπίες των ασπρόμαυρων φωτογραφιών που “απαρτίωσαν” νωρίτερα στο Μουσείο και κλήθηκαν να παρέμβουν εικαστικά.
Η εναλλακτική δημιουργική ματιά τους απέναντι στην ιστορική γνώση, εκφράστηκε μέσα από την μετουσιωτική δημιουργική έκφραση τους και στάθηκε η καλύτερη αξιολόγηση της εκπαιδευτικής αυτής πράξης. Ακούγοντας τα παιδιά την ιστορία στο χώρο του μουσείου, μέσα από το μεταβατικό χώρο της φαντασίας, όχι μόνο δεν ξεχνούν αλλά επιθυμούν να ψάξουν περισσότερο, να μάθουν και να συνδεθούν με την ιστορία της πόλης τους.
Εμπεριέχοντας και μετουσιώνοντας το σκοτάδι εκείνων των «άγριων» ημερών, πράγματι κάτι μπορούμε να κάνουμε -κατά την αίσθηση του ποιητή, «μπολιάζοντας» αυτό το σκοτάδι με φως. Από κάθε σημείο ξεκινά και εξελίσσεται δυναμικά μια γραμμή – μια πορεία. Για τα μελανά σημεία της ιστορικής συλλογικής μνήμης, δεν φέρουμε ευθύνη. Μόνο όμως αν αντέξουμε να σταθούμε σε αυτά ενεργητικά και να τα συν–χωρέσουμε, έχουμε τη δυνατότητα να διαγράψουμε μια δυναμική πορεία προς το μέλλον απελευθερωμένη από το σημάδι της οδύνης και άρα δημιουργική και όχι καταστροφική.
Η τέχνη του αστικού χώρου ως «μαρτυρία» μέσω των μνημείων, των αγαλμάτων, των προτομών, ενδέχεται να εξαντλείται στατικά σε «σημεία» καθήλωσης, χωρίς τη δυναμική ώθηση μιας ενοποιητικής σκέψης που να τα συνδέει, να προσδίνει νόημα στην ανθρωπινότητα που τα ε-ποίησε, και να οδηγεί σε μια μετακίνηση προς ένα επίπεδο εξέλιξης πέρα από τη βία.
Η εκστρατεία «Ποίηση αντί για πόλεμο» μας έδωσε την ευκαιρία να πάρουμε ενεργητικά θέση ως υποκείμενα στην ιστορική μνήμη της πόλης. Τη θέση της ενεργής μηβίας. Βγαίνοντας από το Μουσείο Νεώτερης Σπάρτης κρατώντας το νήμα της ποίησης του Ν. Βρεττάκου, ανταποκρινόμαστε στο κάλεσμα για«..μία βαθιά κατανόηση του τρόπου με τον οποίο μπορούμε να ξεπεράσουμε τη «φυσικότητα» με την οποία αποδεχόμαστε τα όπλα….»
Μπροστά στο άγαλμα του βασιλιά της Σπάρτης Λεωνίδα-συμβολικός τόπος ιστορικής μνήμης, που ορίζεται από την επιταγή: «Ή ταν ή επί τας», εγγράφουμε μέσω της ποίησης συμβολικά εντός μας, την έξοδό μας από τον κύκλο της βίας, των πολέμων της ιστορίας, προτάσσοντας ως ασπίδα μη βίας, τα ενωμένα χέρια μας και τους στίχους από το ποίημα, Έξοδος με το άλογο [7]:
«Τραγουδώ σαν πουλί
στ΄ακρινότερο δέντρο του κόσμου!
Αγαπώ, άρα υπάρχω.
Άνεμε της χαράς, σπρώξε τις πόρτες,
άνοιξε τις πηγές, πάρε τις στέγες,
σήκωσε τα βουνά!
Δώστε τα χέρια!
Πλησιάστε τις καρδιές! Κλάφτε απ΄αγάπη!»
Δείτε εδώ το βίντεο της ελληνικής συμμετοχής στην εκστρατεία Ποίηση αντί για πόλεμο.
Φωτορεπορτάζ από την εκπαιδευτική πράξη
—————
[1] Ελληνικό Παιδικό Μουσείο, Παιδί και Εκπαίδευση στο Μουσείο, Παττάκη.
[2] “Αυτό που αποκαλούμε ποίηση είναι κάτι πολύ ευρύ. Μπορεί να είναι κείμενο, ένα τραγούδι, ένας χορός, μια συλλογική αναπαράσταση με φίλους”. Pressenza, Alicia Blanco, Ποίηση αντί για πόλεμο.
[3] Ν. Βρεττάκος, Οδύνη, Πόλις.
[4] Το πρόγραμμα αυτό σχεδιάστηκε για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας με αφορμή τον επετειακό εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου. Η μελέτη του προγράμματος έγινε από την κοινωνικό λειτουργό Ειρήνη Κοκκορού και την νηπιαγωγο Εύη Χρόνη και στην εφαρμογή του υποστηρίχτηκε από την νηπιαγωγό Κωνσταντίνα Ζάβρα. Τα παιδιά ήταν μαθητές/τριες του παιδικού σταθμού – νηπιαγωγείου Παιδόραμα.
[5] To “ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ” βρίσκεται στην οδό Λυκούργου 82 & Χαμαρέτου, στην Σπάρτη και στεγάζεται στον 1ο όροφο νεοκλασικού κτιρίου που ανήκει στην Πνευματική Εστία Σπάρτης & τον Δήμο Σπάρτης. Το Μουσείο οργανώθηκε και λειτουργεί από μέλη & φίλους της Πνευματικής Εστίας Σπάρτης. Είναι ένα από τα λίγα διατηρητέα νεοκλασικά κτίρια της πόλης.
[6]Το παραμύθι συνέγραψαν η Εύη Χρόνη και η Ειρήνη Κοκκορού. Η παρέμβαση στις φωτογραφίες – εκθέματα του Μουσείο που αποτελούν την εικονογράφησή τους είναι της εικαστικού Βέρας Χοτζόγλου. Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ: https://www.facebook.com/pg/%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%BF%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%B1-%CE%9A%CE%BF%CE%BA%CE%BA%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%85-%CE%95%CE%B9%CF%81%CE%B7%CE%BD%CE%B7-%CE%91%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CE%BA%CE%BF%CF%85-%CE%93%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%B1-571426276267232/photos/?tab=album&album_id=1129346337141887
[7] Ν. Βρεττάκος , Η εκλογή μου, Ποταμός.
