Η έκρηξη της ρομποτικής έχει δώσει νέα φτερά στην απαίτηση για ένα βασικό εισόδημα άνευ όρων
Του Robert Skidelsky για το sinpermiso
Το δημοψήφισμα της Μεγάλης Βρετανίας δεν ήταν το μοναδικό δημοψήφισμα που έγινε αυτόν το μήνα. Στις 5 Ιουνίου, οι ελβετοί απέρριψαν με συντριπτική πλειοψηφία, 77% έναντι 23%, την πρόταση να έχουν όλοι οι πολίτες ένα Εγγυημένο και Άνευ Όρων Βασικό Εισόδημα (ΑΟΒΕ). Αλλά αυτό το άνισο αποτέλεσμα δε σημαίνει πως αυτό το θέμα θα εξαφανιστεί σύντομα.Το ΑΟΒΕ είναι ένας κάπως ενοχλητικός συνδυασμός δύο στόχων: της ανακούφισης της φτώχειας και της απόρριψης της εργασίας ως σκοπού και ορισμού της ζωής. Ο πρώτος αντιστοιχεί στην πολιτική και την άσκησή της. Ο δεύτερος είναι φιλοσοφικός ή ηθικός.
Το βασικό επιχείρημα για το ΑΟΒΕ ως ανακούφιση από τη φτώχεια είναι, και ήταν πάντα, η ανεπάρκεια διαθέσιμης αμειβόμενης εργασίας που μπορεί να εγγυηθεί μια ασφαλή και αξιοπρεπή ύπαρξη για όλους. Στη βιομηχανική εποχή, η δουλειά στο εργοστάσιο έγινε η μόνη πηγή εισοδήματος για την πλειοψηφία του κόσμου –μια πηγή που διακόπηκε από επεισόδια ανεργίας που οφείλονταν στην εμφάνιση των εργοστασιακών μηχανών. Το εργατικό κίνημα απάντησε απαιτώντας να εκφραστεί η αποδοχή της διατήρησης των θέσεων εργασίας στη δημιουργία ενός συστήματος κοινωνικής ασφάλειας: «Καπιταλισμός της πρόνοιας».
Ο στόχος του καπιταλισμού της πρόνοιας ήταν ρητώς να παρέχει στους ανθρώπους ένα εισόδημα –συνήθως μέσω μιας ομαδικής υποχρεωτικής ασφάλισης- κατά τη διάρκεια των αναγκαστικών διακοπών της εργασίας. Κατά κάποιο τρόπο ήταν η διατήρηση του εισοδήματος ως μιας εναλλακτικής λύσης στην εργασία. Καθώς η ιδέα της διακοπής της εργασίας διευρύνθηκε έτσι ώστε να συμπεριλάβει τους ανάπηρους και τις γυναίκες με παιδιά, τα δικαιώματα διατήρησης των εισοδημάτων αυξήθηκαν πέραν της επάρκειας της κοινωνικής ασφάλισης. Τη δεκαετία του 1980, ο πρόεδρος Ρήγκαν και η βρετανίδα πρωθυπουργός Θάτσερ ασυνείδητα διεύρυναν ακόμη περισσότερο την έκταση της κοινωνικής πρόνοιας διαλύοντας τους νόμους και τους οργανισμούς που προορίζονταν για την προστασία των μισθών και των θέσεων εργασίας.
Σ’ αυτό το περιβάλλον της καινούριας επισφάλειας της εργασίας και της πρόνοιας, το ΑΟΒΕ παρουσιάζεται ως μια εγγύηση του βασικού εισοδήματος, που η εργασία και η πρόνοια ήδη υπόσχονται αλλά που δεν είναι πλέον αξιόπιστη. Η προέλευσή του είναι η ιδέα, που υπάρχει στη Βίβλο και στην κλασική οικονομία, ότι η εργασία είναι μια κατάρα που την κάνουμε μόνο για να κερδίσουμε τα προς το ζην. Καθώς η τεχνολογική καινοτομία αυξάνει το κατά κεφαλήν εισόδημα, ο κόσμος θα χρειάζεται να δουλεύει λιγότερο για να ικανοποιεί τις ανάγκες του.
Τόσο ο John Stuart Mill όσο και ο John Maynard Keynes προέβλεπαν την αύξηση του ελεύθερου χρόνου στο μέλλον: τον αναπροσανατολισμό της ζωής μακριά από το απλώς χρήσιμο προς το ωραίο και το αληθινό. Το ΑΟΒΕ ανοίγει ένα πρακτικό δρόμο για να πλοηγηθούμε σ’ αυτήν τη μετάβαση. Η επιχειρηματολογία, ωστόσο, πως μια πηγή εισοδήματος ανεξάρτητη από την αγορά εργασίας είναι προορισμένη να γίνει αποθαρρυντική είναι τόσο ηθικά στενόμυαλη όσο και ιστορικά ανακριβής. Αν αυτό ίσχυε, θα έπρεπε να καταργήσουμε όλα τα κληρονομικά έσοδα. Η ευρωπαϊκή μπουρζουαζία του XIX αιώνα υπήρξε σε μεγάλο βαθμό μια τάξη εισοδηματιών και λίγοι αμφισβητούν το σφρίγος της εργασίας της. Η Βιρτζίνια Γουλφ έγραψε την περίφημη φράση πως μια γυναίκα που θα ήθελε να γράψει μυθιστορήματα «πρέπει να έχει λεφτά και δικό της σπίτι».
Η έκρηξη της ρομποτικής έδωσε νέα φτερά στην απαίτηση για ένα ΑΟΒΕ. Σύμφωνα με αξιόπιστες εκτιμήσεις, θα είναι τεχνικά δυνατό να αυτοματοποιηθούν παραπάνω από το ένα τέταρτο των σημερινών θέσεων εργασίας στο δυτικό κόσμο μέσα σε είκοσι χρόνια. Αυτό θα επιταχύνει την τάση στην επισφάλεια της απασχόλησης και των εσόδων.
Μια ένσταση στο ΑΟΒΕ ως τρόπο αντικατάστασης των εσόδων από τις θέσεις εργασίας που θα χαθούν είναι πως είναι οικονομικά αβάσταχτο. Αυτό εν μέρει εξαρτάται από ποιες παράμετροι θα καθοριστούν: επίπεδο ΑΟΒΕ, τι προνόμια (αν υπάρχουν κάποια) αντικαθιστά, αν μόνο οι πολίτες ή όλοι οι κάτοικοι μιας χώρας θα είναι δικαιούχοι κ.ο.κ.
Αλλά αυτό δεν είναι το βασικό σημείο. Το συντριπτικό γεγονός είναι ότι η μερίδα του λέοντος στα κέρδη της παραγωγικότητας τα τελευταία τριάντα χρόνια πηγαίνει στους πιο πλούσιους. Και αυτό δεν είναι όλο: το 40% των κερδών της ποσοτικής χαλάρωσης (1) στο Ηνωμένο Βασίλειο πήγε στο 5% των πλουσιότερων νοικοκυριών, όχι επειδή ήταν πιο παραγωγικά, αλλά επειδή η Τράπεζα της Αγγλίας κατεύθυνε τα ρευστά διάθεσιμά της σ’ αυτά τα νοικοκυριά. Επίσης μια μερική αναστροφή αυτής της επιστρεπτικής τάσης για τον πλούτο και τα έσοδα θα χρηματοδοτούσε ένα μικρό αρχικό βασικό εισόδημα. Πέραν τούτου, μπορεί να γίνει ένας σχεδιασμός για αύξηση του ΑΕΒΟ σε συσχέτιση με τον πλούτο της οικονομίας. Η αυτοματοποίηση αυξάνει τα κέρδη μια και οι μηχανές που κάνουν περιττή την ανθρώπινη εργασία δε χρειάζονται μισθό, μόνο μια ελάχιστη επένδυση στη συντήρησή τους.
Αν δεν αλλάξουμε το σύστημα δημιουργίας εσόδων, δε θα μπορέσουμε να αλλάξουμε τη συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια των πλουσίων και των εκλεκτών επιχειρηματιών. Ένα ΑΟΒΕ που θα αυξάνεται σε συνδυασμό με την παραγωγικότητα του κεφαλαίου θα εξασφάλιζε πως τα κέρδη της αυτοματοποίησης πηγαίνουν στην πλειοψηφία του κόσμου και όχι μόνο σε κάποιους λίγους.
Επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στον πανεπιστήμιο του Warwick και μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας στην ιστορία και την οικονομία, είναι μέλος της Βουλής των Λόρδων. Συγγραφέας μιας τρίτομης βιογραφίας του John Maynard Keynes, ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στο Εργατικό Κόμμα, έγινε εκπρόσωπος του Συντηρητικού Κόμματος σε θέματα Οικονομίας της Βουλής των Λόρδων, και τέλος διώχθηκε από το συντηρητικό κόμμα λόγω της αντίθεσής του στην επέμβαση του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο το 1999.
- Ποσοτική χαλάρωση ονομάζεται η νομισματική πολιτική κατά την οποία μια κεντρική τράπεζα δημιουργεί χρήμα αγοράζοντας χρεόγραφα, όπως κρατικά ομόλογα. Σκοπός αυτού του νομισματικού εργαλείου είναι η αύξηση της κατανάλωσης του ιδιωτικού τομέα και η ελεγχόμενη αύξηση του πληθωρισμού, όταν έχει σταματήσει να είναι αποτελεσματικό το μέτρο της μείωσης των επιτοκίων (όταν αυτά έχουν φτάσει κοντά στο μηδέν ή έχουν γίνει αρνητικά)
