Κείμενο του Γιάννη Νάτση, συντονιστή της πολιτικής για την καθολική πρόσβαση σε φθηνά φάρμακα @ynatsis.

Η Ολλανδική Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποδείχτηκε μακράν η θερμότερη σε σχέση με τις φαρμακευτικές υποθέσεις. Στις 17 του Ιούνη στο Συμβούλιο Υγείας Υπουργών (EPSCO) υπεγράφησαν τα πιο έντονα διατυπωμένα συμπεράσματα όπως μπορούν να θυμηθούν παρατηρητές στις Βρυξέλλες. Η συνάντηση σηματοδότησε το τέλος μιας συνολικά επιτυχημένης και εύστοχης Προεδρίας στον ιδιαίτερα ευαίσθητο τομέα των φαρμάκων. Το ελάχιστο που μπορούμε να πούμε είναι ότι το τελευταίο εξάμηνο υπήρξε περιπετειώδης. Η Ολλανδή υπουργός Υγείας, κα Schippers διακήρυξε από νωρίς ότι δεν θα ακολουθήσει την «πολιτική ορθότητα» και ξεκίνησε την Προεδρία τόσο στην πατρίδα της όσο και στις Βρυξέλλες με εκπληκτικά ισχυρές δηλώσεις κατά των πρακτικών της φαρμακευτικής βιομηχανίας. Επίσης τόλμησε να κατεδαφίσει μακροχρόνια ταμπού που πολλοί εμπλεκόμενοι παράγοντες στις Βρυξέλλες είχαν καλλιεργήσει προσεκτικά, αναδεικνύοντας τη συσχέτιση μεταξύ των μονοπωλίων πατέντας και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα πολλοί Ευρωπαίοι ως προς την προσιτή τιμή και την προσβασιμότητα.

Οι επόμενοι μήνες αποδείχτηκαν σκόπιμα αμφίσημοι, γεμάτοι με δελφικές δηλώσεις της Προεδρίας ως προς τις προθέσεις, τις προτεραιότητες και τους στόχους της. Παρά την αινιγματική στάση τους, ήταν δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οι Ολλανδοί δεν θα στέκονταν στο ύψος των περιστάσεων. Εκτός αυτού, οι προσδοκίες για την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης από τη συγκεκριμένη Προεδρία ήταν πολύ υψηλές, χρόνια πριν την 1η Ιανουαρίου του 2016.

Τα σχέδια της Προεδρίας έγιναν σαφέστερα κατά την άτυπη συνάντηση των 28 Υπουργών Υγείας στις 18 Απριλίου. Τα ερωτήματα που έθεσαν οι Ολλανδοί εξέπληξαν πολλά κράτη μέλη λόγω της σαφούς αμφισβήτησης τους στην υιοθέτηση πνευματικών δικαιωμάτων όταν αναφερόμαστε σε κίνητρα για ιατρική καινοτομία, καθώς και τις ξεκάθαρες ιδέες τους για εθελοντική διακυβερνητική συνεργασία για να επιτευχθεί μια οικονομικά προσιτή πρόσβαση στην καινοτομία. Η κοινωνία των πολιτών χαιρέτισε αυτές τις ανακοινώσεις ως ένα πολλά υποσχόμενο πρώτο βήμα. Η Προεδρία ολοκλήρωσε το μυστήριο ανακοινώνοντας ότι θα συμπεριλάβει τα φάρμακα στο σχέδιο Συμπερασμάτων του Συμβουλίου (CC).

Η επίτευξη συναίνεσης για το τελικό κείμενο ήταν ένα κατόρθωμα ιδιαίτερα λόγω του τελευταίου μέρους που αγγίζει το θέμα των κινήτρων. Παρά το γεγονός ότι η τελική έκδοση έχει σε μεγάλο βαθμό αποδυναμωθεί σε σχέση με προηγούμενα σχέδια, εξακολουθεί να είναι μια πρωτοποριακή πολιτική εξέλιξη που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Κάποιοι βασικοί λόγοι είναι οι εξής:
• Για πρώτη φορά, η καταλληλότητα των κινήτρων που σχετίζονται με τα Πνευματικά Δικαιώματα (δεδομένα & αποκλειστικότητες της αγοράς, συμπληρωματικά πιστοποιητικά προστασίας, απαλλαγή των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας Bolar, κλπ) είναι υπό αμφισβήτηση και τοποθετούνται ξεκάθαρα στην πολιτική ατζέντα. Με τα άρθρα 46 και 47, οι Υπουργοί Υγείας της ΕΕ φέρνουν στο προσκήνιο την κατάχρηση του συστήματος αναφορικά με τα ορφανά φάρμακα. Αυτό μπορεί να ανοίξει το δρόμο για μια πιθανή αναθεώρηση του κανονιστικού πλαισίου, έτσι ώστε να μην εξυπηρετεί κατά κύριο λόγο την μεγιστοποίηση του κέρδους, όπως και ο Επίτροπος Andriukaitis έχει επικρίνει το σημερινό σύστημα.
• Για πρώτη φορά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εντέλλεται να διεξάγει μια «ανάλυση βάσει στοιχείων» για τον αντίκτυπο των Πνευματικών Δικαιωμάτων στα κίνητρα για την καινοτομία, τη διαθεσιμότητα, την προσβασιμότητα και την οικονομική προσιτότητα των νέων φαρμάκων.
• Για πρώτη φορά, το Συμβούλιο ενέκρινε μια κριτική θεώρηση αυτών των νομοθετικών πράξεων και των σχετικών κινήτρων και αφήνει την πόρτα ορθάνοιχτη για «πιθανές λύσεις».
• Κρίνονται θετικές οι αναφορές στη «δίκαιη αδειοδότηση» και την «ανοιχτή πρόσβαση» (άρθρο 44), στο ρόλο ενός υγιούς και ισχυρού ανταγωνισμού για τα γενόσημα και παρεμφερή βιολογικά (άρθρο 19), στο ρόλο της δημόσιας χρηματοδότησης της ιατρικής Έρευνας & Ανάπτυξης (άρθρα 20 & 26), για να αναφέρουμε μόνο μερικά.
• Τα άρθρα 33-38 καθορίζουν τον τρόπο και το χρονοδιάγραμμα (road-map) για τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ που επιθυμούν να αντιμετωπίσουν από κοινού το θέμα των ακριβών φαρμάκων.

Ως προς την συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται μάλλον διστακτική να προχωρήσει όπως έχει κληθεί από το Συμβούλιο. Οι φαρμακευτικές εταιρείες σίγουρα αισθάνονται άβολα με τη συζήτηση γύρω από την πνευματική ιδιοκτησία και έχουν απειλήσει ακόμη και να μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους από την Ευρώπη, εάν πρέπει να υπάρξουν αλλαγές στο καθεστώς των Πνευματικών Δικαιωμάτων. Οι εθνικές κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της Ολλανδίας, ως εκ τούτου, θα πρέπει να παραμείνουν σταθερές και να αποδείξουν την σοβαρότητα τους αναφορικά με το τι υπέγραψαν στις 17 Ιουνίου. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα παραδώσει μια τολμηρή και ουσιαστική έκθεση και όχι ένα ακόμη αυτο-συγχαρητήριο πρακτικό. Και μένει να δούμε πώς η πολιτική δυναμική θα διατηρηθεί κατά τη διάρκεια των επερχόμενων Προεδριών, Σλοβακίας και Μάλτας … Με άλλα λόγια, η 17η Ιουνίου ήταν μόνο η αρχή και όχι το τέλος της διαδρομής.

Ενώ μερικές φορές κατά τη διάρκεια των τελευταίων έξι μηνών κάποια πράγματα φαινόταν να συμβαίνουν τυχαία, εκ των υστέρων, είναι προφανές ότι όλα ήταν πολύ προσεκτικά οργανωμένα ανά στάδιο και τίποτα δεν συνέβη κατά τύχη.