Απόσπασμα από την παρέμβαση της Andrea Novotny, μέλους του Οικουμενικού Ανθρωπιστικού Παιδαγωγικού Ρεύματος (Corriente Pedagógica Humanista Universalista – Copehu), στο συμπόσιο «Βάζοντας τα θεμέλια για μια Εξανθρωπιστική Εκπαίδευση» που πραγματοποιήθηκε στις 20 Μαΐου στο αμφιθέατρο του περουβιανού – γερμανικού κολεγίου Alexander Von Humboldt στη Λίμα.
… Η κεντρική μας ιδέα είναι «η αποβλεπτική μάθηση».
Αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη συνείδηση ως ενεργή, ανοιχτή στον κόσμο με σκοπό να τον μετατρέψει, σε διαρκή αποβλεπτική αναζήτηση. Συνείδηση που διαμορφώνεται δυναμικά από πράξεις που αναζητούν αντικείμενα που τις συμπληρώνουν, πάντα με κάποιο συγκεκριμένο ενδιαφέρον.
Το σημείο εκκίνησής μας είναι αυτή η θαυμαστή χουσσερλιανή ιδέα, που αναπαρήγαγε και ο Σίλο στο βιβλίο του «Συνεισφορές στη Σκέψη», και που λέει: η συνείδηση είναι πάντα «συνείδηση ενός πράγματος». Η συνείδηση δεν υπάρχει από μόνη της, δεν είναι στατική, ούτε ένα κουτί που πρέπει να το γεμίσουμε, ούτε σφουγγάρι που απορροφά, ούτε άδειο κομπιούτερ στο οποίο πρέπει να γράψουμε προγράμματα και δεδομένα για να λειτουργήσει. Η συνείδηση πάντα «τείνει σε κάτι», υπάρχει δυναμικά ως αναζήτηση, πάντα ψάχνει να συμπληρωθεί˙ από την πιο απλή δραστηριότητα του να αναζητώ ένα ποτήρι νερό όταν διψάω, να ψάχνω σύντροφο, να αγωνίζομαι για ένα ιδανικό, μέχρι την υπέρτατη αναζήτηση της αθανασίας. Η συνείδηση δεν είναι παθητική, είναι δυναμική και δομική, όπως η ζωή, το σύμπαν, όλα είναι δυναμικά και δομικά.
Διακρίνουμε διαβαθμίσεις στην ένταση του ανοίγματος στον κόσμο, αυτού του αποβλεπτικού ανοίγματος της συνείδησης στον κόσμο. Αρχίζοντας από την απλή και φυσική ανθρώπινη περιέργεια και την προσοχή προς έναν εξωτερικό κόσμο γεμάτο ενδιαφέροντα ερεθίσματα, περνώντας σε πιο προσωπικές προτιμήσεις ή τάσεις προς κάποιες πλευρές, θεματικές ή δραστηριότητες, την κλίση για κάποιο συγκεκριμένο επάγγελμα ή κοινωνική δράση, και φτάνοντας στην πιο ισχυρή και βαθιά βαθμίδα της Αποστολής μας κατά το πέρασμά μας από αυτό το επίπεδο της ύπαρξης.
Η αλλαγή μοντέλου βρίσκεται, λοιπόν, στην αναγνώριση της αποβλεπτικότητας ως σύμφυτης με την ανθρώπινη συνείδηση. Αντίθετα με όσα μέχρι σήμερα υποστηρίζει η παραδοσιακή ψυχολογία και παιδαγωγική, το παιδί δεν έρχεται στον κόσμο σα λευκό χαρτί, σαν άδειος σκληρός δίσκος που πρέπει να γεμίσουμε και να διαμορφώσουμε για να γίνει χρήσιμο σε ένα καθορισμένο κοινωνικό σύστημα ή να ανταποκριθεί σε ένα συγκεκριμένο ανθρώπινο μοντέλο που υποτίθεται πως είναι το σωστό.
Από το δικό μας σημείο οπτικής, θεωρούμε αναγκαία τη συνειδητοποίηση πως κάθε απόπειρα να αναπαράγουμε το σημερινό σύστημα, να διαμορφώσουμε τα παιδιά σύμφωνα με τα ισχύοντα πιστεύω και σχήματα, να τα πλάσουμε βάσει ενός προκαθορισμένου τοπίου, είναι καταδικασμένη –στην καλύτερη περίπτωση- να αποτύχει. Αυτή η αδράνεια του ψυχολογικού τοπίου δεν κάνει άλλο από τα συγκρούεται με το τοπίο των νέων γενιών που, επιπλέον, εντάσσονται σε ένα κοινωνικό ορίζοντα έχοντας τη δική τους αποστολή, τη δική τους ευαισθησία και το πνεύμα των νέων καιρών. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, και το νόημα της παρακάτω φράσης του Σίλο: «οι νέες γενιές θα αρχίσουν να διδάσκουν τους ενήλικες με μια καινούρια στοργή και μια καινούρια κατανόηση».
Αυτή τη φράση τη συνδυάζω με το φαινόμενο των νέων που εκδηλώνεται σε διάφορες χώρες της Λατινικής Αμερικής… το μοντέλο αυτού του καινούριου που γεννιέται… για παράδειγμα η πρόσφατη περίπτωση των νέων της μέσης εκπαίδευσης που κινητοποιήθηκαν και οδήγησαν σε παραίτηση την Υπουργό Παιδείας της Παραγουάη… μια ισχυρή πίστη ότι τα πράγματα μπορούν ν’ αλλάξουν και πως το μέλλον βρίσκεται στα χέρια τους, ότι γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και απαιτούν να γίνονται σεβαστά, μια έντονη αγανάκτηση για τις επισφαλείς κτιριακές συνθήκες και την έλλειψη πόρων, ο ενθουσιασμός τους να μάθουν και να βγουν από το σχολείο ως σκεπτόμενα άτομα και όχι υπάλληλοι ενός συστήματος, η αλληλεγγύη προς τους συμμαθητές τους για να έχουν όλοι τις ίδιες δυνατότητες μάθησης σε αξιοπρεπείς συνθήκες, η εξέγερση τους ενάντια στο κατεστημένο επειδή δεν ευνοεί την εξέλιξή τους σε ολοκληρωμένα ανθρώπινα όντα, όλα αυτά οδήγησαν αυτούς τους νέους στο να οργανωθούν, να παραμείνουν ενωμένοι σ’ αυτά που πιστεύουν αποδεικνύοντας πως οι μη βίαιες κοινωνικές κινητοποιήσεις οδηγούν σε αλλαγές και πως μόνο ενωμένοι και οργανωμένοι μπορούμε να προχωρήσουμε.
Νέες μορφές όπως η αυτονομία, η οριζόντια οργάνωση, οι μη βίαιες μέθοδοι αγώνα, η εναλλαγή λειτουργιών, η ευέλικτη και άμεση συμμετοχή, η συναίνεση, το κοινό ενδιαφέρον είναι κάποιοι από τους καινούριους τρόπους οργάνωσης και αγώνα που υιοθέτησαν οι μαθητές.
Θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί με ποιο τρόπο να συνεισφέρει σ’ αυτή την αλλαγή που χωρίς καμιά αμφιβολία προχωρά στην κατεύθυνση της ανθρώπινης εξέλιξης επειδή ποιος δε θέλει να ζήσει σε μια κοινωνία μη βίαιη, αλληλέγγυα, με ίδιες ευκαιρίες για όλους, με αξιοπρεπείς συνθήκες, όπου η γνώση προχωρά πέρα από το γενικά αποδεκτό ως απόλυτη αλήθεια… Αν κάποιος θέλει μπορεί να συμμετάσχει σ’ αυτή την αλλαγή, να κάνει αυτό που περνά απ’ το χέρι του επειδή αυτό που σήμερα κάνουμε είναι πολύ σημαντικό. Για μας, όπως είπαμε και πριν, η σωστή στάση εκ μέρους των σημερινών ενηλίκων, είναι να προσφέρουν το καλύτερο δυνατό περιβάλλον και συνθήκες στις νέες γενιές, ειδικά στα πρώτα στάδια της ζωής τους. Να συνοδεύουν χωρίς προκαταλήψεις αυτή την καινούρια έκφραση που γεννιέται, που επιθυμεί μια ολοκληρωμένη ανάπτυξη του ανθρώπινου όντος, για να μπορέσει να ανακαλύψει την Κλίση της και να την εκφράσει ανοιχτά στον κόσμο..
Θα ήθελα, τώρα, να καλέσω, όσους το επιθυμούν, να μοιραστούμε μια εσωτερική εμπειρία όπου ο καθένας μπορεί να αναζητήσει και να προσπαθήσει να ακούσει μέσα του την απάντηση για το πώς μπορεί να συνεισφέρει σ’ αυτή την αλλαγή… Μια πρακτική που δεν απαιτεί ιδιαίτερη προετοιμασία ούτε κάποιες ειδικές ικανότητες, μόνο την ξεκάθαρη πρόθεση να έρθω σε επαφή με το πιο βαθύ κομμάτι της καρδιάς μου.
Θα ξεκινήσουμε χαλαρώνοντας το σώμα, την καρδιά και το νου μας. Μπορούμε, αν θέλουμε, να κλείσουμε τα μάτια για να συγκεντρωθούμε καλύτερα, για λίγα λεπτά μόνο. Ας χαλαρώσουμε το σώμα, ας ηρεμήσουμε την καρδιά, ας ησυχάσουμε το νου… Σας καλώ τώρα να θυμηθούμε στιγμές όπου μέσα σε ένα κλίμα χαρούμενο, τρυφερό μάθαμε κάτι καινούριο… Τι συναισθήματα αναδύονται όταν θυμάμαι εκείνη τη στιγμή; Είναι μια εγγραφή που με δυναμώνει; Μου δίνει χαρά, ηρεμία; Θα ήθελα όλες οι στιγμές της ζωής μου να συνοδεύονται από τέτοιες εγγραφές;
Αν αυτές τις στιγμές τις αναγνωρίζω σε μένα, μπορώ να τις αναγνωρίσω και σ’ αυτό το παιδί, σ’ αυτό το νέο με τον οποίο μοιραζόμαστε κάθε μέρα το ίδιο σπίτι; Μπορώ να αναγνωρίσω καθέναν από τους μαθητές μου ως ένα άτομο με άπειρες δυνατότητες; Νιώθω πως μπορώ να συνεισφέρω στην ολοκληρωμένη ανάπτυξή τους; Αν, λοιπόν, θέλω πραγματικά να μάθει, θέλω την ευτυχία του, θέλω τη δυνατότητά του να χτίσει τη δική του πραγματικότητα, τι θα κάνω γι’ αυτό;
… Αυτή η ατμόσφαιρα μιας ανοιχτής πνευματικότητας, χωρίς την επιβολή για το τι είναι σωστό να πιστεύουμε και τι όχι, που δέχεται την ελευθερία αναρίθμητων ερμηνειών της αθανασίας και του ιερού, που επικεντρώνοντας στην εμπειρία ανοίγει τη δυνατότητα να μοιραστούμε αυτό που συμβαίνει στο εσωτερικό μας με άλλα άτομα και άλλους πολιτισμούς, αυτή η ατμόσφαιρα αναδύεται από την πρόταση της αποβλεπτικής μάθησης που παρουσιάζουμε.
…….
Σας ευχαριστώ για το χρόνο που μου αφιερώσατε.
Μακάρι η έμπνευση να μας συνοδεύει πάντα και πάντα να μαθαίνουμε χωρίς όρια.
Andrea Novotny. 20 Μαΐου 2016
