Η ερευνητική δημοσιογραφία πάντα κέντριζε το ενδιαφέρον του κοινού, ακριβώς γιατί κατάφερνε να υπερβεί τα εμπόδια που έθετε η εκάστοτε κυβερνητική εξουσία μέσω της δαιδαλώδους γραφειοκρατίας της. Ίσως η πιο γνωστή δημοσιογραφική επιτυχία που αποτέλεσε σημείο αναφοράς τη δεκαετία του ’70, επί προέδρου Νίξον, ήταν η αποκάλυψη του σκανδάλου Watergate στην Αμερική.
Στις δεκαετίες που ακολούθησαν αυτό το είδος της δημοσιογραφίας μετεξελίχθηκε όπως ήταν φυσικό. Κοινοί παρανομαστές παρέμεναν πάντα η αποκάλυψη και η υπεράσπιση της αλήθειας με διάχυση της πληροφορίας. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης τη τελευταία δεκαετία συνέβαλαν σημαντικά στην αποκέντρωση, την ποικιλομορφία αλλά και τη δημιουργία κλίματος παγκόσμιας αλληλεγγύης. Παρόλα αυτά οι μορφές ιδιοκτησίας, επιχειρηματικού μοντέλου και χρηματοδότησης των νέων εντύπων, ηλεκτρονικών ή μη, παρέμειναν λίγο ως πολύ της ίδιας μορφής, με ιδιοκτήτες που αντλούν κεφάλαια από άλλες επιχειρηματικές τους δραστηριότητες, διαφημίσεις, κλπ.
Η δημοσιογραφία της διαρροής ή αλλιώς “leaking journalism”
Το συγκεκριμένο επιχειρηματικό μοντέλο των μεγάλων παγκόσμιων ειδησεογραφικών πρακτορείων ή και μικρότερων, εθνικής εμβέλειας με συγκεκριμένες οικονομικές σχέσεις αλληλεξάρτησης κατάφερε να σπάσει τα τελευταία χρόνια η λεγόμενη δημοσιογραφία της διαρροής (leaking journalism) που καλύπτει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και θεματολογίας. Στο νέο αυτό είδος αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας εντάσσονται τόσο το κίνημα του Open Access του Άαρον Σβαρτς όσο και τα WikiLeaks του Τζούλιαν Ασσάνζ. Τα κύρια χαρακτηριστικά της νέας αυτής μορφής δημοσιογραφίας εντοπίζονται:
α) στην οικονομική ανεξαρτησία, καθώς χρηματοδότης είναι πλέον ο γενικός πληθυσμός, κυρίως μέσω της μεθόδου crowdfunding,
β) στον αγώνα της ενάντια σε κάθε μορφής γραφειοκρατία, είτε μιλάμε για μυθικά αμειβόμενα στελέχη πολυεθνικών είτε για ακριβοπληρωμένους τεχνοκράτες διεθνών οργανισμών (ΔΝΤ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Παγκόσμια Τράπεζα, κλπ).
Η διαρροή ως μέσον ακτιβισμού
Ενδιαφέρον έχει επίσης η σταθερή πλέον επίκληση σε θέματα Δημοκρατίας, η μετατόπιση της υπεράσπισής της σε παγκόσμιο επίπεδο κατά κύριο λόγο αλλά και η σθεναρή προσήλωση στην αποκάλυψη παραβιάσεών της από την γραφειοκρατία. Υπό αυτή την έννοια η νέα αυτή μορφή δημοσιογραφίας δεν είναι bias-free και μετατρέπεται σιγά-σιγά αλλά σταθερά σε διεκδικητική δημοσιογραφία (advocacy journalism) με έντονα ακτιβιστικά χαρακτηριστικά. Χαρακτηριστική είναι άλλωστε η ανησυχία που εκφράζει ο Χ. Κίσσιγκερ στο τελευταίο του βιβλίο «Παγκόσμια Τάξη» αφιερώνοντας ένα ολόκληρο κεφάλαιο για να διατυπώσει έντονο σκεπτικισμό για τον συνεχώς αναπτυσσόμενο έως και, κατά τη γνώμη του, ανεξέλεγκτο «ακτιβισμό του διαδικτύου».
Ταυτόχρονα, οι «advocacy journalists» μοιάζουν να υιοθετούν τις εκφρασμένες ανησυχίες σύγχρονων διανοητών (Τσόμσκυ, Ζίζεκ, Βαρουφάκη, Πικετύ, κ.ά.) σχετικά με τους κινδύνους που ενέχονται για την ίδια την ουσία της σύγχρονης παγκόσμιας Δημοκρατίας από την υπερδύναμη που πλέον έχει δοθεί στα χέρια της γραφειοκρατίας και να επικεντρώνουν τα βέλη τους αποκλειστικά εναντίον της. Μία γραφειοκρατία η οποία καταγγέλλεται ευθαρσώς ότι δρα ανεξέλεγκτα και υπεράνω των εκλεγμένων κυβερνήσεων και εναντίον των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημόσιας παιδείας, υγείας και συνταξιοδοτικού συστήματος, απορρυθμίζει τις εργασιακές σχέσεις, κερδοσκοπεί ανεξέλεγκτα επί των δημόσιων πλουτοπαραγωγικών πηγών, αγαθών και υποδομών, υποδαυλίζει έτι περαιτέρω τις παγκόσμιες ανισότητες και καταστρέφει ανεπιστρεπτί πολιτιστικές, πολιτισμικές και περιβαλλοντικές ισορροπίες, δρώντας εν τέλει υπέρ και αποκλειστικά των συμφερόντων των -όποιων- ανώνυμων αγορών.
Έχει ίσως σημασία να σημειώσουμε εδώ ότι στο περίφημο 1% που κατέχει τον παγκόσμιο υπερπλούτο συνυπολογίζεται και μέρος της συγκεκριμένης γραφειοκρατίας και η οποία ανάγεται πλέον στον νέο «ταξικό» εχθρό για τον γενικό πληθυσμό που υιοθετεί ευρέως εκφράσεις περί «Golden Boys», «Ιερατείου των Βρυξελλών», κλπ. Με άλλα λόγια η «μάχη» έχει μετατοπιστεί και ο κοινός «εχθρός» δεν είναι πια το κεφάλαιο αυτό καθεαυτό, αλλά όσοι το διευκολύνουν να δρα ανεξέλεγκτα.
Τέλος, οργανωμένα κομμάτια της Κοινωνίας των Πολιτών φαίνεται είτε να υιοθετούν τη νέα αυτή μορφή αποκαλυπτικής δημοσιογραφίας, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το τρέχων leak της GreenPeace για την διατλαντική συμφωνία ΤΤΙΡ, είτε να παίρνουν θέση στην νέα αυτή διάταξη δυνάμεων όπως ο Τζούλιαν Ασσάνζ που κατάφερε να κερδίσει την υποστήριξη του ΟΗΕ καθώς κλιμάκιο του Οργανισμού αποφάνθηκε ότι η κράτησή του είναι αυθαίρετη.
