Ο Λίβανος φιλοξενεί σήμερα έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς προσφύγων από τη Συρία στον κόσμο. Η Πολιτικός επιστήμονας Tamirace Fakhoury* μιλά για το πώς η πατρίδα της ασχολείται με τις προκλήσεις και μιλά για το τι μπορεί η Ευρώπη να μάθει από την εμπειρία της διαχείρισης του προσφυγικού ρεύματος από τη χώρα της.
Middle East Monitor (MEMO): Η νέα έκθεση του Δείκτη Μετασχηματισμού Bertelsmann, BTI 2016, του Λιβάνου, διαπιστώνει ότι ο αντίκτυπος της συριακής προσφυγικής κρίσης στην μεταρρυθμιστική ικανότητα της κυβέρνησης του Λιβάνου είναι τεράστιος. Ο γιγαντιαίος προσφυγικός πληθυσμός έχει «εντείνει εσωτερικές εντάσεις και διαφωνίες που οδηγούν σε στασιμότητα στις μεταρρυθμίσεις και τους διορισμούς σε κορυφαίες κυβερνητικές θέσεις.” Μπορείτε να το εξηγήσετε αυτό;
Tamirace Fakhoury (TF): Ο Λίβανος έχει την υψηλότερη συγκέντρωση προσφύγων ανά κάτοικο στον κόσμο, πάνω από 1 εκατομμύριο. Για μια χώρα με πληθυσμό 4,5 εκατομμύρια, αυτό αποτελεί ένα δημογραφικό σοκ. Ωστόσο, το πολιτικό αδιέξοδο στο Λίβανο δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στη συριακή προσφυγική κρίση. Ένας άλλος λόγος είναι η πολιτική του σεχταρισμού όπου πολλά κόμματα αγωνίζονται για την κατανομή της εξουσίας και των πόρων. Το γεγονός ότι ο Λίβανος έχει στο επίκεντρο τόση πολιτική αναταραχή έχει επίσης προστεθεί σε αυτό που αποκαλώ στο πλαίσιο αυτό, «υπερφόρτωση διακυβέρνησης». Από το Μάιο του 2014, για παράδειγμα, το κοινοβούλιο δεν ήταν σε θέση να συμφωνήσει σχετικά με έναν πρόεδρο.
MEMO: Πόσο σταθερός είναι ο Λίβανος αυτή τη στιγμή;
TF: Αυτό που κρατάει το πολιτικό σύστημα είναι η άτυπη συναίνεση ότι υποστηρίζοντας τα κόμματα αυτά δεν θα διολισθήσουν ξανά σε πόλεμο. Λόγω της μακρόχρονης παράδοσής του στην κατανομή της εξουσίας, ο Λίβανος κατόρθωσε να κρατηθεί μακριά από την εξάπλωση των γύρω κρίσεων. Επιπλέον, υπάρχει μια εδραιωμένη ιστορία δημοκρατικών πρακτικών, έστω και επισφαλής και εσφαλμένη. Παρόλα αυτά, η ελευθερία του λόγου και της πνευματικής ελευθερίας δεν έχει παραβιαστεί. Κοιτάξτε τι συμβαίνει στη Λιβύη, τη Συρία και την Αίγυπτο! Παρ ‘όλα αυτά, δεν μπορούμε να εφησυχάσουμε μόνο με την ανθεκτικότητα του Λιβάνου στην κατανομή της εξουσίας και να κλείσουμε τα μάτια στην αναγκαιότητα αναβίωσης χαλαρών οργάνων και την παροχή δομικής διακυβέρνησης στη χώρα. Τον Ιούλιο του 2015, για παράδειγμα, υπήρχε μια τεράστια κρίση σχετικά με τα σκουπίδια. Για πολλούς αυτή ήταν μια απόδειξη ότι το λιβανέζικο πολιτικό σύστημα δεν είναι βιώσιμο, διότι δεν αντιμετωπίζει βασικά ζητήματα όπως τη διαχείριση των δημόσιων αγαθών και την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και υποδομών.
MEMO: Πώς αντιμετωπίζει ο Λίβανος τη συριακή προσφυγική κρίση;
TF: Ο Λίβανος έχει επαινεθεί για την ανοιχτή πολιτική της που δεν περιλαμβάνει καταυλισμούς για τους πρόσφυγες από τη Συρία. Η χώρα έχει μια μακρά ιστορία εργασιακών σχέσεων και κυκλικής μετανάστευσης με τη Συρία. Από τη δεκαετία του 1990, πολλοί Σύριοι έχουν έρθει στο Λίβανο για να εργαστούν. Αυτό διευκόλυνε την πρόσφατη ένταξη των προσφύγων και της διασποράς τους στον πληθυσμό. Παρόλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί ότι η πολιτική μη καταυλισμού του Λιβάνου ξεκινά από λόγους ασφαλείας. Η κυβέρνηση φοβάται ότι τα στρατόπεδα προσφύγων θα μπορούσαν να γίνουν καταφύγια τρομοκρατών, αν και το θέμα παραμένει αμφιλεγόμενο. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν ανεπίσημοι οικισμοί, ιδιαίτερα στην περιοχή που συνορεύει με την Συρία. Από την άλλη, κάποιοι φορείς χάραξης πολιτικής και ΜΚΟ έχουν υποστηρίξει ότι καταυλισμοί της Ύπατης Αρμοστείας θα μπορούσαν να παρέχουν στους πρόσφυγες από τη Συρία καλύτερες συνθήκες διαβίωσης.
MEMO: Η συριακή διαμάχη μπαίνει στον έκτο χρόνο. Πώς αντιμετωπίζει η κυβέρνηση του Λιβάνου τη συνεχή πίεση για φιλοξενία;
TF: Πράγματι, το γεγονός ότι η σύγκρουση αποδεικνύεται παρατεταμένη κάνει τον Λίβανο όλο και πιο ανίσχυρο να αντιμετωπίσει το τεράστιο ανθρωπιστικό και πολιτικό ξέσπασμα. Η χώρα δεν έχει την ικανότητα να ενσωματώσει πλήρως όλους τους πρόσφυγες, και από τον Οκτώβριο του 2014 επέβαλε σημαντικούς περιορισμούς στις αφίξεις τους. Παρά το γεγονός ότι ο Λίβανος συνεργάζεται με τη διεθνή κοινότητα για να διασφαλίσει μια συντονισμένη απάντηση στην αύξηση των προσφύγων, οι πολιτικές υπήρξαν μάλλον ad-hoc και ασυνεπείς – όσον αφορά την καταγραφή, για παράδειγμα – και πολλοί πρόσφυγες έχουν πέσει σε μια παράνομη κατάσταση. Οι δήμοι διαμαρτύρονται για την έλλειψη μιας συνεπούς εθνικής πολιτικής και συχνά διαμορφώνουν τους δικούς τους κανόνες, όπως η απαγόρευση κυκλοφορίας ή η ρύθμιση της τοπικής κινητικότητας των Σύριων, για παράδειγμα.
MEMO: Ποιο ρόλο θα πρέπει να παίξει κατά τη γνώμη σας η διεθνής κοινότητα;
TF: Ο Λίβανος έχει ανάγκη από μια συνολική στρατηγική σταθεροποίησης. Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την κρίση από μόνος του. Οι κοινωνικές υποδομές του Λιβάνου – της εκπαίδευσης, της υγείας, της ύδρευσης – είναι τεταμένες. Η κατάσταση είναι δύσκολη, τόσο για τους πρόσφυγες όσο και για τις φτωχές κοινότητες υποδοχής. Αυτό οδηγεί σε αύξηση των εντάσεων και των παραπόνων. Θα πρέπει να υπάρχει μια καλύτερη συντονισμένη απόκριση της Ευρώπης, για παράδειγμα, μια συμφωνία για περισσότερους νόμιμους διαύλους μετανάστευσης. Το σχέδιο αμοιβαίου καταμερισμού προσφύγων στην Ευρώπη είναι όμως πολύ αργό. Χρειαζόμαστε μια συνολική προσέγγιση διακυβέρνησης στην προσφυγική κρίση της Συρίας.
MEMO: Πόσο πιθανό είναι αυτό;
TF: Η αυξανόμενη εισροή προσφύγων στην Ευρώπη το περασμένο έτος, έφερε κάποιες εξελίξεις. Η Γερμανία και η Σουηδία έχουν επωμιστεί ένα μέρος του βάρους, αλλά σήμερα αυτό δεν είναι μια βιώσιμη πολιτική επιλογή, διότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις εστιάζουν περισσότερο στην ασφάλεια από ό,τι στα συμφέροντα των μεταναστών. Το χάσμα μεταξύ των εθνικών και υπερεθνικών μεταναστευτικών πολιτικών στην Ευρώπη καθιστά δύσκολη τη δημιουργία καλά συντονισμένων εγχειρημάτων για τη διανομή των προσφύγων. Τα κράτη μέλη διαφωνούν για το αν, σε ποιο βαθμό, και, αν ναι, πώς θα πρέπει να λαμβάνουν τους πρόσφυγες. Ακόμα, πρέπει να σκεφτούμε τις δυνατότητες ενός βελτιωμένου μηχανισμού παγκόσμια διακυβέρνησης, ακόμη και αν είναι απίθανο να τεθεί σύντομα σε ισχύ. Ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε να προσδιορίσει καλύτερα τις υποχρεώσεις των κρατών στην περίπτωση που θα πρέπει να δεχθούν ανθρώπινες ροές λόγω μίας σύγκρουσης.
MEMO: Ποιο ρόλο παίζει η κοινωνία των πολιτών στο Λίβανο στην αντιμετώπιση των προσφύγων;
TF: Η κοινωνία των πολιτών έχει κάνει πολλά. Η προσφυγική κρίση ήταν μια ευκαιρία για να αναζωογονηθούν κοινωνικές πλατφόρμες και στοχασμοί πάνω στην προσφυγική πολιτική. Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινότητες έχουν καταλήξει σε καινοτόμες λύσεις για το πώς ντόπιοι και πρόσφυγες μπορούν να εργαστούν μαζί, ιδιαίτερα στις φτωχές κοινότητες. Ο Λίβανος έχει καλές πρακτικές να μεταφέρει στις χώρες εντός και εκτός Ευρώπης, λόγω των τοπικών και των από κάτω προς τα πάνω πρωτοβουλιών που έχουν σχεδιαστεί για την άμβλυνση των εντάσεων. Για παράδειγμα, διάφορα έργα έχουν δημιουργήσει εγχειρήματα συνεργασίας των πληθυσμών υποδοχής και των προσφύγων ή προσπάθησαν να καταρρίψουν δημοφιλείς παραδοχές ότι οι πρόσφυγες είναι ένα βάρος ή δεν μπορούν να συμμετάσχουν στην τοπική διακυβέρνηση και να είναι παράγοντες ανάπτυξης.
* Η Tamirace Fakhoury είναι Επίκουρη Καθηγήτρια Πολιτικών Επιστημών στο Λιβανο-Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού και σήμερα υπότροφος Humboldt στο GIGA Ινστιτούτο Μελετών της Μέσης Ανατολής στο Αμβούργο της Γερμανίας. Το τελευταίο άρθρο της στο Current History, ” Lebanon’s Perilous Balancing Act “, ασχολείται με τα διλήμματα της διακυβέρνησης της χώρας στον απόηχο της συριακής σύγκρουσης. Είναι επίσης μία από τους 250 εμπειρογνώμονες των χωρών του Δείκτη Μετασχηματισμού Bertelsmann (ΔΔΠ) το 2016, που κυκλοφόρησε στις 29 Φεβρουαρίου, 2016.
