Οι τελευταίες εξελίξεις σε τοπικό και διεθνές επίπεδο στην αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης έχουν πυροδοτήσει πολλές ανησυχίες σε όσους εμπλέκονται ενεργά με το ζήτημα αλλά και στην κοινωνία των πολιτών.
Η μετακίνηση προσφύγων και μεταναστών χωρίς νόμιμες οδούς και ασφαλή διέλευση έχει ως τώρα τραγικά αποτελέσματα. Η Ελλάδα, κύρια πύλη εισόδου για πρόσφυγες και μετανάστες προς την Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια, έχει υποδεχθεί τουλάχιστον 102.547 ανθρώπους φέτος, σύμφωνα με τα Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (IOM) ενώ ο Ιανουάριος ήταν ο μήνας με τους περισσότερους θανάτους στο Αιγαίο από την αρχή της προσφυγικής ροής μέχρι σήμερα, σύμφωνα με τη δήλωση του Πήτερ Μπούγκαερτ[1] από το Human Rights Watch.
Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνει και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ προσθέτοντας ότι το 35% αυτών των θανάτων, ήταν παιδιά. Οι δε Γιατροί χωρίς Σύνορα (MSF), που προσφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια στα νησιά από τον Μάρτιο του 2015, μιλούν για πάνω από 400 θανάτους από την αρχή του έτους μέχρι και σήμερα.[2]
Λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση του ρεκόρ θανάτων του Ιανουαρίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, Τζενς Στόλτενμπεργκ, δήλωνε ότι η στρατιωτική συμμαχία αποδέχεται την πρόταση της Γερμανίας, Τουρκίας και Ελλάδας να επιχειρήσει στο Αιγαίο, με σκοπό την αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης ανθρώπων και της παράνομης μετανάστευσης στο Αιγαίο [3], ενώ το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνεδρίασε στις 18 και 19 Φεβρουαρίου, με στόχους όπως «…η ταχεία αναχαίτιση των ροών, η προστασία των εξωτερικών συνόρων, η μείωση της παράνομης μετανάστευσης και η διαφύλαξη της ακεραιότητας του χώρου Σένγκεν».[3]
Παράλληλα στην Ελλάδα, το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης αναλαμβάνει συγκεκριμένα καθήκοντα για την ολοκλήρωση των κέντρων υποδοχής που περιλαμβάνουν τα κέντρα υποδοχής (hotspots), την τοποθέτηση 5 συντονιστών σε αυτά, κινητά μαγειρεία και την παραχώρηση των στρατοπέδων Σίνδου και Σχιστού για να συνεχιστούν στην ενδοχώρα οι διαδικασίες φιλοξενίας (στα κέντρα μετεγκατάστασης). Το δε Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη αναλαμβάνει ταχύτατη στελέχωση με προσωπικό των 5 κέντρων υποδοχής για να γίνεται άμεσα η διαδικασία ταυτοποίησης των προσφύγων.
Οι παραπάνω κινήσεις γίνονται υπό το πρίσμα απειλών αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με εκδίωξη της Ελλάδας από την συνθήκη Σένγκεν για δύο χρόνια, του τελεσίγραφου που λαμβάνει στη συνέχεια η ελληνική κυβέρνηση για την παράδοση των hotspots αλλά και τη συμμόρφωσή της με τις Ευρωπαϊκές συστάσεις για αυστηρότερο έλεγχο των συνόρων εντός τριμήνου, ώστε να αποφύγει την αποβολή από τη συνθήκη. Παράλληλα συνάπτεται διμερής συμφωνία Ε.Ε. και Τουρκίας ύψους 3 δις ευρώ (τέλη του 2015) με στόχο την αναχαίτιση των προσφύγων προς την Ευρώπη, η εφαρμογή της οποίας θα γίνει ξεκάθαρη στην προγραμματισμένη συνάντηση του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Τουσκ και του Τούρκου Πρωθουπουργού Νταβούτογλου στις 7 Μαρτίου.
«Η Ύπατη Αρμοστεία βρίσκεται στο πλευρό της ελληνικής κυβέρνησης και με υλικοτεχνική υποστήριξη αλλά και με χρήματα και βοηθά ήδη στις διαδικασίες επανεγκατάστασης», είπε ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ, κος Γκράντι, στη χθεσινή συνέντευξη που παραχώρησε στο πλαίσιο διήμερης επίσκεψής του στην Ελλάδα.
Σχολιάζοντας επίσης την επιχειρησιακή εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, ανέφερε ότι την Πέμπτη έχει ραντεβού με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες και εκεί θα του ζητήσει «κάθε επιχείρηση της Συμμαχίας να γίνει με σεβασμό στο διεθνές και ενωσιακό δίκαιο ως προς τα δικαιώματα των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο».
Σε ερώτηση που τέθηκε από εκπρόσωπο της Καμπάνιας για το Άσυλο σχετικά με το αν η Τουρκία είναι ασφαλής Τρίτη χώρα, ο κος Γκράντι είπε: «Αυτή τη στιγμή το σημαντικό δεν είναι αν η Τουρκία είναι μια ασφαλής τρίτη χώρα καθώς, είτε είναι είτε όχι, φέρει ήδη το βάρος της φιλοξενίας εκατομμυρίων χιλιάδων προσφύγων στο έδαφός της. Το σημαντικό είναι να αναλάβει η Ε.Ε. τις ευθύνες που τις αναλογούν οι οποίες μέχρι στιγμής μοιράζονται δυσανάλογα μεταξύ Ευρώπης και Λιβάνου για παράδειγμα».
Η Καμπάνια για το Άσυλο, ένωση οργανώσεων και συλλογικοτήτων, έδωσε χθες σε συνέντευξη τύπου που διοργάνωσε, εννιασέλιδο κείμενο[5] τεκμηριώνοντας νομικά την αγωνία της για:
• Την παραβίαση της αρχής της μη επαναπροώθησης δεδομένου ότι η Τουρκία θα παρεμποδίζει πρόσφυγες από το να φθάσουν σε ελληνικό/ευρωπαϊκό έδαφος και να ζητήσουν προστασία καθώς ανέλαβε μέσω της διμερούς συμφωνίας με την Ε.Ε. να κλείσει τα χερσαία σύνορα και να επιτηρούνται και τα θαλάσσια σύνορα.
• Τον ενδεχόμενο χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως ασφαλούς τρίτης χώρας και συνακόλουθη επιστροφή στην Τουρκία αιτούντων άσυλο και προσφύγων από την Ευρώπη, πράγμα που προσκρούει στο διεθνές και το ενωσιακό δίκαιο.
Σε πολιτικό επίπεδο ερμηνεύει τις κινήσεις της Ε.Ε. ως προσπάθειες μετατόπισης των διαδικασιών εξέτασης αιτημάτων ασύλου και αναγνώρισης καθεστώτος σε τρίτες χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης (externalization). Εκφράζει επίσης ανησυχίες για το κατά πόσο οι στρατιωτικές επιχειρήσεις που πυκνώνουν στο Αιγαίο με ΝΑΤΟ, Frontex θα σεβαστούν τα κατοχυρωμένα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο και επίσης δεν θα αποτελέσουν αιτία για νέους θανάτους ή αύξηση του ρίσκου (και άρα και της τιμής) της δράσης των διακινητών.
Η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) σε δική της συνέντευξη τύπου σημείωσε ότι δεν ζούμε μια προσφυγική κρίση αλλά μια κρίση υποδοχής. Η ΕΕΔΑ θεώρησε επακόλουθο την αύξηση των ροών, αν και διανύουμε χειμώνα στο Αιγαίο, καθώς η συνάντηση των Ευρωπαίων ηγετών το φθινόπωρο στη Μάλτα ουσιαστικά εξήγγειλε ότι τα σύνορα θα κλείσουν και οι άνθρωποι έτρεξαν για να τα περάσουν.
Προχωρώντας σε μια «προσέγγιση του εφικτού», όπως αναφέρεται στη δική της πολυσέλιδη αναφορά[6] η ΕΕΔΑ:
• κάλεσε την ελληνική κυβέρνηση να εξασφαλίσει τις πιο καλές διαδικασίες για να δουλέψει το μόνο θεσμικό κεκτημένο που υπάρχει αυτή τη στιγμή, που δεν είναι άλλο από τη διαδικασία μετεγκατάστασης. Εκεί χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών ώστε η χώρα να ανταποκριθεί με τον καλύτερο τρόπο στον αριθμό των υποδοχών που έχει υποσχεθεί και στις συνθήκες που είναι αναγκαίες για να διαφυλαχθεί το πλαίσιο διεθνούς προστασίας που οι πρόσφυγες και οι αιτούντες άσυλο δικαιούνται,
• έκανε λόγο για την ασφάλεια των ανθρώπων ως τον μοναδικό λόγο της διασφάλισης των συνόρων,
• ζήτησε άμεσο τερματισμό των επαναπροωθήσεων (pushbacks) δηλώνοντας ότι η επιχείρηση του ΝΑΤΟ ουσιαστικά δεν τις ακυρώνει, ενώ μια διεθνής συνέργεια θα όφειλε να υπηρετήσει ακριβώς τον αντίστροφο ρόλο από αυτόν του ΝΑΤΟ: τη διασφάλιση της ασφαλούς διέλευσης των προσφύγων επιχειρησιακά, ακυρώνοντας πρακτικά την ύπαρξη των διακινητών.
Σχολιάζοντας την αιφνίδια ανάθεση της οργάνωσης και επιμελητείας των hot spots στη μεθόριο και των κέντρων φιλοξενίας στην ενδοχώρα στον Στρατό, και μάλιστα υπό στρατιωτική και όχι πολιτική διοίκηση και συντονισμό, η ένωση διατύπωσε σοβαρές ανησυχίες για τον βαθμό στον οποίο θα διασφαλίζονται τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων που θα παραμένουν εκεί υπό την ευθύνη των ενόπλων δυνάμεων.
Γενικότερα, η από πολλές πλευρές επιχειρούμενη σύνδεση της διαχείρισης των εισερχομένων πληθυσμών με την άσκηση εθνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και η εμπλοκή της στρατιωτικής διοίκησης του ΝΑΤΟ, στο πλευρό της Frontex στο Αιγαίο, κατευθύνονται στη “στρατιωτικοποίηση” της όλης αντιμετώπισης της προσφυγικής κρίσης σε βάρος της ανθρωπιστικής και πολιτικής διάστασής της.
Από την άλλη πλευρά, πολλοί-ές ακόμα βοηθούν στη διάσωση και περίθαλψη ανθρώπων στα νησιά και η τοπική και διεθνής κοινή γνώμη παρακολουθούν με λύπη την καθημερινή σχεδόν ειδησιογραφία των θανάτων προσφύγων και μεταναστών. Είναι χαρακτηριστικό άλλωστε, όπως δήλωσε εκπρόσωπος της Καμπάνιας για το Άσυλο, ότι «το κείμενο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν μιλά πουθενά στους στόχους του για αποφυγή θανάτων ή για ασφαλές πέρασμα των ανθρώπων που φεύγουν από τον πόλεμο», δίνοντας το στίγμα της Ευρωπαϊκής πολιτικής.
Όσο δεν υπάρχουν νόμιμες οδοί, όσο δεν υπάρχουν ασφαλή περάσματα διέλευσης για πρόσφυγες και μετανάστες, η Ευρώπη θα παραμένει αφιλόξενη αφού θυσιάζει την ασφάλεια των ανθρώπων για τον έλεγχο των συνόρων.
———————
[1] http://www.theguardian.com/world/2016/jan/30/dozens-dead-after-migrant-boat-capsizes-in-aegean-sea
[2] http://www.msf.org/topics/mediterranean-migration
[3] http://www.nato.int/cps/en/natohq/opinions_127972.htm?selectedLocale=en
[4] http://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2016/02/18-euco-conclusions-migration/
[5] http://asylum-campaign.blogspot.gr/2016/02/23022016_23.html
