Οι οικονομολόγοι μάς βομβαρδίζουν με αριθμούς. Τα ψυχρά γρανάζια ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος δημοσιεύουν στατιστικές που λίγοι καταλαβαίνουν. Αυτό το σύστημα ετοιμάζεται να εκραγεί. Ή ίσως έχει ήδη εκραγεί και παρακολουθούμε την κατάρρευσή του. Δεν κάνει και μεγάλη διαφορά. Οι αριθμοί των στατιστικών μεταφράζουν απάνθρωπες καταστάσεις πείνας, αρρώστιας, πολέμου, μεταναστεύσεων. Με λίγα λόγια, μεταφράζουν την αύξηση της βίας, του ανθρώπινου πόνου και της οδύνης.

Πού θα σταματήσει αυτή η πτώση; Δύσκολο να το προβλέψει κανείς. Πώς να αντιδράσεις μπροστά σ’ αυτή την κατάρρευση; Αξίζει τον κόπο να το σκεφτούμε λιγάκι. Αυτό το κείμενο είναι η ερμηνεία κάποιων αριθμών αλλά και μια προσπάθεια κινητοποίησης προθέσεων.

Μια πρόσφατη δημοσίευση των παγκόσμιων στατιστικών αναφορικά με τη διανομή του πλούτου στον κόσμο γεννά ταυτόχρονα κατάπληξη και αγανάκτηση:

  • Το πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει περισσότερο πλούτο από το φτωχότερο 70% (για το έτος 2015).

Η δυσαναλογία αυτή επιταχύνθηκε τα τελευταία χρόνια. Και εκτιμάται πως αυτή η τάση θα συνεχίσει να αυξάνεται:

  • Το 2011, αυτό το πλουσιότερο 1% κατείχε τον ίδιο πλούτο με το φτωχότερο 50%.
  • Εκτιμάται ότι το 2020, το πλουσιότερο 1% θα κατέχει περισσότερο πλούτο από το υπόλοιπο 99% (αν δεν συμβεί κάτι προηγουμένως που θ’ αλλάξει την τάση).[i]

Αν ανατρέξουμε στους ψυχρούς αριθμούς των τελευταίων 50 χρόνων, η τάση επιβεβαιώνεται. Μπορεί κάποιος να πει πως σ’ αυτά τα 50 χρόνια υπήρξαν θετικές εξελίξεις και επιτεύγματα. Και έτσι είναι. Μια ματιά στη Λατινική Αμερική το επιβεβαιώνει. Πολλές καταστάσεις βελτιώθηκαν. Υπήρξε πρόοδος. Αλλά το παρόν κείμενο αφορά στο «σύστημα» στο σύνολό του. Όχι σε ιδιαιτερότητες εντός του παγκόσμιου συστήματος. Στην «ανθρωπότητα» ως σύνολο. Μια Ανθρωπότητα που, για πρώτη φορά στη ιστορία της, είναι διασυνδεδεμένη. Ένα «σύστημα κλεισμένο στον εαυτό του» που έχει ως κεντρική αξία την εξουσία και το χρήμα. Αυτό το «κλειστό σύστημα» επιβάλλει τους ίδιους νόμους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Ανεξάρτητα με τη γεωγραφική ή ιδεολογική τοποθέτηση.

Επιστρέφοντας στις στατιστικές. Υπάρχουν διάφορες ερμηνείες. Κάποιοι βλέπουν αυτούς τους αριθμούς σαν κάτι «φυσικό» στη ζωή της ανθρωπότητας. Είναι αυτοί που λένε: «η βία υπήρχε πάντα, όπως υπήρχαν πάντα πλούσιοι και φτωχοί, πόλεμοι και ανισότητα. Αυτή η κατάσταση θα συνεχιστεί επ’ άπειρον…». Άλλοι πάλι θεωρούν πως το «σύστημα» μπορεί να βελτιωθεί. Είναι «τελειοποιήσιμο» και χρειάζεται μόνο ν’ αλλάξουν κάποιοι μηχανισμοί που σήμερα έχουν διαστρεβλωθεί και, έτσι, η πρόοδος θα φτάσει σε όλους τους κατοίκους του πλανήτη (θέση ιδιαίτερα δημοφιλής σ’ αυτό το 1% που έχει στα χέρια του την οικονομική εξουσία και σε όσους το στηρίζουν). Η περίφημη νεοφιλελεύθερη θεωρία του «ξεχειλίσματος του πλούτου»… που ποτέ δε συμβαίνει.

Υπάρχει μια άλλη άποψη, περισσότερο δομική και σφαιρική, που ερμηνεύει αυτές τις στατιστικές ως το «τέλος ενός ιστορικού κύκλου». Μια «μεγάλη απογοήτευση». Είναι η «μεγάλη αποτυχία» μιας κοινωνίας που έχοντας στη διάθεσή της όλα τα μέσα δεν μπορεί να λύσει τα βασικά προβλήματα της υγείας, της στέγασης και της εκπαίδευσης για όλους τους κατοίκους της. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία αυτό το σύστημα είναι πλανητικό. Δεν υπάρχουν απομονωμένοι πολιτισμοί που, άλλες εποχές, συνυπήρχαν και αντικαθιστούσαν ο ένας τον άλλο. Όπως κάθε «κλειστό σύστημα» έχει περιορισμένη ζωή. Δεν είναι τελειοποιήσιμο. Υποκύπτει στην αυξανόμενη εντροπία. Από τα στήθη του θα πρέπει να αναδυθεί ο σπόρος ενός καινούριου πολιτισμού.

Ποιες θα είναι οι τάσεις που θα εμφανιστούν όταν η «μεγάλη απογοήτευση» εξαντλήσει τα όριά της; Τι θα μείνει όρθιο και θα χρησιμεύσει ως σκαλοπάτι για να ξεκινήσει ένας νέος κύκλος;

Τίποτα και κανείς που στηρίζεται στις αξίες του σημερινού συστήματος δε θα μπορέσει να φέρει σε πέρας αυτό το έργο. Ούτε εκείνοι  που απατηλά πιστεύουν ότι έχουν νικήσει, ούτε εκείνοι που έχοντας αποτύχει αυταπατώνται με τις μελλοντικές επιτυχίες ενός ίδιου συστήματος.

Ένας «καινούριος κύκλος» θα ξεκινήσει όταν οι παράγοντες και οι αξίες που στηρίζουν το σημερινό σύστημα θα απορριφθούν σθεναρά από τις ανερχόμενες νέες γενιές. Όταν τα πιο εξελικτικά στοιχεία της κοινωνίας δράσουν ως οδηγοί και αναφορές. Αυτό αποδεικνύει η ανθρώπινη ιστορία. Οι αξίες αυτές είναι: ο ανθρωπισμός, η μη βία, η συμπόνια, η βαθιά συμφιλίωση, ο σεβασμός για την πολιτισμική πολυμορφία και η αγάπη για όλη την ανθρωπότητα χωρίς καμιά διάκριση.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτές τις θέσεις θα ανατρέξουμε στο έργο του Σίλο [ii]. Ειδικότερα στο βιβλίο του «Γράμματα στους Φίλους μου». Αναφερόμενος στο πώς θα ξεπεράσουμε την κρίση αυτού του «κλειστού συστήματος», λέει:

«Το αποτέλεσμα είναι ότι σε ένα κλειστό σύστημα δεν μπορεί κανείς να περιμένει τίποτα πέρα από τη μηχανική κίνηση της γενικής αταξίας. Το παράδοξο του συστήματος μάς δείχνει πως αν επιδιώκεις να βάλεις τάξη στην αυξανόμενη αταξία θα πρέπει να επιταχύνεις την αταξία. Δεν υπάρχει άλλη λύση πέραν του να επαναστατήσεις το σύστημα, ανοίγοντάς το στην πολυμορφία των ανθρώπινων αναγκών και επιδιώξεων. Υπό αυτό το πρίσμα, η επανάσταση αποκτά ένα πρωτόφαντο μεγαλείο και μια προβολή που δεν μπόρεσε να έχει σε προηγούμενες εποχές» (Σίλο, Έβδομο Γράμμα στους Φίλους μου).

Ως εδώ η ανάλυσή μας έγινε από ένα σημείο οπτικής κοινωνικό και ιστορικό. Όμως, ατομικά, τι μπορούμε να κάνουμε για να βγούμε από αυτό το βίαιο και καταστροφικό χάος στο οποίο μας οδηγεί το υπάρχον κλειστό σύστημα; Πώς μπορούμε να συνεργαστούμε στην καθημερινή μας ζωή με τις καλύτερες εξελικτικές τάσεις, που σήμερα είναι διασκορπισμένες; Κάποιες προτάσεις, εμπνευσμένες επίσης από το Μήνυμα του Σίλο, μπορεί να μας βοηθήσουν:

  • Αρνούμαστε, καταγγέλλουμε και δε συνεργαζόμαστε με βίαιες πρακτικές.
  • Αρχίζουμε να «φερόμαστε στους άλλους όπως θέλουμε να μας φέρονται».
  • Τοποθετούμε τον άνθρωπο ως κεντρική αξία, πάνω από κάθε άλλη αξία (χρήμα, πολιτική, θρησκεία, κράτος, κοινωνικά μοντέλα ή συστήματα)
  • Εναντιωνόμαστε σε κάθε μορφή διάκρισης.
  • Υιοθετούμε τη δίκαιη αντίσταση ενάντια σε κάθε μορφή φυσικής, οικονομικής, φυλετικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής και ηθικής βίας.
    • Προσπαθούμε να δώσουμε συνοχή στη ζωή μας κάνοντας να συμπέσουν όσα σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε και κάνουμε.
    • Επιδιώκουμε ένα κόσμο χωρίς βία όπου θα ικανοποιούνται οι ανάγκες για υγεία και μόρφωση όλων των ανθρώπων.
  • Στηρίζουμε αποφασιστικά όλες τις προσπάθειες για πυρηνικό και συμβατικό αφοπλισμό. 
  • Με λίγα λόγια, επιδιώκουμε έναν κόσμο πολιτισμικής πολυμορφίας, αλλά ενωμένο αλληλέγγυα: το «Παγκόσμιο Ανθρώπινο Έθνος».

Φυσικά θα μπορούσε κάποιος να προσθέσει πολλές ακόμα προτάσεις. Αλλά αρκούν αυτές ως παράδειγμα. Είναι ιδέες που αντανακλούν μια κλίμακα αξιών τελείως διαφορετική από αυτή του σημερινού συστήματος. Δεν είναι ένα «μακιγιάζ» που απλά βελτιώνει την εικόνα αυτού που σήμερα ζούμε. Είναι προτάσεις που μπορούν να εφαρμοστούν στην καθημερινή ζωή και που δεν εξαρτώνται από παράγοντες ξένους σε μας. Βοηθούν να μετατρέψουμε και να ξεπεράσουμε τον ατομικό και κοινωνικό πόνο και την οδύνη. Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι στον κόσμο που αρχίζουν να τις προωθούν. Μπορούν να συνεισφέρουν στην αύξηση των πιο εξελικτικών κοινωνικών τάσεων. Μπορούν να βοηθήσουν να αλλάξουν οι σημερινές στατιστικές και να δημιουργήσουν τις συνθήκες για ν’ αφήσουμε πίσω μας ένα σύστημα βίαιο που παραπαίει.

[i] Πηγή στατιστικών: OXFAM (www.oxfam.com)

[ii] Σίλο: στοχαστής, συγγραφέας και πνευματικός οδηγός. Μπορείτε να βρείτε τα έργα του στο www.silo.net