Της Κλοντί Μποντουέν
Εισαγωγή
Το να μιλάς και το να προσπαθείς να δράσεις με τη μεθοδολογία της μη βίας σ’ αυτή την ταραγμένη, βίαιη και απελπισμένη εποχή μπορεί να φαίνεται ουτοπικό, ωστόσο μπορεί να είναι απόλυτα ενδεδειγμένο λόγω της όλο και πιο εμφανούς ανάγκης που παρατηρείται σε όλες τις γωνιές του πλανήτη μας.
«Είμαστε σε κρίση», ακούγεται παντού. Δεν μπορώ να αντισταθώ και να μην παραθέσω το φίλο μας Δρ Σαλβατόρε Πουλέδδα που έλεγε ήδη από το 1997, μιλώντας σε ένα συνέδριο με θέμα «Το ανθρώπινο ον στις πόρτες της νέας χιλιετίας»:
«Δεν πρόκειται για μια μερική κρίση, περιορισμένη σε κάποιον ειδικό τομέα της κοινωνίας όπως θα μπορούσε να είναι, για παράδειγμα, η πολιτική, η οικονομία, η τέχνη ή η θρησκευτική ζωή, παρά για μια δομική και σφαιρική κρίση. Και δεν έχουμε λόγο να πιστεύουμε πως θα μείνει μονάχα στη Δύση παρά πως θα επεκταθεί σε όλους τους πολιτισμούς, στον ανθρώπινο πολιτισμό γενικά. Δε χρειάζεται, όμως, μια τέτοια κρίση να ερμηνευτεί με τραγική έννοια. Η κρίση αντιπροσωπεύει την εξάντληση μιας στιγμής της διαδικασίας, το τέλος μιας κατάστασης, και προαναγγέλλει μια ριζική μετατροπή, αν και δύσκολη και ελικοειδή, του ανθρώπινου πολιτισμού. Όμως, παρά τους κινδύνους και τις απειλές που συνεπάγεται, αντιστοιχεί σε μια ανάπτυξη, μια πρόοδο του ανθρώπου. Η κρίση παράγεται επειδή ο άνθρωπος έχει κάνει μεγάλα βήματα προς τα εμπρός αλλά τίποτα απ’ όσα έχει πετύχει δεν τον ικανοποιεί πλήρως.» [1]
Οπότε, για όποιους ισχυρίζονται πως «η βία και οι πόλεμοι πάντα υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν», τους απαντάμε πως αυτός ο αφορισμός προέρχεται από μια νατουραλιστική οπτική του ανθρώπου που δε συμμεριζόμαστε. Αν κοιτάξουμε την ανθρώπινη ιστορία ως διαδικασία, μας γίνεται φανερό ότι σ’ αυτή υπάρχει μια κατεύθυνση προς τη μη βία.
Πρώτο μέρος: Σύλληψη του ανθρώπινου όντος – Προθετικότητα /Αποβλεπτικότητα
Τι ορίζει το ανθρώπινο;
«Το ορίζει ο λογισμός του ιστορικο-κοινωνικού ως ατομική μνήμη. Κάθε ζώο είναι πάντοτε το πρώτο ζώο, αλλά κάθε ανθρώπινο ον είναι ένα ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον και επίσης, είναι ο λογισμός και η εισφορά στη μετατροπή ή την αδράνεια αυτού του περιβάλλοντος.» [2]
Σύμφωνα με την νατουραλιστική ερμηνεία, η ανθρώπινη συνείδηση είναι ουσιαστικά παθητική και αγκυροβολημένη στο παρελθόν: είναι αντανάκλαση του εξωτερικού κόσμου και το μέλλον της είναι αιτιοκρατική επικαιροποίηση. Αυτή η ερμηνεία δεν αφήνει κανένα χώρο για την ανθρώπινη ελευθερία.
Η ανθρώπινη συνείδηση δεν είναι παραμορφωμένη παθητική αντανάκλαση του υλικού κόσμου, παρά είναι θεμελιωδώς ηθελημένη δραστηριότητα, δραστηριότητα ακατάπαυστης ερμηνείας και ανακατασκευής του υλικού και κοινωνικού κόσμου. Το ανθρώπινο ον, αν και μετέχει του φυσικού κόσμου καθ’ όσον έχει ένα σώμα, δεν μπορεί να κατανοηθεί σαν απλό ζωολογικό φαινόμενο, δεν έχει μια φύση, μια ορισμένη ουσία, παρά είναι μια «προοπτική» μετατροπής του υλικού κόσμου και του εαυτού του. [3]
Συνεπώς, η συνείδηση είναι θεμελιωδώς το δυνάμει-είναι, είναι μέλλον, υπέρβαση αυτού που το παρόν μας δίνει ως «γεγονός». Σ’ αυτή την ανακατασκευή του εξωτερικού κόσμου και σ’ αυτό το άλμα προς το μέλλον έγκειται η συστατική ελευθερία της συνείδησης: ελευθερία ανάμεσα σε εξαρτοποιήσεις, υποκείμενη, ναι μεν, στην πίεση του παρελθόντος, αλλά, οπωσδήποτε, ελευθερία. [4]
Και αυτό σε τι μας χρησιμεύει;
Μας χρησιμεύει στο να κατανοήσουμε από πού πηγάζει το κίνητρο αυτής της συνεχούς δημιουργίας και καταστροφής που ονομάζουμε Ιστορία.
Η ρίζα της ιστορικής δυναμικής βρίσκεται στη μάχη των ανθρώπων ενάντια στο φυσικό πόνο και τη νοητική οδύνη. Ο πόνος είναι του σώματος και προέρχεται από την εχθρότητα της φύσης – που ο άνθρωπος μάχεται μέσω της επιστήμης – ο πόνος είναι επίσης η βία με την οποία κάποιοι άνθρωποι προσπαθούν να ακυρώσουν την προθετκότητα/ αποβλεπτικότητα και την ελευθερία άλλων ανθρώπων. Η βία δεν είναι μόνο φυσική, μπορεί επίσης να προσλάβει τις διάφορες μορφές διάκρισης: φυλετική, σεξουαλική, θρησκευτική, οικονομική, που παράγουν, εκτός από πόνο, και νοητική οδύνη.
Η φυσική βία δεν είναι ένα «φυσικό» γεγονός, είναι το αποτέλεσμα ανθρώπινων προθέσεων. Με τον ίδιο τρόπο, η οικονομική βία δεν είναι ένα «φυσικό» γεγονός, ασκείται μέσω των αναρίθμητων νομικών μηχανισμών και σήμερα δικαιολογείται από τους επονομαζόμενους νόμους της αγοράς. Τόσο στην οικονομία όσο και την πολιτική δεν υπάρχουν φυσικοί νόμοι, υπάρχουν μόνο ανθρώπινες προθέσεις.
Αν η βία και η διάκριση είναι εκφράσεις ανθρώπινων προθέσεων, είναι επίσης δυνατή μια ελεύθερη πράξη εναντίωσης σ’ αυτές. Οπότε η μη βία θα εκδηλωθεί στο ανθρώπινο ον στο μέτρο που αυτό θα κατανοήσει την απόλυτη ανάγκη του για την εξέλιξη του ατόμου και τους είδους.
Η Μη Βία, είναι κάτι που έρχεται από το παρελθόν, διαμορφώνεται στην Αχίμσα, πριν 2.500 χρόνια, αλλά έρχεται από πολύ πιο παλιά, μπορεί να έρχεται από 100.000 χρόνια πριν. Είναι κομμάτι αυτού που έρχεται μαζί με το ανθρώπινο ον και που δεν έχει μπορέσει να υλοποιηθεί, επειδή είναι κάτι που βρισκόταν ακόμα πολύ μακριά από τη συνείδηση του ανθρωπιδούς. Η Μη Βία είναι κάτι που έρχεται από τις αρχές του ανθρώπινου όντος. Έχει να κάνει με το Ναι και το Όχι που αναμειγνύονται στο ανθρώπινο ον. Μερικές φορές αποκτά δύναμη η μια γραμμή και άλλες φορές η άλλη.
[1] Σαλβατόρε Πουλέδδα. Το ανθρώπινο ον στις πόρτες της νέας χιλιετίας
[2] Σίλο, “Περί του Ανθρώπινου”, 1983, Μπουένος Άιρες
[3] Όπως και προηγουμένως
[4] Σαλβατόρε Πουλέδδα. Τι είναι ο Νέος Ανθρωπισμός, Αμφιθέατρο Descartes, Σορβόννη. Παρίσι, 29 Μαϊου 1999
