Ιστορίες απληστίας και εγωισμού μας βομβαρδίζουν. Αλλά μία νέα μελέτη δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς καλοί.
Του George Monbiot για την Guardian
Βρίσκετε τον εαυτό σας να δυσκολεύεται να ανταπεξέρθει απέναντι στο ρεύμα της ανθρώπινης αδιαφορίας και του εγωισμού; Καταπιέζεστε από την αίσθηση ότι ενώ εσείς νοιάζεστε, άλλοι όχι; Ότι λόγω της ανθρώπινης αναισθησίας, ο πολιτισμός και η υπόλοιπη ζωή πάνω στη Γη έχουν βασικά παραγκωνιστεί; Αν ναι, τότε δεν είστε οι μόνοι. Αλλά ούτε έχετε δίκιο.
Μία μελέτη από το Ίδρυμα Κόμον Κόουζ (Common Cause), που αναμένεται να δημοσιευτεί τον επόμενο μήνα, αποκαλύπτει δύο ανατρεπτικά ευρήματα. Το πρώτο είναι ότι η μεγάλη πλειοψηφία των 1.000 ανθρώπων που ερωτήθηκαν – 74% – προσδιορίζεται πιο έντονα από ανιδιοτελείς αξίες παρά από εγωιστικές. Αυτό σημαίνει ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για χρησιμότητα, ειλικρίνεια, συγχώρεση και δικαιοσύνη παρά για χρήματα, φήμη, κοινωνική θέση και εξουσία. Το δεύτερο είναι ότι μία παρόμοια πλειοψηφία – 78% – πιστεύει πως οι άλλοι είναι περισσότερο εγωιστές από ότι είναι στην πραγματικότητα. Με άλλα λόγια, έχουμε κάνει ένα μεγάλο λάθος για τους άλλους ανθρώπους.
Η αποκάλυψη ότι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της ανθρωπότητας είναι η ανθρωπιά, δεν αποτελεί έκπληξη σε όσους έχουν παρακολουθήσει τις πρόσφατες εξελίξεις στις συμπεριφορικές και στις κοινωνικές επιστήμες. Οι άνθρωποι, όπως υποδηλώνουν αυτά τα ευρήματα, είναι κατά βάση και εγγενώς καλοί.
Ένα άρθρο στο περιοδικό Σύνορα στην Ψυχολογία (Frontiers in Psychology) επισημαίνει ότι η συμπεριφορά μας προς άλλα μέλη του είδους μας που δεν υπάρχει συγγένεια είναι «θεαματικά ασυνήθιστη σε σύγκριση με άλλα ζώα». Ενώ οι χιμπατζήδες μπορεί να μοιράζονται το φαΐ τους με άλλα μέλη της δικής τους ομάδας, αν και συνήθως μόνο αφού τους έχουν φορτωθεί ζητιανεύοντας επιθετικά, τείνουν να αντιδρούν βίαια προς ξένους. Οι χιμπατζήδες, σημειώνουν οι συγγραφείς, συμπεριφέρονται περισσότερο σαν homo economicus της νεοφιλελεύθερης μυθολογίας απ’ ότι οι άνθρωποι.
Οι άνθρωποι, αντίθετα, είναι υπερκοινωνικοί: διακατέχονται από μια ενισχυμένη ικανότητα για ενσυναίσθηση, μια απαράμιλλη ευαισθησία για τις ανάγκες των άλλων, ένα μοναδικό επίπεδο ανησυχίας για την ευημερία τους και μια ικανότητα να δημιουργούν ηθικούς κανόνες που γενικεύουν και επιβάλλουν αυτές τις τάσεις.
Τα ΜΜΕ λατρεύουν τα πλούτη και την εξουσία και κάποιες φορές εξαπολύουν σφοδρές επιθέσεις σε ανθρώπους που συμπεριφέρονται αλτρουιστικά.
Τέτοια χαρακτηριστικά αναδύονται τόσο νωρίς στη ζωή μας που φαίνεται να είναι έμφυτα. Με άλλα λόγια, φαίνεται ότι έχουμε εξελιχθεί να είμαστε έτσι. Μέχρι την ηλικία των 14 μηνών τα παιδιά αρχίζουν να βοηθούν το ένα το άλλο, για παράδειγμα, με το να δίνουν αντικείμενα σε κάποιο άλλο παιδί που δεν μπορεί να τα φτάσει. Από την ηλικία των δύο ετών αρχίζουν να μοιράζονται πράγματα τα οποία έχουν αξία. Από την ηλικία των τριών ετών αρχίζουν να διαμαρτύρονται όταν άλλοι άνθρωποι παραβιάζουν ηθικούς κανόνες.
Ένα συναρπαστικό έγγραφο στο περιοδικό Νηπιακή ηλικία (Infancy) αποκαλύπτει ότι η ανταμοιβή δεν έχει καμία σχέση με αυτό. Παιδιά από τριών έως πέντε ετών είναι λιγότερο πιθανό να βοηθήσουν κάποιον για δεύτερη φορά εάν έχουν ανταμειφθεί την πρώτη φορά. Με άλλα λόγια, οι εξωγενείς ανταμοιβές φαίνεται να υπονομεύουν την εγγενή επιθυμία για να βοηθήσουν. (Γονείς, οικονομολόγοι και υπουργοί κυβερνήσεων παρακαλώ σημειώστε.) Η μελέτη ανακάλυψε επίσης ότι τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι περισσότερο διατεθειμένα να βοηθήσουν άλλους ανθρώπους εάν καταλάβουν ότι αυτοί υποφέρουν και ότι θέλουν να τους δουν να λαμβάνουν βοήθεια έστω και αν δεν το κάνουν τα ίδια. Αυτό υποδηλώνει ότι κινητοποιούνται από μια ειλικρινή ανησυχία για την ευημερία των άλλων ανθρώπων και όχι από μια επιθυμία να δείχνουν εκείνα καλά παιδιά.
Γιατί; Πώς θα μπορούσε η σκληρή λογική της εξέλιξης να παραγάγει τέτοια αποτελέσματα; Αυτό είναι ένα θέμα έντονης αντιπαράθεσης. Μία σχολή σκέψης υποστηρίζει ότι ο αλτρουισμός είναι μια λογική απάντηση για να ζουν μαζί μικρές ομάδες ανθρώπων που συνδέονται στενά και η εξέλιξη δεν έχει πετύχει να προλάβει το γεγονός ότι τώρα ζούμε σε μεγάλες ομάδες, που αποτελούνται κυρίως από άγνωστους.
Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι μεγάλες ομάδες που περιέχουν υψηλούς αριθμούς αλτρουιστών θα υπερνικήσουν μεγάλες ομάδες που περιέχουν υψηλούς αριθμούς εγωιστών. Μία τρίτη υπόθεση επιμένει ότι η τάση για συνεργασία ενισχύει τη δική σου επιβίωση, ανεξάρτητα από την ομάδα στην οποία θα βρεθείς. Όποιος και να είναι ο μηχανισμός, το αποτέλεσμα πρέπει να είναι αιτία πανηγυρισμών.
Γιατί λοιπόν διατηρούμε μια τέτοια σκοτεινή άποψη για την ανθρώπινη φύση; Εν μέρει, ίσως λόγω της ιστορίας. Φιλόσοφοι από το Χομπς μέχρι τον Ρουσσώ, από τον Μάλθους μέχρι τον Σοπενχάουερ, των οποίων η κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης περιοριζόταν στο Βιβλίο της Γένεσης, παρήγαγαν πειστικούς, με επιρροή και καταστροφικά λανθασμένους απολογισμούς για την «κατάσταση της φύσης» (τα έμφυτα, προγονικά χαρακτηριστικά μας). Οι εικασίες τους σε αυτό το θέμα θα έπρεπε εδώ και καιρό να έχουν τοποθετηθεί σε ένα ψηλό ράφι που να γράφει «ιστορικά αξιοπερίεργα». Αλλά με κάποιο τρόπο φαίνεται να εξακολουθούν να ασκούν επιρροή στα μυαλά μας.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι – σχεδόν εξ ορισμού – ότι πολλοί από αυτούς που κυριαρχούν στη δημόσια ζωή έχουν μία περίεργη εμμονή με τη φήμη, το χρήμα και την εξουσία. Ο ακραίος εγωκεντρισμός τους, τους τοποθετεί σε μια μικρή μειοψηφία αλλά επειδή τους βλέπουμε παντού υποθέτουμε ότι αντιπροσωπεύουν την ανθρωπότητα.
Τα ΜΜΕ λατρεύουν τα πλούτη και την εξουσία και κάποιες φορές εξαπολύουν σφοδρές επιθέσεις σε ανθρώπους που συμπεριφέρονται αλτρουιστικά. Στην Ντέιλι Μέιλ (Daily Mail) τον περασμένο μήνα, ο Ρίτσαρντ Λιτλτζών (Richard Littlejohn) περιέγραψε την απόφαση της Υβέτ Κούπερ (Yvette Cooper) να ανοίξει το σπίτι της στους πρόσφυγες ως απόδειξη ότι «οι θορυβώδεις συναισθηματισμοί αντικατέστησαν την ήρεμη νοημοσύνη» (η ήρεμη νοημοσύνη είναι ένα από τα χαρακτηριστικά που τον καθορίζουν). «Όλα είναι θέμα πολιτικού οπορτουνισμού και ανθρωπιστικής πόζας», λέει ως θεωρία πριν καυχηθεί ότι δε «δίνει δεκάρα» για την οδύνη των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη Συρία. Σημειώνω με ενδιαφέρον το βήμα που δίνεται σε ανθρώπους που μιλάνε και γράφουνε σαν ψυχοπαθείς.
Η επίδραση μιας αδικαιολόγητης απαισιοδοξίας για την ανθρώπινη φύση είναι βαρυσήμαντη. Όπως αποκαλύπτουν η έρευνα και οι συνεντεύξεις του ιδρύματος, αυτοί που έχουν την πιο θλιβερή άποψη για την ανθρωπότητα είναι και αυτοί που είναι λιγότερο πιθανό να ψηφίσουν. Ποιο είναι το νόημα, εκλογικεύουν, εάν όλοι οι υπόλοιποι ψηφίζουν βάσει των εγωιστικών συμφερόντων τους; Είναι ενδιαφέρον, και ανησυχητικό για ανθρώπους με τις δικές μου πολιτικές πεποιθήσεις, επίσης ότι έχει ανακαλυφθεί ότι οι φιλελεύθεροι τείνουν να έχουν μια πιο σκοτεινή άποψη για τους άλλους ανθρώπους σε σχέση με τους συντηρητικούς. Θέλετε να αυξηθεί το εκλογικό σώμα; Θέλετε οι προοδευτικές πολιτικές να ανθίσουν; Τότε διαδώστε στον κόσμο ότι οι άνθρωποι σε γενικές γραμμές έχουν καλές προθέσεις.
Η μισανθρωπία παρέχει ελεύθερη πρόσβαση σε μια αρπακτική, τρελή για εξουσία, μειοψηφία που τείνει να κυριαρχήσει στο πολιτικό μας σύστημα. Αν ξέραμε μόνο πόσο ασυνήθιστοι είναι, ίσως να είμασταν πιο πρόθυμοι να τους αποκλείσουμε και να αναζητήσουμε καλύτερους ηγέτες. Συμβάλλει στον πραγματικό κίνδυνο που αντιμετωπίζουμε: όχι έναν γενικό εγωισμό αλλά μια γενική παθητικότητα. Δισεκατομμύρια αξιοπρεπείς άνθρωποι κουνάνε το κεφάλι τους καθώς ο κόσμος καίγεται, ακινητοποιημένοι από την πεποίθηση ότι κανείς άλλος δε νοιάζεται.
Δεν είσαι μόνος σου. Ο κόσμος είναι μαζί σου, ακόμη και αν δεν έχει βρει τη φωνή του.
www.monbiot.com
